Chủ động, tích cực tham gia, triển khai hiệu quả các sáng kiến và Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN

Với phương châm “tích cực, chủ động và có trách nhiệm”, trong suốt gần 30 năm qua, Việt Nam đã có nhiều đóng góp vì một ASEAN thống nhất, đoàn kết, hòa bình, ổn định, phát triển, có tiếng nói ở khu vực và được các nước lớn công nhận.

Một là, ngay từ khi gia nhập Hiệp hội, Việt Nam tích cực thúc đẩy Lào, Myanmar (năm 1997), Campuchia (năm 1999) gia nhập ASEAN. Qua đó, đến năm 1999, toàn bộ 10 quốc gia Đông Nam Á đã thực hiện được giấc mơ một đại gia đình Đông Nam Á, quy tụ sức mạnh tập thể của toàn khu vực, xóa bỏ nghi kỵ, thu hẹp khoảng cách phát triển, nâng cao tinh thần tự chủ của khu vực, thực sự đưa ASEAN trở thành một đại diện khu vực trên trường quốc tế.

Hai là, Việt Nam đóng vai trò nòng cốt trong việc xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết sách lớn trong ASEAN, nhất là sau khi Cộng đồng ASEAN được thành lập (năm 2015); cùng với các nước thành viên ASEAN triển khai tầm nhìn cộng đồng rộng lớn, đưa ra các sáng kiến đột phá trên mọi lĩnh vực, với mức độ và phạm vi ngày càng sâu rộng nhằm tăng cường liên kết nội khối và ngoại khối, như thành lập cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) năm 2010, các cơ chế ASEAN+, Tuyên bố Hà Nội về thu hẹp khoảng cách phát triển (năm 2001)... 

Đặc biệt, trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam cùng với các nước ASEAN thông qua quyết định mời Nga, Mỹ tham gia Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), góp phần khẳng định vai trò chủ đạo của ASEAN trong cấu trúc khu vực.

Ba là, Việt Nam chủ trì thành công Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội (năm 1998) chỉ sau 3 năm gia nhập ASEAN. Đây là dấu mốc tạo tiền đề, cơ sở để Việt Nam tiếp tục đảm nhận thành công vai trò Chủ tịch ASEAN trong các năm 2010 và năm 2020. 

Đặc biệt, năm 2020, thế giới và khu vực phải đối mặt với những thách thức đến từ đại dịch COVID-19. Khi đó, với tư cách Chủ tịch ASEAN, Việt Nam cùng các nước trong khu vực đưa ra nhiều sáng kiến quan trọng, góp phần ứng phó với đại dịch COVID-19, như Quỹ ASEAN ứng phó đại dịch COVID-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, Khung phục hồi tổng thể ASEAN...

Bốn là, thúc đẩy nâng cao hiệu quả hợp tác với ASEAN trên cả 3 trụ cột, trong đó coi hợp tác chính trị - an ninh là trọng yếu, thường xuyên, hợp tác kinh tế là trung tâm, hợp tác văn hóa - xã hội là nền tảng, mang lại lợi ích thiết thực cho nhân dân, địa phương, doanh nghiệp Việt Nam và các nước. 

Trong đó, hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam và ASEAN đã phát triển nhanh chóng cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Trong giai đoạn 2010 - 2020, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và ASEAN tăng từ 23,8 tỷ USD (năm 2010) lên 70,2 tỷ USD (năm 2020). Năm 2022, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN đạt 33,86 tỷ USD; kim ngạch nhập khẩu đạt 47,28 tỷ USD; thương mại hai chiều của Việt Nam với các nước thành viên ASEAN tăng từ 6 tỷ USD (năm 1996) lên đến 60 tỷ USD (năm 2022).

Năm là, Việt Nam không ngừng cải thiện, nâng cao năng lực cũng như uy tín trên trường quốc tế thông qua việc tham gia các tổ chức quốc tế, các diễn đàn đa phương khu vực và thế giới, đăng cai tổ chức nhiều sự kiện quốc tế quan trọng, trúng cử vào những vị trí cao của các cơ chế quốc tế... 

Bên cạnh đó, những kết quả trên còn tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam đóng góp nhiều hơn cho ASEAN, là cơ sở quan trọng để Việt Nam có thể đảm nhiệm vai trò dẫn dắt trong ASEAN. Đặc biệt, trong các năm 2020, 2021 và 2022, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 bùng phát nghiêm trọng trên phạm vi toàn cầu, Việt Nam đã kịp thời viện trợ vật tư, thiết bị y tế và cử đoàn chuyên gia y tế sang hỗ trợ Lào, Campuchia phòng, chống đại dịch.

Ngoài ra, Việt Nam có đóng góp quan trọng trong việc thúc đẩy ký kết Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), ra đời Hiến chương ASEAN, nhất là trong việc xây dựng các mục tiêu, nguyên tắc và định hướng chủ đạo của ASEAN. 

