Bất ổn chính trị: Gốc rễ của vấn đề

Từ giữa tháng 7-2024, các cuộc biểu tình do sinh viên tổ chức bắt đầu nổ ra tại Bangladesh nhằm phản đối những cải cách trong hệ thống hạn ngạch việc làm của công chức, theo đó Chính phủ Bangladesh sẽ dành 30% vị trí việc làm trong khu vực công cho thành viên thuộc gia đình của các cựu chiến binh thời kỳ chiến tranh giải phóng đất nước năm 1971. 

Các cuộc biểu tình ngày càng gia tăng về quy mô và nhanh chóng leo thang thành bạo loạn; người biểu tình tấn công trụ sở đài truyền hình nhà nước và các đồn cảnh sát ở Thủ đô Dhaka. Để đối phó, cảnh sát Bangladesh đã sử dụng nhiều biện pháp trấn áp mạnh, cắt mạng viễn thông, khiến các hoạt động kinh tế - xã hội đình trệ. 

Đầu tháng 8-2024, tình hình trở nên không thể kiểm soát sau khi chính quyền Bangladesh sử dụng vũ lực để dập tắt các cuộc biểu tình. Điều này một lần nữa dẫn đến khủng hoảng nghiêm trọng, với việc người dân yêu cầu Thủ tướng S. Hasina từ chức.

Cuộc khủng hoảng tại Bangladesh được cho là bắt nguồn từ một số nguyên nhân sau:

Một là, mâu thuẫn chính trị nội bộ. Kể từ năm 2009 đến nay, dưới sự lãnh đạo của Liên đoàn Awami (AL) do Thủ tướng S. Hasina đứng đầu, nền kinh tế Bangladesh đã có những bước tiến nhanh chóng. Từ chỗ là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới sau khi giành được độc lập vào năm 1971, Bangladesh đã trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới. 

Từ năm 2008, Bangladesh đạt mức tăng trưởng trung bình hơn 6%/năm. Mức sống của người dân được cải thiện đáng kể. Tình trạng đói, nghèo giảm mạnh và hơn 95% trong tổng số 174 triệu dân có điện sinh hoạt. Tuổi thọ của người dân Bangladesh tăng hơn 50%. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh giảm gần 90%. 

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), năm 2021, thu nhập bình quân đầu người của Bangladesh vượt Ấn Ðộ, đạt mức 2.457,92 USD. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) dự đoán, tổng sản phẩm nội địa (GDP) của Bangladesh sẽ sớm vượt Ðan Mạch hoặc Singapore. 

Tuy nhiên, mâu thuẫn chính trị trong nội bộ đất nước dần nảy sinh và bị đẩy lên cao do Đảng Liên minh nhân dân (AL) cầm quyền được cho là chuyên quyền, ban hành nhiều quy định nhằm duy trì quyền lực và đàn áp phe đối lập.

Hai là, những khó khăn nảy sinh từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát khiến nền kinh tế Bangladesh bị ảnh hưởng nặng nề. Nền kinh tế Bangladesh, vốn chủ yếu dựa vào xuất khẩu và phụ thuộc giá nhiên liệu, gặp khó khăn chồng chất trước những biến động của thị trường thế giới. Tình trạng lạm phát tăng cao đến gần 2 con số, tỷ giá hối đoái không ổn định và dự trữ ngoại tệ cạn kiệt khiến đời sống người dân trở nên bấp bênh, nhiều người rơi vào cảnh đói, nghèo. 

Từ đầu năm 2022, đồng taka của nước này mất hơn 40% giá trị so với USD. Lượng dự trữ ngoại tệ giảm hơn 1/2. Giá nhiên liệu gia tăng đẩy chi phí thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác tăng cao. Kinh tế khó khăn, nhiều doanh nghiệp phá sản, nhiều nhà máy đóng cửa khiến tỷ lệ thất nghiệp gia tăng. 

Ước tính gần 32 triệu thanh niên Bangladesh không có việc làm hoặc không được học hành. Năm 2023, Chính phủ của bà S. Hasina phải nhờ đến khoản vay 4,7 tỷ USD từ IMF để giảm bớt khó khăn.

Ba là, tình trạng tham nhũng tràn lan ở nhiều cấp chính quyền, làm xói mòn lòng tin của người dân và trầm trọng thêm vấn đề quản trị nhà nước. Biểu tình ban đầu xuất phát từ một vấn đề cụ thể đã ngày càng lan rộng ra nhiều vấn đề “kinh niên” trong nền chính trị Bangladesh. 

Tình trạng bất ổn cho thấy người dân phản đối cách điều hành của Chính phủ Thủ tướng S. Hasina, đòi hỏi cần trách nhiệm giải trình và bảo đảm công bằng xã hội.

