Trong bối cảnh thế giới biến động nhanh chóng, phức tạp và khó đoán định, Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) diễn ra tại The Hague (Hà Lan) trong 2 ngày 24 và 25-6-2025, thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận quốc tế. Đây là hội nghị thượng đỉnh đầu tiên kể từ sau khi NATO mở rộng thêm 2 thành viên mới là Phần Lan và Thụy Điển, đồng thời là dịp để liên minh quân sự lớn nhất thế giới này chứng minh khả năng thích ứng trước các thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống đang ngày càng đan xen, hiện hữu.

NATO trong bối cảnh chuyển dịch quyền lực toàn cầu

Thế giới đương đại đang chứng kiến những chuyển biến nhanh chóng trong cán cân quyền lực quốc tế. Trật tự đơn cực do Mỹ dẫn dắt sau Chiến tranh lạnh dần chuyển sang cấu trúc đa cực, đa trung tâm, trong đó các cường quốc như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ cùng một số liên kết khu vực, như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS), Liên minh châu Phi (AU), ngày càng khẳng định vai trò và vị thế trên trường quốc tế. 

Quá trình chuyển dịch này không chỉ thể hiện qua việc mở rộng ảnh hưởng chính trị - kinh tế, mà còn cho thấy sự đa dạng và linh hoạt trong cách thức các quốc gia tiếp cận cũng như xử lý vấn đề quốc tế.

Đối với NATO, cuộc xung đột kéo dài giữa Nga và Ukraina là phép thử đối với năng lực răn đe của liên minh, đặt ra thách thức đối với tính ổn định chiến lược và khả năng duy trì đồng thuận trong nội bộ. Diễn biến này buộc NATO phải định hướng lại ưu tiên, tập trung vào nhiệm vụ cốt lõi là bảo vệ lãnh thổ của các quốc gia thành viên, đồng thời tăng cường hiện diện quân sự ở khu vực sườn Đông châu Âu. 

Tại Hội nghị NATO năm 2025, nhiều sáng kiến cụ thể đã được thông qua, nổi bật là việc củng cố lực lượng phản ứng nhanh và cơ cấu lại hệ thống căn cứ hậu cần ở Ba Lan, Romania và vùng Baltic. Đây là minh chứng rõ nét cho thấy, NATO đang đặt trọng tâm vào củng cố, nâng cao năng lực phòng thủ tập thể, coi đó là nền tảng để bảo đảm ổn định và an ninh khu vực.

Đồng thời, các thách thức an ninh phi truyền thống cũng ngày càng gia tăng với tính chất phức tạp và khó lường. Tấn công mạng, thông tin sai lệch, khủng bố xuyên quốc gia và tác động của biến đổi khí hậu đang định hình lại nhận thức về an ninh trong kỷ nguyên mới. Những thách thức này vượt ra ngoài phạm vi lãnh thổ của từng quốc gia và không thể giải quyết hiệu quả bằng công cụ quân sự truyền thống. 

Trong bối cảnh đó, NATO đang từng bước điều chỉnh tư duy chiến lược, hướng đến cách tiếp cận an ninh toàn diện, tích hợp các yếu tố công nghệ, tài chính, xã hội và môi trường vào hoạch định, triển khai chính sách an ninh tập thể.

Bên cạnh các thách thức bên ngoài, nội bộ NATO cũng đối diện với những khác biệt giữa các quốc gia thành viên. Trong khi một số quốc gia Đông Âu theo đuổi lập trường cứng rắn đối với Nga và kêu gọi tăng cường hiện diện quân sự, một số quốc gia Tây Âu lại ưu tiên đối thoại và kiểm soát căng thẳng, nhằm tránh leo thang xung đột. 

Trước thực tế này, nhiều chuyên gia nhận định, nếu vấn đề trên không được điều phối hợp lý, sự khác biệt trong quan điểm và ưu tiên chiến lược có thể làm suy giảm mức độ thống nhất của liên minh, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các sáng kiến chung trong trung hạn và dài hạn.

