Từ căng thẳng đến hợp tác chiến lược

Năm 2020, việc Anh chính thức rời EU (Brexit) được nhận định đã cài đặt lại toàn bộ cấu trúc quan hệ giữa Anh với phần còn lại của châu lục. Trong đó, Pháp - đối tác chiến lược truyền thống - là một trong những quốc gia đầu tiên phải điều chỉnh cách tiếp cận trong quan hệ với Anh. Quan hệ Anh - Pháp vốn đan xen giữa hợp tác và cạnh tranh trong suốt nhiều thập niên, đã trải qua một giai đoạn thử thách sau Brexit. 

Những căng thẳng tiềm ẩn trong thời kỳ 2 nước cùng là thành viên EU nhanh chóng bộc lộ. Từ tranh chấp về quyền đánh bắt cá tại eo biển Manche đến vấn đề người di cư vượt biên trái phép, Anh và Pháp liên tục có những phản ứng cứng rắn về hành pháp và ngoại giao. 

Đỉnh điểm là việc Anh ký kết Thỏa thuận an ninh ba bên với Mỹ và Australia (AUKUS) mà không tham vấn Pháp - động thái được xem là thiếu thiện chí, làm gia tăng mức độ thiếu tin cậy trong quan hệ song phương.

Tuy nhiên, trong một thế giới ngày càng phức tạp và khó lường, cả Anh và Pháp đều nhận thấy kéo dài căng thẳng khó có thể bảo đảm lợi ích chiến lược lâu dài của hai bên. Cuộc xung đột Nga - Ukraina, sức ép về năng lượng và an ninh lục địa cùng sự thiếu nhất quán trong cam kết của Mỹ đối với châu Âu khiến 2 nước cần điều chỉnh cách tiếp cận. 

Vì vậy, bên cạnh tư cách là đối tác khu vực, Anh và Pháp nỗ lực xác lập lại quan hệ trên cơ sở hợp tác giữa 2 cường quốc có trách nhiệm trong hệ thống quốc tế. Việc nối lại đối thoại cấp cao, đặc biệt thông qua Hội nghị thượng đỉnh Anh - Pháp năm 2023, thể hiện rõ sự thay đổi trong tư duy chiến lược của 2 nước. 

Tại hội nghị, hai bên đạt được cam kết thiết thực trong kiểm soát nhập cư, chia sẻ thông tin tình báo và phối hợp quốc phòng - an ninh, đặt nền tảng cho một giai đoạn hợp tác hướng tới ổn định lâu dài.

Từ hợp tác thực tế đến định hình khuôn khổ đối tác chiến lược mới

Sau giai đoạn bị chi phối bởi những chia rẽ hậu Brexit, cả Anh và Pháp đều nhận thấy trong bối cảnh trật tự quốc tế đang định hình lại theo hướng phân tầng và cạnh tranh ngày càng gay gắt, hợp tác thực chất là yêu cầu mang tính tất yếu. 

Đặc biệt, trong bối cảnh châu Âu tiếp tục chịu tác động sâu rộng từ cuộc xung đột Nga - Ukraina, việc củng cố và làm sâu sắc hơn quan hệ Anh - Pháp được kỳ vọng sẽ hình thành một trục đối thoại an ninh quan trọng, góp phần duy trì ổn định chiến lược tại khu vực.

Quan hệ Anh - Pháp hậu Brexit đang hình thành một mô hình hợp tác độc lập với EU, dựa trên năng lực quốc gia và trách nhiệm quốc tế. Không còn ràng buộc bởi thể chế chung, hai bên đã có điều kiện thử nghiệm các cơ chế phối hợp linh hoạt, song vẫn duy trì được những chuẩn mực về chất lượng hợp tác nhờ truyền thống đối thoại chiến lược lâu dài.

Là 2 quốc gia châu Âu sở hữu năng lực hạt nhân, giữ vị trí Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và có khả năng triển khai lực lượng trên phạm vi toàn cầu, Anh và Pháp có nền tảng thuận lợi để thúc đẩy hợp tác quốc phòng theo hướng hiệu quả, bền vững. Việc tăng cường phối hợp trong chia sẻ thông tin tình báo, tổ chức tác chiến chung và phát triển công nghệ lưỡng dụng không chỉ phục vụ lợi ích song phương, mà còn góp phần củng cố năng lực tự chủ chiến lược của châu Âu. 

Trong bối cảnh nội bộ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) xuất hiện những khác biệt về định hướng dài hạn, sự gắn kết chặt chẽ hơn giữa Anh và Pháp trong quốc phòng - an ninh được xem là bước đi cần thiết nhằm duy trì thế cân bằng giữa “châu Âu của EU” và “châu Âu của NATO”.

Một dấu mốc quan trọng trong tiến trình này là việc 2 nước tiến hành hiện đại hóa Thỏa thuận Lancaster House (năm 2010), bổ sung nội dung an ninh mạng, quốc phòng hạt nhân và công nghệ lưỡng dụng. 

Cùng với đó, ngày 10-7-2025, hai bên ký kết Tuyên bố Northwood, xác lập nguyên tắc phối hợp răn đe hạt nhân - một trong những vấn đề từng được xem là nhạy cảm ngay cả khi 2 nước còn chung thể chế.

