Ngày 6-7-2025, Hội nghị các nhà lãnh đạo Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) lần thứ 17 được tổ chức tại thành phố Rio de Janeiro (Brazil), với chủ đề “Tăng cường hợp tác phương Nam nhằm thúc đẩy quản trị bao trùm và bền vững hơn”. Đối mặt với những thách thức, như căng thẳng thương mại toàn cầu leo thang, căng thẳng địa - chính trị và xung đột đang diễn ra ở nhiều khu vực, các nước BRICS đã thể hiện sự đoàn kết và trách nhiệm của các nền kinh tế mới nổi, góp phần duy trì một nền kinh tế thế giới mở.

Những kết quả chính của hội nghị

Trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến những chuyển động sâu sắc về địa - chính trị, địa - kinh tế và chuyển đổi số, các nền kinh tế mới nổi đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc định hình lại trật tự toàn cầu, Hội nghị thượng đỉnh BRICS năm 2025 không chỉ là một sự kiện ngoại giao thường niên, mà còn là sự khẳng định tầm nhìn chung về việc định hình một thế giới đa cực, công bằng, dân chủ hóa các thể chế toàn cầu và thúc đẩy phát triển bền vững.

Trong 2 ngày thảo luận, các nước tập trung vào một số chủ đề trọng tâm sau: 1- Hòa bình, an ninh và cải cách quản trị toàn cầu; 2- Tăng cường chủ nghĩa đa phương, các vấn đề kinh tế - tài chính và trí tuệ nhân tạo; 3- Môi trường, Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP-30) và sức khỏe toàn cầu. 

Nước chủ nhà Brazil kỳ vọng các thỏa thuận đạt được trong hội nghị sẽ thúc đẩy hợp tác hiệu quả, góp phần giải quyết những thách thức liên quan đến phát triển bền vững của các nền kinh tế mới nổi.

Diễn ra trong bối cảnh các cuộc xung đột đang diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới cùng với sự phân cực, chia rẽ của trật tự quốc tế, Hội nghị cũng bàn thảo những vấn đề nóng như xung đột tại Dải Gaza, xung đột giữa Iran - Israel... 

Theo đó, Hội nghị kêu gọi cộng đồng quốc tế cần có những giải pháp ứng phó với các thách thức đe dọa an ninh toàn cầu, giảm thiểu nguy cơ xung đột; đồng thời, ủng hộ mọi nỗ lực hướng tới giải quyết hòa bình các cuộc khủng hoảng thông qua ngoại giao phòng ngừa - công cụ quan trọng để tránh khủng hoảng leo thang trên cơ sở phù hợp với các nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc. 

Ngoài ra, đề xuất phương thức hợp tác để phòng ngừa xung đột vũ trang như các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, các hoạt động hòa bình do Liên minh châu Phi (AU) chủ trì và các tiến trình hòa bình.

Hội nghị đưa ra Tuyên bố Rio de Janeiro. Trong đó, các nước BRICS tái khẳng định cam kết cải cách và cải thiện quản trị toàn cầu, thúc đẩy xây dựng một hệ thống quốc tế đa phương công bằng, bình đẳng và linh hoạt hơn. 

BRICS thống nhất tăng cường cơ chế hợp tác tài chính để xây dựng một “BRICS lớn hơn” thông qua đổi mới các cơ chế hợp tác tài chính đặc biệt, bao gồm việc thành lập một ngân hàng phát triển mới và một thỏa thuận dự trữ dự phòng để thúc đẩy thanh toán bằng đồng nội tệ và thiết lập một hệ thống thanh toán độc lập nhằm tăng cường quyền tự chủ tài chính của các quốc gia thành viên. 

Các biện pháp này có mục đích giảm thiểu sự phụ thuộc vào hệ thống tài chính bên ngoài, đồng thời cung cấp lựa chọn tài chính mới thay thế cho các quốc gia ở Nam Bán cầu. Tuyên bố chung ủng hộ kế hoạch thí điểm cơ chế bảo lãnh do Ngân hàng Phát triển mới (NDB) bảo trợ, nhằm giảm chi phí tài chính và thúc đẩy đầu tư vào các quốc gia thành viên.

Việc trở thành nước đối tác của BRICS, cũng như tham dự Hội nghị thượng đỉnh BRICS lần đầu tiên khẳng định vai trò và đóng góp trách nhiệm của Việt Nam tại các cơ chế đa phương với mong muốn nâng cao tiếng nói và vai trò của các nước đang phát triển, thúc đẩy đoàn kết quốc tế, chủ nghĩa đa phương bao trùm, toàn diện trên tinh thần tôn trọng luật pháp quốc tế, cũng như làm sâu sắc hơn nữa quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và các nước thành viên BRICS.

Các nước BRICS nhấn mạnh việc cải cách hệ thống quản trị toàn cầu, thúc đẩy thiết lập một cơ chế quốc tế công bằng và dân chủ hơn, đồng thời thông qua Hiệp ước kỹ thuật số toàn cầu và Tuyên bố về các thế hệ tương lai trên cơ sở thúc đẩy chủ nghĩa đa phương và tôn trọng luật pháp quốc tế.

