Hiện nay, AI đã dần trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại, không chỉ còn là công cụ đơn thuần, mà ngày càng trở thành yếu tố tích hợp sâu rộng vào cuộc sống hằng ngày. 

AI đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong xã hội, làm mờ ranh giới giữa thế giới thực và thế giới ảo, qua đó có thể tạo ra không ít vấn đề chưa từng có tiền lệ đối với chính trị, an ninh, kinh tế và xã hội của các quốc gia. 

Sự phát triển nhanh chóng của AI đang đặt ra nhiều thách thức về đạo đức, xã hội và an ninh, đòi hỏi chính phủ các nước cần chung tay hành động để bảo đảm công nghệ này được phát triển và sử dụng một cách có trách nhiệm.

Bối cảnh hội nghị

Hội nghị diễn ra trong bối cảnh ngành công nghiệp AI chứng kiến nhiều bước phát triển sôi động, thuận lợi và rủi ro, thách thức đan xen. Nhiều quốc gia đang đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI, với mục tiêu trở thành trung tâm kiểm soát công nghệ mới nổi này, trong đó Mỹ, Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU) hiện là 3 trung tâm hàng đầu. 

Đáng chú ý, cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc trong lĩnh vực khoa học - công nghệ, bao gồm AI, tiếp tục leo thang. Hai cường quốc đều nỗ lực để giành vị trí dẫn đầu trong phát triển và quản lý AI, đồng thời tìm cách tác động đến tiêu chuẩn và quy định toàn cầu về công nghệ này.

Ngay sau khi chính thức tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ hai vào ngày 20-1-2025, Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố hủy bỏ các quy định kiểm soát AI vốn được ban hành dưới thời kỳ chính quyền tiền nhiệm, theo đuổi mô hình phát triển AI phi điều tiết, tập trung vào đổi mới và lợi ích thị trường dựa trên nguyên tắc “nước Mỹ trên hết”. 

Chính sách này của Mỹ buộc các thành viên EU chịu thêm nhiều áp lực trong nỗ lực cân bằng giữa kiểm soát và phát triển, đổi mới và ổn định nhằm xây dựng một nền tảng AI an toàn, tin cậy. Đồng thời, việc Công ty khởi nghiệp DeepSeek của Trung Quốc vừa cho ra mắt chatbot AI mới với chi phí rẻ và hiệu suất cao khiến cuộc đua công nghệ mới giữa các trung tâm Mỹ - Trung Quốc - EU ngày càng trở nên gay gắt.

Tại Hội nghị thượng đỉnh về an toàn AI lần thứ nhất được tổ chức tại thành phố Bletchley (Anh), tháng 11-2023, đại diện các quốc gia, tổ chức quốc tế đã cùng nhau ký kết Tuyên bố Bletchley - hướng dẫn toàn cầu đầu tiên về an toàn AI - trong đó nhấn mạnh sự cần thiết cùng nhau hợp tác để tìm ra hướng tiếp cận chung đối với vấn đề giám sát các công cụ AI. 

Tiếp đó, Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu lần thứ hai về AI do Hàn Quốc và Anh đồng tổ chức (trực tuyến và trực tiếp) diễn ra tại Thủ đô Seoul (Hàn Quốc), tháng 5-2024 đã thông qua Tuyên bố Seoul về việc thúc đẩy AI an toàn, sáng tạo và toàn diện để giải quyết những thách thức và cơ hội liên quan đến AI - công nghệ đang phát triển hết sức nhanh chóng.

Kết quả của hội nghị

Pháp muốn thông qua Hội nghị thượng đỉnh hành động về AI năm 2025 để khẳng định vị thế về AI trên trường quốc tế, nỗ lực để có thể cùng các quốc gia mới nổi áp đặt một khung pháp lý cho các nền tảng AI ở mức độ toàn cầu với cốt lõi là Đạo luật AI (Artificial Intelligence Act) - đạo luật tiên phong được EU thông qua vào năm 2024, cũng như tạo một “sân chơi mới” cho các quốc gia khác, đồng thời mở ra cơ hội kiểm soát và cạnh tranh với các trung tâm lớn về AI là Mỹ và Trung Quốc.

Kết quả quan trọng của hội nghị lần này tại Pháp là việc đa số quốc gia tham dự thống nhất và ký kết thông qua Tuyên bố chung, nhất trí ưu tiên thúc đẩy AI “rộng mở, toàn diện, minh bạch, đạo đức, an toàn, bảo mật và đáng tin cậy”. Tuyên bố chung đề cập đến một số nội dung lớn, bao gồm: 

1- Các vấn đề liên quan đến AI và năng lượng “lần đầu tiên” được giải quyết trong bối cảnh đa phương; 

2- Nêu bật nhu cầu nâng cao nhận thức về tác động của AI đối với thị trường lao động và thúc đẩy các công nghệ định hình tích cực tương lai của ngành; 

3- Tầm quan trọng của việc tăng cường phối hợp trong quản lý AI và ngăn chặn tình trạng độc quyền thị trường để AI dễ tiếp cận hơn; 

4- Nêu bật nhu cầu phải đạt tiến triển trong bảo đảm tính bảo mật và độ tin cậy của AI, nhấn mạnh AI “bền vững” với xã hội và thế giới là ưu tiên hàng đầu.