Trong lĩnh vực kiểm soát nhập cư, 2 nước triển khai mô hình “one in, one out”. Theo đó, từ tháng 8-2025, Anh có thể trả lại những người di cư vượt biên trái phép, đồng thời tiếp nhận một số lượng tương đương người tị nạn hợp pháp từ Pháp. 

Đây là thỏa thuận chưa từng có trong quan hệ giữa một quốc gia ngoài EU và một thành viên EU, phản ánh mức độ tin cậy cũng như khả năng điều phối hành pháp ở mức cao giữa hai bên.

Lĩnh vực công nghệ, giáo dục và năng lượng cũng trở thành điểm sáng trong hợp tác song phương Anh - Pháp, khi tháng 8-2025, hai bên khởi động nhiều dự án nghiên cứu chung về trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ hạt nhân thế hệ mới và khoa học dữ liệu phục vụ quốc phòng. 

Đặc biệt, việc Pháp đầu tư mở rộng Nhà máy điện hạt nhân Sizewell C tại Anh đã trở thành biểu tượng cho sự gắn kết lợi ích chiến lược về năng lượng - một trụ cột hợp tác mới của quan hệ giữa 2 nước.

Bên cạnh đó, thỏa thuận về nghiên cứu, đào tạo và kết nối học thuật giữa các trường đại học 2 nước đang góp phần xây dựng nền tảng xã hội - tri thức cho quan hệ song phương bền vững. 

Việc Anh không còn chịu ràng buộc bởi quy chế thị trường chung EU cũng tạo điều kiện để hai bên thử nghiệm những hình thức phối hợp linh hoạt trong các lĩnh vực đặc thù. Ngược lại, Pháp có thể tranh thủ mối liên kết này như một kênh mở rộng ảnh hưởng ngoài lục địa, đồng thời tiếp tục duy trì vai trò nòng cốt trong nội khối EU.

Về dài hạn, 2 nước hướng tới một “mô hình đối tác mở rộng” dựa trên sự song trùng về lợi ích chiến lược. Anh tận dụng hợp tác để thử nghiệm cơ chế linh hoạt ngoài khung EU, trong khi Pháp sử dụng kênh này để mở rộng ảnh hưởng ngoài lục địa nhưng vẫn duy trì vai trò trụ cột trong EU.

Hướng tới đối tác chiến lược độc lập trong một châu Âu đa tầng nấc

Trong bối cảnh hợp tác song phương đang dần ổn định và đi vào chiều sâu, chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tới Anh (tháng 7-2025) được coi là một dấu mốc ngoại giao quan trọng. Ý nghĩa của chuyến thăm không nằm ở nghi thức, mà ở thông điệp chính trị và định hướng chiến lược cho quan hệ giữa 2 nước.

Trong khuôn khổ chuyến thăm này, lãnh đạo 2 nước tái khẳng định cam kết duy trì quan hệ đối tác chiến lược, không để những khác biệt hậu Brexit làm suy giảm lợi ích song phương. Trong các phát biểu chính thức, cả Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Anh Keir Starmer đều nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác chặt chẽ trong bối cảnh châu Âu đối mặt với nguy cơ phân tầng, còn các thể chế đa phương truyền thống cần được củng cố bằng hành động thực tiễn.

Do vậy, chuyến thăm góp phần thúc đẩy tiến độ thực thi các thỏa thuận đã đạt được, đồng thời mở ra khả năng thiết lập cơ chế đối thoại định kỳ ở cấp chiến lược. Đặc biệt, việc khởi động Trung tâm phối hợp tình báo chung tại thành phố Calais (Pháp) ngay sau chuyến thăm đánh dấu một bước tiến cụ thể, chuyển hóa cam kết chính trị thành nền tảng phối hợp bền vững.

Điểm nổi bật trong tiến trình tái định hình quan hệ Anh - Pháp là sự dịch chuyển từ quan hệ “đồng minh thể chế” sang “đối tác chiến lược độc lập”. Mô hình này không bị ràng buộc bởi khung pháp lý EU, nhưng vẫn giữ được sự phối hợp sâu rộng trên các lĩnh vực then chốt, như quốc phòng - an ninh, khoa học - công nghệ và năng lượng. 

Sự thay đổi này cũng phản ánh một hướng tiếp cận thực dụng và linh hoạt, phù hợp với bối cảnh châu Âu đa tầng và trật tự thế giới đang tái thiết lập. Trong khi EU tiếp tục đối mặt với các thách thức nội khối, quan hệ song phương giữa một cựu thành viên EU (Anh) và một trụ cột nội khối (Pháp) hoàn toàn có thể trở thành mô hình tham chiếu cho các mối quan hệ đối tác “hậu thể chế” trong tương lai.

Có thể thấy, quan hệ Anh - Pháp đang bước vào giai đoạn phát triển mang tính thiết lập lại cấu trúc, với mục tiêu xây dựng một đối tác chiến lược độc lập, có năng lực phối hợp toàn diện và phù hợp với trật tự châu Âu mới. 

Những nỗ lực điều chỉnh tư duy chiến lược, củng cố lòng tin, triển khai cơ chế phối hợp linh hoạt và thúc đẩy lợi ích song phương là tiền đề quan trọng để 2 nước cùng nhau định hình một không gian hợp tác bền vững, không chỉ đối với Anh và Pháp, mà còn cả châu Âu trong một thời đại đầy bất ổn./.