Ngày 26-5-2025, Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 46 (ASEAN 46) được tổ chức tại Thủ đô Kuala Lumpur (Malaysia) với chủ đề “Bao trùm và Bền vững”. Hội nghị lần này diễn ra vào thời điểm bất ổn địa - chính trị toàn cầu và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng. Nội dung hội nghị tập trung thảo luận các vấn đề, như Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN, việc Đông Timor chính thức gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và bàn thảo những thách thức trong lĩnh vực phát triển xanh và chuyển đổi số.

Những kết quả chính

Hội nghị thượng đỉnh ASEAN 46 với chủ đề “Bao trùm và Bền vững”, tập trung bàn thảo các vấn đề tăng cường hội nhập khu vực và nâng cao năng lực chống rủi ro thương mại và thảo luận chuyên sâu về một số lĩnh vực quan trọng, như thương mại và đầu tư, kinh tế số, biến đổi khí hậu và an ninh hàng hải.

Trong bài phát biểu khai mạc, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim - hiện là Chủ tịch ASEAN - cho biết, tình hình quốc tế hiện nay nhiều diễn biến phức tạp, thay đổi khó lường. Đối mặt với nhiều thách thức như căng thẳng địa - chính trị, trở ngại đối với toàn cầu hóa kinh tế, biến đổi khí hậu gia tăng và những đột phá trong tiến bộ công nghệ, các nước ASEAN phải cùng nhau duy trì tầm nhìn phát triển rõ ràng, mục tiêu vững chắc và ý chí thống nhất để thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng khu vực. 

Bên cạnh đó, Chủ tịch ASEAN A. Ibrahim khẳng định ASEAN sẵn sàng chủ động bảo vệ hệ thống đa phương để tạo ra một “tương lai toàn diện và bền vững hơn” cho người dân và khu vực.

Hội nghị thượng đỉnh ASEAN 46 đã thông qua “Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045”, ban hành Tuyên bố Kuala Lumpur “ASEAN: Tương lai chung của chúng ta” và các kế hoạch liên quan nhằm xây dựng “Chương trình nghị sự ASEAN 2045”, với mục tiêu định hướng và lập kế hoạch cho sự phát triển của ASEAN trong giai đoạn 20 năm tới. 

Tại lễ ký kết Tuyên bố Kuala Lumpur, Thủ tướng A. Ibrahim nhấn mạnh tương lai của ASEAN “lấy người dân làm trung tâm” và dựa trên “tính bao trùm và bền vững”. Tuyên bố mở ra một chương mới cho tiến trình hội nhập khu vực của ASEAN, là văn bản định hướng sự phát triển cũng như cam kết chung của các nước thành viên ASEAN đối với tương lai của khu vực. 

Tuyên bố thể hiện sự tuân thủ chủ nghĩa đa phương, quyết tâm hợp tác cùng có lợi và ý thức trách nhiệm của các quốc gia trong việc thúc đẩy chuyển đổi kinh tế số và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.

Tổng Thư ký ASEAN Kao Kim Hourn (ảnh) cho biết, “Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045” mang tính chiến lược, nắm bắt kịp thời các xu hướng chính như thay đổi địa - chính trị, chuyển đổi số, thay đổi nhân khẩu học và thách thức về khí hậu, đồng thời chỉ ra hướng phát triển trong tương lai của ASEAN. Rayhan Ronodeepuro - nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu ASEAN - Trung Quốc thuộc Đại học Indonesia - nhận định: “việc công bố Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 là một cột mốc quan trọng trong lịch sử phát triển của ASEAN, thể hiện cam kết vững chắc của ASEAN trong việc thúc đẩy hội nhập, tăng cường hợp tác và phát triển bền vững”.

Trên cơ sở “Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045” và Tuyên bố Kuala Lumpur, ASEAN sẽ thúc đẩy hội nhập khu vực dựa trên 3 trụ cột là Cộng đồng Chính trị - An ninh (ASC), Cộng đồng Kinh tế (AEC) và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội (ASCC).

Đồng thời, tập trung vào 6 định hướng chiến lược, bao gồm: kết cấu hạ tầng bền vững, thành phố thông minh, phát triển bền vững, đổi mới sáng tạo số, chuỗi cung ứng và hậu cần thông suốt, giao lưu nhân dân nhằm thúc đẩy kết nối khu vực lên tầm cao mới.

Bảo vệ vững chắc hệ thống thương mại đa phương

Tại Hội nghị, Thủ tướng A. Ibrahim cho biết ASEAN đã thành lập một nhóm công tác địa - kinh tế để thực hiện các nhiệm vụ phối hợp và thể hiện quyết tâm ủng hộ chủ nghĩa đa phương. 

Với tư cách là nước chủ nhà, Malaysia tích cực thúc đẩy ASEAN hình thành lập trường thống nhất trong vấn đề thuế quan. Bất kỳ sự thay đổi thuế quan nào trong tương lai phải dựa trên sự đồng thuận chung để bảo đảm rằng lợi ích của các nước thành viên không bị tổn hại.

Ngoài ra, “Tuyên bố của các nhà lãnh đạo ASEAN về ứng phó với những bất ổn kinh tế và thương mại toàn cầu” đã được thông qua tại hội nghị lần này. Theo đó, ASEAN xây dựng mạng lưới chuỗi cung ứng tích hợp, tăng cường hội nhập khu vực, tối đa hóa hiệu quả của các hiệp định thương mại tự do (FTA) và tăng cường khả năng chống chịu rủi ro tổng thể. 