Mặc dù được kỳ vọng là một diễn đàn để thống nhất nguyên tắc chung về phát triển và quản lý công nghệ, nhưng hội nghị này cũng bộc lộ rõ những bất đồng sâu sắc giữa một số cường quốc trong cuộc đua định hình tương lai AI. Hầu hết các quốc gia tham dự hội nghị, trong đó có Pháp, Ấn Độ và Trung Quốc đạt được sự đồng thuận về các nguyên tắc trong Tuyên bố chung; tuy nhiên, Anh và Mỹ từ chối ký vào Tuyên bố chung của hội nghị với lý do lợi ích quốc gia và quan ngại về quy định. 

Trong phát biểu tại hội nghị, Phó Tổng thống Mỹ J. D. Vance khẳng định, Mỹ vẫn quan tâm đến việc hợp tác quốc tế về AI, chính quyền Tổng thống Donald Trump sẽ bảo đảm Mỹ tiếp tục dẫn đầu AI toàn cầu bằng cách duy trì môi trường đổi mới tự do, không bị kìm hãm bởi những quy định cứng nhắc và cảnh báo các khuôn khổ quản trị quốc tế “phải thúc đẩy đổi mới thay vì kìm hãm AI”.

Ngoài ra, một dấu ấn khác đạt được bên lề Hội nghị thượng đỉnh về AI năm 2025 là việc liên minh bao gồm các tập đoàn công nghệ lớn, giới học thuật và tổ chức xã hội công bố Quỹ sáng kiến “ROOST” (Robust Open Online Safety Tools), nhằm phát triển công cụ bảo vệ an toàn cho AI. ROOST hướng đến việc xây dựng một nền tảng an toàn kỹ thuật số có thể mở rộng và tương thích với sự phát triển của AI. 

Với sự ra đời của ROOST, giới công nghệ kỳ vọng sẽ tạo ra bước tiến mới trong việc bảo đảm AI phát triển theo hướng có trách nhiệm, đồng thời bảo vệ người sử dụng, nhất là trẻ em, trước rủi ro trên không gian mạng.

Kết thúc hội nghị, các nhà lãnh đạo cũng nhất trí tổ chức Hội nghị thượng đỉnh AI lần thứ tư tại Ấn Độ vào cuối năm 2025. Theo đó, Ấn Độ cam kết ưu tiên sự tham gia của các nước thuộc khu vực Nam bán cầu trong hội nghị tới. Hội nghị thượng đỉnh về AI lần thứ ba cho thấy, thế giới đang nhận thức rõ về vai trò của công nghệ mới này cũng như những thách thức tiềm ẩn trong nỗ lực phát triển, ứng dụng AI trên diện rộng. 

Tuy nhiên, diễn biến và kết quả của hội nghị, nhất là việc Mỹ - trung tâm công nghệ hàng đầu thế giới - không tham gia ký kết Tuyên bố chung phản ánh rõ nét sự phân cực địa - chính trị, địa - kinh tế cũng như xu hướng phân mảnh về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo đang gia tăng và ngày càng phức tạp, tạo rào cản trong thiết lập quy định quốc tế thống nhất đối với vấn đề phát triển và quản lý AI.

Nỗ lực của Việt Nam trong phát triển, quản lý AI

Đoàn đại biểu Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Bùi Hoàng Phương dẫn đầu tham dự tại Hội nghị thượng đỉnh về AI lần thứ ba năm 2025 thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc ứng dụng AI vào các lĩnh vực đời sống, đồng thời mở ra nhiều cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế. 

Đây là dịp để Việt Nam tiếp cận những xu hướng phát triển mới nhất của AI; thúc đẩy chính sách, chiến lược nhằm ứng dụng AI hiệu quả vào những lĩnh vực quan trọng, như y tế, giáo dục, kinh tế số. Đồng thời, là cơ hội để Việt Nam khẳng định vai trò tích cực trong cộng đồng AI quốc tế, hướng tới một tương lai AI bền vững và nhân văn.

Trong những năm qua, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI, cũng như ứng dụng rộng rãi của AI trên nhiều lĩnh vực, ngành, nghề khác nhau mang đến nhiều cơ hội đối với mỗi quốc gia. Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để tận dụng sức mạnh của AI nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội. 

Với mục tiêu đưa AI trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng, tháng 1-2021, Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030, đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển các giải pháp và ứng dụng AI trong khu vực Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).

Việt Nam luôn lấy lợi ích quốc gia - dân tộc, lợi ích của xã hội và lợi ích của người dân làm trung tâm trong phát triển và ứng dụng AI. Tháng 6-2024, Bộ Khoa học và Công nghệ đã có Quyết định số 1290/QĐ-BKHCN, về việc hướng dẫn một số nguyên tắc về nghiên cứu, phát triển các hệ thống AI có trách nhiệm. 

Đây là văn bản đầu tiên ở Việt Nam nêu rõ một số nguyên tắc chung cần lưu ý trong nghiên cứu, phát triển các hệ thống AI có trách nhiệm và khuyến nghị các tổ chức, đơn vị, cá nhân tự nguyện tham khảo, áp dụng trong quá trình nghiên cứu, thiết kế, phát triển, cung cấp các hệ thống AI./.