Có thể thấy, những đóng góp trên không chỉ giúp tăng cường vị thế quốc tế của Việt Nam trên trường quốc tế, mà còn góp phần đem lại những lợi ích to lớn cho Việt Nam trên các khía cạnh chính trị - an ninh , tạo điều kiện thuận lợi giúp Việt Nam xử lý linh hoạt các thách thức trong khu vực và trên thế giới.

Một số định hướng của Việt Nam trong thời gian tới

Bối cảnh thế giới hiện nay đã, đang và sẽ mở ra những cơ hội nhất định để Việt Nam có thể tranh thủ tiếp tục nâng cao vị thế của mình, song cũng tạo ra nhiều thách thức đan xen, tác động tới Việt Nam. Theo các chuyên gia, Việt Nam có thể thông qua ASEAN, tận dụng để thực hiện vai trò quan trọng hơn ở khu vực Đông Á, làm cầu nối tăng cường quan hệ giữa ASEAN với các đối tác.

ASEAN hiện đang nổi lên như một chủ thể có tính kết nối cho toàn bộ khu vực Đông Á. Mỗi nước ASEAN riêng lẻ khó có thể đảm nhận vị trí hạt nhân khu vực, nhưng ASEAN như một chỉnh thể thống nhất, với quy mô nền kinh tế lớn thứ năm, dân số lớn thứ ba thế giới được đánh giá sẽ phù hợp với vị trí này. 

Trên thực tế, vai trò của Việt Nam trong ASEAN được nhiều nước ghi nhận. Vì vậy, Việt Nam cần tiếp tục thực hiện chiến lược ngoại giao theo tinh thần Đại hội XIII của Đảng, đó là “thực hiện tốt các trọng trách quốc tế, nhất là trong ASEAN, Liên hợp quốc và các khuôn khổ hợp tác ở châu Á - Thái Bình Dương”.

Trong đó, thực hiện tốt cam kết của Việt Nam theo các kế hoạch đã đề ra trên ba trụ cột Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN (ASC), Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN (ASCC), các sáng kiến xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045. Đồng thời, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc, hài hòa với lợi ích chung của ASEAN, xử lý các vấn đề nảy sinh trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế và Hiến chương ASEAN; thúc đẩy quan hệ kinh tế trong ASEAN, các hiệp định thương mại tự do (FTA); đóng vai trò cầu nối thắt chặt quan hệ kinh tế giữa ASEAN và các thị trường kinh tế tiềm năng như Mỹ, Liên minh châu Âu (EU)... ; góp sức với các nước thành viên xây dựng ASEAN trở thành cơ chế trung tâm trong cấu trúc khu vực; nâng cao hiệu quả các cơ chế, diễn đàn của ASEAN cũng như phát huy được vai trò trung gian, hòa giải của ASEAN khi nảy sinh xung đột tại khu vực.

Bên cạnh đó, cùng với các nước thành viên tăng cường trao đổi, phối hợp, tham vấn các vấn đề liên quan trong ASEAN, nỗ lực thúc đẩy xây dựng một ASEAN đoàn kết, vững mạnh, tự cường, giữ vai trò trung tâm trong duy trì hòa bình, ổn định và an ninh khu vực; chủ động tích cực tham gia có trách nhiệm các cơ chế hiện có trong ASEAN, như Hội đồng Liên minh Nghị viện ASEAN (AIPA), Diễn đàn Nhân dân ASEAN, các diễn đàn hợp tác thanh niên, phụ nữ, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật...; chú trọng hoàn thiện thể chế, pháp luật; đẩy mạnh nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, chuyên gia về ASEAN và công dân toàn cầu; đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng về ASEAN, Ngày thành lập ASEAN (ngày 8-8), góp phần xây dựng Cộng đồng và bản sắc ASEAN.

Ngoài ra, châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục là khu vực phát triển năng động, cạnh tranh giữa các nước lớn trong khu vực cũng tạo ra nhiều thách thức trong việc củng cố, duy trì đoàn kết nội khối, do đó, Việt Nam cần vận dụng linh hoạt phương châm “dĩ bất biến ứng vạn biến”, triển khai hiệu quả “ngoại giao cây tre”; đồng thời, có những ứng xử linh hoạt, mềm dẻo, song vẫn giữ vững nguyên tắc để không ngừng nâng cao vai trò, vị thế của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Tựu trung, việc Việt Nam tham gia ASEAN là quyết sách có tầm chiến lược của Đảng và Nhà nước ta, góp phần tạo nên cục diện phát triển mới cho đất nước, củng cố môi trường hòa bình, ổn định, tranh thủ các nguồn lực bên ngoài cho phát triển và nâng cao vị thế đất nước. 

Những đóng góp nổi bật của Việt Nam trong gần 30 năm qua trong ASEAN cùng những thành tựu đạt được của đất nước trong gần 40 năm đổi mới đã trở thành cơ sở, động lực giúp Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt trong ASEAN thời gian tới, đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng nguyên tắc, luật chơi và góp phần ứng phó hiệu quả với các thách thức, nguy cơ đe dọa đến hòa bình, an ninh và ổn định khu vực./.