Tổng thống Brazil Lula da Silva khẳng định: “bằng việc thông qua tuyên bố về quản trị trí tuệ nhân tạo, BRICS gửi đi một thông điệp rõ ràng và dứt khoát: các công nghệ mới phải hoạt động trong một mô hình quản trị công bằng, toàn diện và bình đẳng. Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo không thể trở thành đặc quyền của một số ít quốc gia hoặc là công cụ thao túng trong tay các tỷ phú”.

Để ứng phó với chủ nghĩa bảo hộ thương mại và căng thẳng địa - chính trị, các nước BRICS đã ra tuyên bố chung bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về việc một số nước gia tăng thuế quan và bảo hộ thương mại, nhấn mạnh rằng những hành động này vi phạm các quy tắc của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), đe dọa hệ thống thương mại thế giới, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và gia tăng sự bất ổn toàn cầu.

Ngoài ra, BRICS khởi động sáng kiến hợp tác xóa bỏ các bệnh nhiệt đới và bệnh liên quan đến điều kiện xã hội, tập trung vào nguyên nhân sâu xa như đói nghèo và bất bình đẳng. 

Một sáng kiến quan trọng khác là phục hồi đất bị thoái hóa, thúc đẩy đầu tư cho sản xuất lương thực, nhiên liệu sinh học và tái tạo các hệ sinh thái bản địa. 

Hội nghị kêu gọi cải cách hệ thống quản trị toàn cầu, như Liên hợp quốc, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) nhằm phản ánh công bằng hơn quyền lợi và tiếng nói của các quốc gia đang phát triển.

Mở rộng khuôn khổ hợp tác Nam Bán cầu

Trong những năm gần đây, BRICS đã được mở rộng nhanh chóng, bao gồm Ai Cập, Ethiopia, Iran, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất và mới đây nhất là Indonesia (tháng 1-2025), khiến BRICS bao phủ khoảng 50% dân số thế giới và tổng sản phẩm quốc nội (GDP), chiếm gần 30% tổng sản lượng toàn cầu. 

Hiện nay, mô hình hợp tác BRICS+ tiếp tục mở rộng phạm vi hợp tác, với số lượng các nước đối tác chiến lược đã lên tới 10 nước, bao gồm Belarus, Cuba, Việt Nam..., cho thấy khả năng mở rộng của cơ chế hợp tác BRICS vượt ra khỏi khuôn khổ khu vực ban đầu và vươn lên vị trí hàng đầu trong quản trị toàn cầu.

Bà Maria Elena Rodriguez - Phó Giám đốc Trung tâm chính sách BRICS của Brazil (BPC) - khẳng định, ngày càng có nhiều quốc gia tham gia hợp tác BRICS vì cơ chế này không chỉ mang lại những cơ hội thương mại và đầu tư bình đẳng, hiệu quả thông qua các tổ chức, như NDB, mà còn cung cấp nền tảng cho các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia phía Nam, có tiếng nói và cơ hội hợp tác trong các vấn đề biến đổi khí hậu, thương mại quốc tế và phát triển bền vững. 

Lãnh đạo các nước tham dự hội nghị cho biết, cơ chế hợp tác BRICS tiếp tục phát triển và mở rộng đã làm cho vị thế và ảnh hưởng quốc tế của khối ngày càng gia tăng, tạo nền tảng quan trọng cho các nước Nam Bán cầu bảo vệ quyền phát triển, duy trì công bằng và trật tự quốc tế, tham gia cải cách hệ thống quản trị toàn cầu.

Có thể thấy, với quy mô dân số và kinh tế lớn, BRICS trở thành một cực đối trọng với nhóm các nước phát triển, đưa ra các giải pháp phù hợp với các nước đang phát triển. BRICS cho thấy vai trò ngày càng rõ trong việc thiết lập một hệ thống thế giới đa cực, công bằng. 

Thế giới ngày nay đầy biến động, chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng, do vậy các nước BRICS cần tăng cường đoàn kết và hợp tác, bảo vệ mục đích và nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc, duy trì và thực hành chủ nghĩa đa phương, đóng góp nhiều hơn nữa vào việc thúc đẩy phát triển chung, cải thiện quản trị toàn cầu, thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng lâu dài trên thế giới.

Trong tương lai, các nước BRICS không chỉ cần tăng cường hợp tác thực chất trong các lĩnh vực như an ninh năng lượng và kết nối kết cấu hạ tầng, mà còn đảm nhận trách nhiệm dẫn dắt hơn nữa trong các lĩnh vực mới nổi như chuyển đổi xanh, kinh tế số và quản trị trí tuệ nhân tạo - các vấn đề sống còn với các nước phương Nam. 

Những thách thức phía trước vẫn còn rất lớn, nhưng với bước tiến vững chắc trong cơ chế hợp tác, vai trò của các nước BRICS trong việc xây dựng “một thực tế đa cực mới cho thế kỷ XXI” đang ngày càng được khẳng định.

Theo giới chuyên gia, Hội nghị thượng đỉnh BRICS 2025 sẽ là cột mốc quan trọng trong việc thể chế hóa mô hình BRICS mở rộng và khẳng định vai trò của khối này như một lực lượng đa cực trong trật tự toàn cầu. 

Nếu BRICS tiếp tục củng cố nội lực, đa dạng hóa hợp tác và vượt qua khác biệt nội bộ, tổ chức này có thể trở thành một cực quyền lực địa - kinh tế thực sự, song hành hoặc đối trọng với Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G-7) trong những năm tới./.