Không còn đơn thuần là dự án chế tạo tầu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, bóng dáng của một liên minh trên Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhằm làm đối trọng với sự trỗi dậy của Trung Quốc đã hiện rõ qua động thái mới liên quan đến thỏa thuận an ninh ba bên giữa Mỹ với Anh và Australia (AUKUS)

Buổi lễ công bố thỏa thuận tàu ngầm AUKUS tại San Diego ngày 13-3-2023_Ảnh: Reuters

Toan tính đằng sau một liên minh

Một năm rưỡi sau khi thỏa thuận AUKUS được ký kết, hôm 13-3 vừa qua, Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Anh Rishi Sunak và Thủ tướng Australia Anthony Albanese đã họp tại San Diego, bang California, Mỹ, để thông báo chính thức kế hoạch trang bị tàu ngầm chạy bằng động cơ hạt nhân cho Australia. Theo thỏa thuận này, đầu những năm 2030, Mỹ sẽ bán cho Australia 3 tàu ngầm lớp Virginia chạy bằng năng lượng hạt nhân do General Dynamics chế tạo và để ngỏ khả năng bán thêm 2 chiếc nữa nếu Australia cần. Như vậy lần đầu tiên sau cam kết với Anh vào những năm 50 của thế kỷ XX, Washington quyết định chia sẻ công nghệ đẩy hạt nhân cho đối tác nước ngoài, giúp Australia trở thành nước thứ 7 sở hữu tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, sau Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Trung Quốc và Ấn Độ.

Đây là diễn biến mới nhất liên quan đến AUKUS, một thỏa thuận tuyệt mật đến mức khi nó ra đời, không ai biết phải phát âm tên của liên minh này thế nào. Vấn đề không đơn thuần bởi công nghệ hạt nhân luôn là chủ đề nhạy cảm, mà bởi những toan tính ẩn sau liên minh này. Trở lại với quá khứ, ngày 15-9-2021, Mỹ, Anh và Australia bất ngờ công bố thỏa thuận an ninh AUKUS. Theo đó, Mỹ và Anh sẽ giúp Australia xây dựng và duy trì một đội tàu ngầm hạt nhân nhằm mở rộng phạm vi hoạt động quân sự của Canberra ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Khi đó, để có được công nghệ đẩy hạt nhân, Australia đã làm một cú mà báo chí mô tả là “sấm động trời quang”, khi bất ngờ hủy hợp đồng mua 12 tàu ngầm tấn công diesel - điện lớp Attack trị giá 65,9 tỷ USD của tập đoàn Pháp NavalGroup để chuyển sang đóng ít nhất 8 tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân theo công nghệ mà Mỹ và Anh chuyển giao. Vụ lật kèo này khiến Pháp vô cùng tức giận, đến mức Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian coi đó là “nhát dao đâm sau lưng” của đồng minh.

Nhưng nay, việc đóng tầu ngầm không phải là ưu tiên hàng đầu mà chuyển sang giai đoạn 2 sau năm 2040. Theo đó, Anh và Australia sẽ sản xuất và vận hành một lớp tàu ngầm mới “SSN-AUKUS”, được phát triển dựa trên thiết kế của thế hệ tầu ngầm mới của Anh kết hợp với công nghệ tiên tiến của Mỹ và được hoàn thiện tại Anh và Australia. Còn trước mắt, Australia sẽ mua tầu ngầm lớp Virginia của Mỹ để có thể sớm cho ra mắt hạm đội tầu ngầm ngay từ đầu những năm 30 của thế kỷ XXI. Quan trọng hơn, hạm đội tầu ngầm này sẽ không hoạt động đơn độc mà sẽ cùng với các tầu ngầm hạt nhân của Mỹ và Anh hình thành nên một lực lượng tác chiến, mà như lời của Thủ tướng Anh Rishi Sunak là: “lần đầu tiên, 3 hạm đội tàu ngầm cùng nhau hợp tác xuyên Đại Tây Dương và Thái Bình Dương để giữ cho các đại dương của chúng ta được tự do,... trong nhiều thập niên tới”.

