Bảo vệ đại dương đòi hỏi sự hợp tác đa phương

Hội nghị Đại dương Liên hợp quốc lần thứ ba kéo dài 5 ngày, với 10 phiên họp toàn thể và 10 diễn đàn đặc biệt về hành động đại dương cùng một loạt cuộc họp bên lề. Các bên tham gia đã có những cuộc thảo luận sâu rộng về cách thức thúc đẩy hơn nữa việc bảo vệ đại dương, đặc biệt là các biện pháp hỗ trợ thực hiện Mục tiêu 14 (SDG 14) - 1 trong 17 Mục tiêu phát triển bền vữngcủa Liên hợp quốc, đó là: “Bảo tồn và sử dụng bền vững các đại dương, biển và tài nguyên biển để phát triển bền vững”.

Với chủ đề bao trùm “Thúc đẩy hành động và huy động tất cả các bên liên quan để bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương”, Hội nghị tập trung 3 nội dung chính: 1- Tăng cường đẩy nhanh hoàn thành các tiến trình đa phương liên quan đến đại dương nhằm thúc đẩy tham vọng bảo vệ đại dương; 2- Huy động các nguồn lực tài chính để bảo tồn và sử dụng bền vững các đại dương, biển và tài nguyên biển vì SDG 14, từ đó hỗ trợ phát triển nền kinh tế xanh bền vững; 3- Tăng cường và phổ biến tốt hơn kiến thức liên quan đến khoa học biển để nâng cao hiệu quả hoạch định chính sách.

Hội nghị được tổ chức vào giai đoạn giữa kỳ của Thập kỷ khoa học đại dương của Liên hợp quốc vì sự phát triển bền vững (2021 - 2030). Đây cũng là hội nghị đại dương đầu tiên của Liên hợp quốc kể từ khi Khung đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh - Montreal, Thỏa thuận về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển ngoài phạm vi quyền tài phán quốc gia (BBNJ), còn được gọi là Hiệp ước biển cả và Ủy ban đàm phán liên chính phủ về ô nhiễm nhựa (INC) được thảo luận và thông qua.

Trong bài phát biểu tại lễ khai mạc, Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres cho biết, đại dương là tài sản chung của nhân loại và cần có chủ nghĩa đa phương để bảo vệ. Ông kêu gọi tất cả các quốc gia hành động và tăng cường các nguồn lực đầu tư, bởi “nếu không có đại dương khỏe mạnh, sẽ không có hành tinh khỏe mạnh”.

Bên cạnh đó, hội nghị UNOC3 đã thông qua “Kế hoạch hành động Nice Ocean”. Kế hoạch này bao gồm các cam kết tự nguyện từ các bên liên quan, nhằm thúc đẩy hành động để bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương, như gây quỹ, đánh bắt cá biển và phát triển vùng biển sâu.

Đối mặt với thách thức kép

Theo dữ liệu trước đó của Liên hợp quốc công bố, hơn 150 triệu việc làm trên toàn thế giới phụ thuộc vào hàng hóa và dịch vụ liên quan đến đại dương. Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) dự đoán rằng đến năm 2030, giá trị kinh tế của đại dương sẽ vượt quá 3.000 tỷ USD, tương đương với nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này sẽ cần có sự hợp tác quốc tế nhằm ngăn chặn sự cạn kiệt tài nguyên, làm chậm quá trình axit hóa đại dương, bảo vệ hệ sinh thái biển, giảm thiểu việc đánh bắt quá mức và hạn chế ô nhiễm môi trường biển.

Một nghiên cứu mới được công bố gần đây của Viện Hàn lâm Khoa học quốc gia Mỹ cho thấy, sự nóng lên toàn cầu đã gây ra sự gia tăng các đợt sóng nhiệt cực đoan ở đại dương. Số ngày trung bình có nhiệt độ cực cao trên bề mặt đại dương toàn cầu mỗi năm hiện nay cao gấp 3 lần so với 80 năm trước và gần một nửa số đợt sóng nhiệt ở đại dương là do sự nóng lên toàn cầu. 

Nghiên cứu còn cho biết, khi nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng, các đợt nắng nóng trên biển sẽ trở nên thường xuyên và nghiêm trọng hơn, gây áp lực lớn hơn lên các hệ sinh thái biển. Các hoạt động của con người đang thay đổi cơ bản đại dương và cần có hành động khẩn cấp về khí hậu để bảo vệ môi trường biển. Nhưng thực tế là công tác bảo vệ biển đang phải đối mặt với thách thức kép là thiếu khuôn khổ quản trị toàn cầu và thiếu nguồn tài chính.

Thúc đẩy tiến bộ

Hội nghị lần này tập trung vào việc đạt được 3 tiến bộ cụ thể: 1- Bảo vệ đa dạng sinh học biển; 2- Trợ cấp nghề cá; 3- Mục tiêu 30x30 (bảo vệ ít nhất 30% diện tích đại dương vào năm 2030).

Một trong những mục tiêu cốt lõi của hội nghị là thúc đẩy Thỏa thuận về bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển ngoài phạm vi quyền tài phán quốc gia (BBNJ) theo Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 chính thức có hiệu lực.