Cam kết chính trị - tài chính và định hình lại “sứ mệnh” liên minh

Tuyên bố nâng mức chi tiêu quốc phòng lên 5% tổng sản phẩm nội địa (GDP) tại hội nghị được xem là bước đi mang tính đột phá của NATO về mặt ngân sách và cấp độ cam kết chính trị. Trong nhiều năm qua, vấn đề chia sẻ gánh nặng quốc phòng luôn là chủ đề gây tranh cãi, đặc biệt từ Mỹ - quốc gia hiện đảm nhiệm tới hơn 70% tổng số ngân sách quân sự của khối. 

Việc các nước châu Âu cam kết tăng chi tiêu quốc phòng phản ánh sức ép chính trị từ bên trong NATO, đồng thời cho thấy sự thay đổi trong tư duy an ninh, từ mô hình phòng thủ truyền thống chuyển sang cách tiếp cận linh hoạt, toàn diện, thích ứng với các mối đe dọa đang ngày càng đa dạng, khó dự báo.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, phía sau những cam kết ngân sách là một loạt thách thức trong triển khai thực tiễn mà NATO phải giải quyết. Bởi vì, không phải tất cả quốc gia thành viên NATO đều có đủ nguồn lực kinh tế hoặc sự đồng thuận chính trị trong nước để hiện thực hóa mức đóng góp quốc phòng theo yêu cầu của liên minh. 

Điều này đặt ra yêu cầu đối với NATO cần thiết lập một cơ chế giám sát, minh bạch và linh hoạt trong việc đánh giá đóng góp, không chỉ trên cơ sở tài chính, mà còn dựa vào năng lực quân sự, mức độ tham gia sứ mệnh chung, cũng như cam kết chính trị trong việc duy trì và củng cố an ninh tập thể.

Tại hội nghị, trong khi một số nước Ba Lan, Estonia, Litva tuyên bố đã dành trên 4% GDP cho chi tiêu quốc phòng, thì các quốc gia như Tây Ban Nha, Bỉ hay Italia vẫn gặp khó khăn về ngân sách và năng lực đầu tư cho quốc phòng.

Về mặt chiến lược, NATO đang có xu hướng mở rộng phạm vi hoạt động cả về không gian địa lý và chức năng tác chiến. Hội nghị NATO năm 2025 cho thấy rõ xu hướng này thông qua việc tăng cường hợp tác với các đối tác tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhất là Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia.

Mặc dù chưa có dấu hiệu cho thấy NATO sẽ thiết lập hiện diện quân sự thường trực tại khu vực này, song việc đẩy mạnh đối thoại an ninh, chia sẻ thông tin tình báo và phối hợp tác chiến được xem là những bước đi cụ thể nhằm mở rộng ảnh hưởng chiến lược ra ngoài không gian châu Âu - Đại Tây Dương, phù hợp với tính chất thách thức an ninh ngày càng mang tính toàn cầu, đa tầng và đan xen.

Hội nghị NATO năm 2025 cũng định hướng tăng cường đầu tư vào lĩnh vực công nghệ quốc phòng, đặc biệt tập trung vào các trụ cột như trí tuệ nhân tạo (AI), an ninh mạng và năng lượng bền vững phục vụ mục tiêu quân sự. 

Việc thành lập Trung tâm Công nghệ chiến lược (Strategic Tech Center) tại Thủ đô Brussels (Bỉ) được xem là dấu mốc quan trọng, thể hiện rõ bước chuyển trong tư duy chiến lược của NATO, từ một tổ chức an ninh truyền thống sang một chủ thể có khả năng dẫn dắt đổi mới trong không gian công nghệ quốc phòng. 

Đây là một phần trong nỗ lực nâng cao năng lực cạnh tranh công nghệ chung của NATO, giảm thiểu sự phụ thuộc vào năng lực riêng lẻ của từng quốc gia thành viên, đồng thời thích ứng với bối cảnh toàn cầu hóa công nghệ cũng như tính lưỡng dụng ngày càng cao giữa lĩnh vực quân sự và dân sự.