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang phải đối mặt với những cú sốc ngày càng thường xuyên từ chủ nghĩa đơn phương và chủ nghĩa bảo hộ, ASEAN kiên quyết duy trì hệ thống thương mại đa phương lấy Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) làm trung tâm và tuân thủ các nguyên tắc cơ bản về tính minh bạch, tự do, công bằng, bền vững và tuân thủ các quy tắc.

Tuyên bố của các nhà lãnh đạo ASEAN cũng đề xuất một loạt biện pháp cụ thể, bao gồm đẩy nhanh tiến độ đàm phán “Thỏa thuận khung kinh tế số ASEAN”, tăng cường thương mại và đầu tư nội khối; tận dụng tối đa Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và các FTA để giảm thiểu sự bất ổn và rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng; tăng cường hợp tác bên ngoài và mở rộng các đối tác mới nổi; tận dụng chức năng phối hợp của các cơ chế liên phòng, ban hiện có và Nhóm công tác địa - kinh tế ASEAN mới thành lập để tăng cường năng lực ứng phó chung.

Nâng cấp khu vực mậu dịch tự do

Trong khuôn khổ Hội nghị ASEAN 46, Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Trung Quốc - Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC) lần thứ nhất và Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - GCC lần thứ hai cũng được tổ chức. 

Các nhà phân tích cho rằng, sự kết nối của 3 thị trường Trung Quốc, ASEAN và các nước GCC sẽ giúp ASEAN thiết lập quan hệ thương mại chặt chẽ hơn với Trung Quốc và các nước Trung Đông, mở ra không gian hợp tác rộng lớn hơn cho nền kinh tế ASEAN.

Bên cạnh đó, Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế và Thương mại đặc biệt Trung Quốc - ASEAN được tổ chức trực tuyến và hai bên tuyên bố hoàn tất toàn bộ đàm phán về Khu vực thương mại tự do Trung Quốc - ASEAN 3.0. Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, phiên bản 3.0 sẽ tạo ra một FTA toàn diện, hiện đại và cùng có lợi. 

Điều này sẽ tạo thuận lợi cho hai bên thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực trên phạm vi rộng hơn và ở cấp độ sâu hơn trong tình hình mới. Bộ trưởng Bộ Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia - Zafrul Abdul Aziz cho rằng: “đây là bước đi quan trọng trong việc tăng cường hội nhập khu vực và thúc đẩy tăng trưởng, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh của ASEAN”.

Tổng Thư ký ASEAN Kao Kim Hourn khẳng định: “trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn, việc hoàn tất các cuộc đàm phán về Khu vực thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc 3.0 đóng vai trò quan trọng”, bởi phiên bản 3.0 sẽ tăng cường hơn nữa sự hợp tác giữa hai bên trong thương mại, đầu tư, kết nối và các lĩnh vực khác, thúc đẩy chuyển đổi thỏa thuận theo hướng hiện đại và hướng tới tương lai, tạo ra những cơ hội mới trong chuyển đổi số và xanh, đồng thời giúp tăng cường đổi mới sáng tạo khu vực và khả năng cạnh tranh tổng thể.

Nhiều chuyên gia phân tích cho rằng, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa ASEAN và Trung Quốc không chỉ là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mà còn là nền tảng cho sự ổn định kinh tế khu vực, bởi ASEAN và Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của nhau trong nhiều năm qua. 

Với tổng dân số hơn 2 tỷ người, hai bên sẽ tích hợp nguồn lực, bổ sung thế mạnh cho nhau, không ngừng tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển chung.

Một số thách thức của ASEAN

Tại Hội nghị thượng đỉnh, lãnh đạo các nước ASEAN đã trao đổi quan điểm về các ưu tiên chiến lược khu vực, cơ chế phát triển hợp tác, tăng cường kết nối và đoàn kết khu vực, thể hiện khả năng phục hồi lớn hơn và tầm nhìn rộng hơn, mở ra chương mới cho tiến trình hội nhập khu vực của ASEAN. Tuy nhiên, ASEAN vẫn sẽ phải đối mặt với một số thách thức:

Một là, về khả năng phục hồi nền kinh tế khu vực. Mặc dù ASEAN là nền kinh tế lớn thứ năm trên thế giới, nhưng có sự chênh lệch lớn về phát triển giữa các quốc gia thành viên (GDP bình quân đầu người của Singapore là hơn 80.000 USD, trong khi của Myanmar là 1.200 USD). Thương mại nội khối chỉ chiếm 22% (thấp hơn nhiều so với mức 60% của Liên minh châu Âu) và chuỗi công nghiệp phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc, Mỹ.

Hai là, sức ép “chọn bên” của các nước ASEAN trước sự cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, nhất là cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc tại khu vực. Do vậy, ASEAN gặp thách thức trong việc vừa cân bằng quan hệ với các nước lớn, vừa duy trì sự đoàn kết, đồng thuận trong nội khối.

Ba là, nút thắt trong số hóa và chuyển đổi xanh. Mặc dù Hội nghị ASEAN 46 đề xuất mục tiêu “ASEAN số”, tuy nhiên ngoại trừ Singapore và Malaysia, kết cấu hạ tầng số của hầu hết các nước thành viên còn lại trong ASEAN đều chưa phát triển, tỷ lệ bao phủ của tài chính xanh chưa đến 20% và công nghệ còn phụ thuộc nhiều vào doanh nghiệp của các nước Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Có thể thấy, Hội nghị ASEAN 46 không chỉ là nền tảng của sự đoàn kết khu vực, mà còn là “câu trả lời của châu Á” về quản trị toàn cầu. Hội nghị nhấn mạnh  việc tăng cường hội nhập vì lợi ích chung của toàn khối. Đây là hướng đi giúp ASEAN phát triển vững chắc trong một thế giới đầy biến động./.