Năm 2023, Liên hợp quốc đã thông qua thỏa thuận BBNJ, nhằm mục đích bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học hiện tại và lâu dài ở các vùng biển thông qua việc thực hiện hiệu quả các điều khoản có liên quan của UNCLOS 1982 và tăng cường hợp tác, phối hợp quốc tế. 

Thỏa thuận sẽ được mở để tất cả các quốc gia và tổ chức có liên quan ký kết từ ngày 20-9-2023 đến ngày 20-9-2025 và sẽ có hiệu lực sau 120 ngày kể từ ngày nộp văn kiện và được ít nhất 60 quốc gia phê chuẩn, phê duyệt hoặc chấp thuận. 

Tại hội nghị, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết, hiện đã có 50 quốc gia nộp đơn phê chuẩn và 15 quốc gia khác đã đưa ra cam kết phê chuẩn, giúp vượt qua ngưỡng 60 nước cần thiết.

Hội nghị này cũng tập trung vào việc thúc đẩy việc thực hiện Hiệp định trợ cấp nghề cá (FSA) - thỏa thuận đạt được tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) vào tháng 6-2022. Hiệp định này nhằm hạn chế các khoản trợ cấp gây hại cho hoạt động đánh bắt cá, góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản trên toàn cầu. 

Hiệp định FSA của WTO có hiệu lực từ ngày 15-2-2024, sau khi có đủ 2/3 số lượng thành viên WTO phê chuẩn. Một số chuyên gia cho rằng, nếu các thành viên WTO có thể đạt được sự đồng thuận rộng rãi về FSA trong khuôn khổ đa phương, sẽ giúp thúc đẩy toàn diện vấn đề bảo vệ nghề cá và sử dụng bền vững tài nguyên biển.

Tại Hội nghị lần thứ 15 của các Bên tham gia Công ước Liên hợp quốc về Đa dạng sinh học (COP15) năm 2022, các quốc gia đã đạt được Khung đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh - Montreal, trong đó thiết lập mục tiêu bảo vệ ít nhất 30% diện tích đại dương vào năm 2030. 

Tuy nhiên, một báo cáo do Tổ chức phi lợi nhuận Marine Conservation Institute và các tổ chức khác công bố vào năm 2024 cho thấy, gần 2 năm sau khi Mục tiêu 30x30 được đề xuất, chỉ có 2,8% diện tích đại dương được đánh giá là “có khả năng được bảo vệ hiệu quả”. Theo tiến trình này, đến năm 2030 sẽ chỉ có 9,7% diện tích đại dương được bảo vệ hiệu quả.

Nhiều tổ chức, bao gồm cả Liên hợp quốc, nhấn mạnh rằng các đại dương cần đạt được mục tiêu sử dụng và bảo tồn bền vững càng sớm càng tốt, đồng thời đạt được quản trị kỹ thuật số. Các nhà phân tích tin rằng, trọng tâm của hội nghị này sẽ là lấp đầy khoảng cách tài trợ cần thiết để đạt được Mục tiêu 30x30 và phát triển nền kinh tế biển bền vững thông qua các công cụ tài chính như trái phiếu xanh và các khoản vay xanh.

Cam kết của Việt Nam

Là khách mời chính của Diễn đàn, Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính có bài phát biểu quan trọng tại phiên toàn thể về bảo đảm quản trị và tài chính đại dương bền vững. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định cam kết mạnh mẽ Việt Nam luôn là đối tác tin cậy, sẵn sàng đồng hành trong nỗ lực toàn cầu bảo vệ đại dương; là đối tác tích cực, sẵn sàng tham gia, dẫn dắt trong các cơ chế hợp tác về biển và là đối tác trách nhiệm, sẵn sàng cống hiến trong các sáng kiến tài chính xanh công bằng và bền vững.

Thủ tướng Phạm Minh Chính cho rằng, cần tập trung nguồn lực tăng cường vào 3 lĩnh vực: 

1- Tăng cường đầu tư cho nghiên cứu, phát triển, ứng dụng khoa học biển, trong đó đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, hợp tác nghiên cứu, chia sẻ kinh nghiệm, chung tay xây dựng hệ thống dữ liệu biển toàn cầu; 

2- Tăng cường huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực phát triển bền vững kinh tế biển, với tinh thần “Nhà nước dẫn dắt - Doanh nghiệp tiên phong - Người dân đồng hành - Tổ chức quốc tế kiến tạo và hỗ trợ”; 

3- Tăng cường kết nối liên lục địa, liên khu vực, liên quốc gia và quản trị toàn cầu đại dương xanh trên tinh thần lấy “Liên hợp quốc làm trung tâm - Luật pháp quốc tế làm nền tảng - Hợp tác quốc tế làm động lực dẫn dắt”. 

Trong đó, Việt Nam sẵn sàng tham gia và đóng góp tích cực để phát triển mạng lưới quan trọng này tại Biển Đông - một vùng biển chiến lược của thế giới.

Hội nghị đã chứng kiến những cam kết rõ ràng, tích cực từ các nước, các bên với những giải pháp cụ thể trong quản trị biển bền vững, như tôn trọng hệ sinh thái, thúc đẩy kinh tế biển xanh mới thông qua công nghệ sinh học, tạo ra giá trị mới./.