Vai trò của NATO trong trật tự quốc tế mới

Một trong những câu hỏi mang tính chiến lược dài hạn được đặt ra tại Hội nghị thượng đỉnh NATO năm 2025 là liên minh xuyên Đại Tây Dương sẽ định vị vai trò như thế nào trong bối cảnh trật tự quốc tế đang chuyển dịch mạnh mẽ. 

Từ một tổ chức phòng thủ khu vực với trọng tâm là an ninh tập thể ở không gian châu Âu - Đại Tây Dương, NATO đang từng bước chuyển mình để đảm nhận vai trò lớn hơn, phù hợp với tính chất toàn cầu hóa và liên kết ngày càng sâu trước các thách thức an ninh hiện nay.

Xu hướng này được thể hiện qua việc mở rộng quan hệ hợp tác với các đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cũng như tăng cường tham gia xây dựng khuôn khổ chung về an ninh mạng, công nghệ mới nổi và an ninh năng lượng. 

Những chuyển động này cho thấy NATO đang từng bước mở rộng chức năng, không chỉ dừng lại ở khả năng phòng thủ, mà còn hướng đến vai trò điều phối chiến lược, góp phần định hình các nguyên tắc vận hành trong môi trường an ninh toàn cầu mới.

Việc mở rộng phạm vi hợp tác, tham gia định hình các quy tắc về công nghệ, không gian mạng và năng lượng cũng đồng thời cho thấy NATO không còn giới hạn vai trò ở các xung đột vũ trang, mà đang chủ động góp phần vào việc kiến tạo “luật chơi” mới - nơi cạnh tranh không chỉ là quân sự, mà còn là tiêu chuẩn, dữ liệu và khả năng điều phối toàn cầu. Tuy nhiên, sự mở rộng này của NATO đặt ra nguy cơ “kéo giãn chiến lược”, nếu NATO không thể duy trì được sự đồng thuận nội khối và cân bằng nguồn lực giữa các trục ưu tiên.

NATO cũng thể hiện lập trường nhất quán và thận trọng trước các diễn biến an ninh tại một số khu vực ngoài phạm vi truyền thống, trong đó có Trung Đông. Trong bối cảnh tình hình căng thẳng gia tăng giữa các bên liên quan tại khu vực này, nhất là Israel - Iran, NATO nhấn mạnh tầm quan trọng của kiềm chế, đối thoại và các giải pháp ngoại giao nhằm tránh nguy cơ leo thang xung đột. 

Mặc dù không trực tiếp can dự về quân sự, NATO vẫn duy trì hiện diện thông qua chia sẻ thông tin tình báo, hợp tác an ninh mạng và hỗ trợ hậu cần. Điều này cho thấy NATO đang khẳng định vai trò trong việc điều phối ổn định chiến lược tại các khu vực có ảnh hưởng toàn cầu.

Tuy nhiên, việc mở rộng chức năng và không gian hoạt động cũng đồng thời đặt ra yêu cầu cao hơn đối với NATO trong việc duy trì đồng thuận nội bộ và điều hòa lợi ích. Sự khác biệt trong ưu tiên chiến lược giữa các nhóm thành viên có thể ảnh hưởng đến tính nhất quán trong phối hợp hành động của liên minh. Đặc biệt, nguy cơ “kéo giãn chiến lược” - mất cân bằng giữa các trục ưu tiên - sẽ hiện hữu nếu NATO không xử lý hiệu quả bài toán phối hợp nguồn lực và quản trị sự khác biệt. 

Theo đó, trong bối cảnh các thách thức an ninh ngày càng mang tính liên vùng, phi truyền thống và đa tầng nấc, tương lai của NATO không chỉ phụ thuộc vào năng lực tác chiến, mà còn vào khả năng điều phối chiến lược, mức độ thích ứng linh hoạt và duy trì vai trò trung tâm trong việc kiến tạo một môi trường an ninh ổn định và bền vững trên phạm vi toàn cầu./.