Tương lai khó đoán định

Sau khi chính phủ lâm thời tại Bangladesh tuyên thệ vào ngày 8-8-2024, tình hình an ninh tại quốc gia Nam Á này tạm thời được khôi phục. Chính phủ lâm thời Bangladesh còn được gọi là Hội đồng cố vấn, bao gồm 16 thành viên, do nhà kinh tế nổi tiếng từng đoạt giải Nobel hòa bình nhờ giải pháp kinh tế vì người nghèo Muhammad Yunus đứng đầu. Nhiệm vụ chính của chính phủ lâm thời trong thời điểm này là khôi phục hòa bình, trật tự tại Bangladesh và chuẩn bị cho các cuộc bầu cử mới.

Trong bối cảnh hỗn loạn hiện nay, quân đội Bangladesh - lực lượng từng trực tiếp cai trị đất nước trước đây - đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo đảm trật tự quốc gia, cũng như hỗ trợ chính phủ lâm thời mới được thiết lập đứng ra tổ chức cuộc bầu cử mới. 

Ngày 13-8-2024, Tổng Tham mưu trưởng quân đội Bangladesh, Tướng Waker-Uz-Zaman, tuyên bố các lực lượng vũ trang nước này sẵn sàng hỗ trợ chính phủ lâm thời của ông M. Yunus để tổ chức những cuộc bầu cử tự do và công bằng. Trước đó, ngày 5-8-2024, Tướng Waker-Uz-Zaman đã kêu gọi người dân chấm dứt mọi hành động bạo lực và bảo đảm rằng công lý sẽ được thực thi, hòa bình được bảo vệ.

Trên thực tế, mặc dù chính phủ lâm thời đã được thành lập, nhưng Bangladesh vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức do các mâu thuẫn chính trị - xã hội còn tiếp diễn và chưa được giải quyết tận gốc rễ. Theo thông báo từ Văn phòng Tổng thống Bangladesh, cựu Thủ tướng Khaleda Zia, Chủ tịch Đảng Dân tộc Bangladesh (BNP) cũng được trả tự do, cùng với việc phóng thích tất cả những người đã bị bắt giữ trong các cuộc biểu tình của sinh viên trước đó. Điều này sẽ giúp Đảng BNP đối lập trong thời gian tới có thể nhanh chóng tham gia cuộc bầu cử đã được lên kế hoạch. 

Trong bối cảnh Đảng AL cầm quyền bị mất uy tín nghiêm trọng, phe đối lập do BNP đứng đầu sẽ tranh thủ cơ hội để tập hợp lực lượng, mở rộng ảnh hưởng giành chính quyền. Liên minh đối lập bao gồm Đảng BNP và Đảng Hồi giáo Jamaat mong muốn tổ chức bầu cử sớm, với niềm tin có thể lên nắm chính quyền sau 15 năm bị Đảng AL kiềm chế. 

Song theo giới chuyên gia, cho dù đảng nào giành được lợi thế cũng phải đối mặt với không ít thách thức, bao gồm việc đoàn kết, hòa giải dân tộc và giải quyết triệt để các vấn đề gây bất ổn trong nước. Việc lựa chọn của người dân trong cuộc bầu cử tại Bangladesh sắp tới cũng sẽ quyết định tương lai chính trị của đất nước, giữa một bên là chủ nghĩa dân tộc thế tục và một bên là chủ nghĩa dân tộc Hồi giáo.

Về kinh tế, phong trào sinh viên chống phân biệt đối xử và nhiều người dân kỳ vọng chính phủ lâm thời sẽ sớm được hoàn thiện để vượt qua giai đoạn khó khăn này, bởi người đứng đầu chính phủ lâm thời, ông M. Yunus, vốn là một nhà kinh tế và chủ ngân hàng, được trao Giải Nobel Hòa bình năm 2006 vì tiên phong sử dụng tín dụng vi mô để giúp đỡ người nghèo, nhất là phụ nữ. 

Tuy nhiên, những thành quả kinh tế của Bangladesh trong những năm gần đây có thể sẽ bị ảnh hưởng đáng kể bởi bất ổn chính trị lâu dài. Đất nước này đang phải “vật lộn” với những khó khăn kinh tế và nằm trong chương trình cho vay cứu trợ của IMF. 

Đặc biệt, dệt may - ngành công nghiệp chủ lực của Bangladesh - đang bị ảnh hưởng nặng nề khi các cuộc biểu tình bạo lực kéo dài dẫn đến tình trạng nhiều nhà máy phải đóng cửa, lòng tin của nhiều nhà đầu tư vào chính phủ suy giảm nghiêm trọng. Theo ước tính ban đầu, ngành công nghiệp dệt may của Bangladesh hiện mất hơn 4 tỷ USD giá trị đơn hàng.

Với những diễn biến vừa qua, việc khôi phục trật tự, ổn định chính trị và phục hồi kinh tế được cho là những thách thức đối với Bangladesh. Cách duy nhất để đưa nước này thoát khỏi khủng hoảng hiện nay là sớm vãn hồi sự ổn định chính trị, bảo đảm trật tự an ninh, an toàn xã hội./.