Để việc triển khai sứ mệnh xuyên Đại Tây Dương - Thái Bình Dương không bị chậm trễ trong bối cảnh Australia chưa có tầu ngầm mới, các tàu ngầm của Mỹ và Anh sẽ được triển khai ở Tây Australia ngay từ năm 2027 để giúp huấn luyện thủy thủ đoàn Australia, mở đường cho mong muốn của Washington đặt căn cứ tầu ngầm hạt nhân ở nước này. Australia cũng lập tức thông báo sẽ chi ít nhất 7,4 tỷ USD để xây dựng căn cứ mới cho hạm đội tàu ngầm hạt nhân. Bộ Quốc phòng Australia đã chọn 3 địa điểm, gồm: Newcastle, cảng Kembla ở New South Wales và thủ phủ Brisbane bang Queensland. Các công việc chuẩn bị sẽ được gấp rút hoàn thành ngay trong cuối năm 2023. Tổng chí phí của toàn bộ dự án AUKUS lên tới con số khó tin: 368 tỷ AUD (245 tỷ USD), cao hơn gấp 3 lần so với hợp đồng cũ với Pháp mà Australia hủy bỏ cách đây 1 năm rưỡi.

Nguy cơ “cuộc đua ngầm” dưới đáy đại dương

Những điều chỉnh trên cho thấy AUKUS không còn bó hẹp ở dự án đóng tầu ngầm mà là nền tảng cho việc hình thành một liên minh an ninh mới trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Giải thích về sự vội vã trong kế hoạch AUKUS, Thủ tướng Australia cho rằng là do “Australia đang phải đối mặt với môi trường an ninh khó khăn và nguy hiểm nhất trong 80 năm qua” trước việc gia tăng quân sự hóa và các cuộc tấn công vào những nền dân chủ ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Không nói thẳng nhưng ai cũng hiểu mối nguy cơ mà Australia đề cập ở đây là Trung Quốc. Trong con mắt của Washington, London và Canberra, Bắc Kinh đang có những bước đi gây “mất trật tự trong các vấn đề quốc tế và giành quyền bá chủ trong khu vực”. Từ hơn 10 năm nay, Trung Quốc nuôi hy vọng tạo vùng đệm kiểm soát vùng biển quanh chuỗi đảo thứ nhất ở Thái Bình Dương, từ Đài Loan (Trung Quốc), Nhật Bản đến Philippines. Thậm chí, theo ông Michael Green - Giám đốc điều hành Trung tâm Nghiên cứu Mỹ, Đại học Sydney - Trung Quốc còn muốn đẩy lùi Mỹ khỏi “chuỗi đảo thứ hai”, kéo dài từ lãnh thổ Guam của Mỹ đến các đảo ở Thái Bình Dương. Việc Bắc Kinh xây dựng quan hệ hợp tác an ninh, thương mại với 10 đảo quốc ở Thái Bình Dương chính là nhằm mục đích đó. Để đối phó, Washington cho rằng mình và các đối tác cùng chí hướng phải đưa ra một chính sách chung, mà bước đi đầu tiên là cho ra đời AUKUS.

Tất nhiên, nhiệm vụ chính của AUKUS là cung cấp cho Australia các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, nhưng mục tiêu quan trọng của thỏa thuận lại là thiết lập một nền tảng răn đe trên toàn khu vực nhằm vào Trung Quốc. Vai trò của AUKUS đã được nâng lên tầm chiến lược. Theo tiết lộ của các quan chức ở Washington, AUKUS sẽ tập trung vào việc tạo ra một trật tự dựa trên các luật lệ ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, giúp kiểm soát các hoạt động gây sức ép của Trung Quốc bằng những biện pháp bảo vệ an ninh hàng hải mạnh mẽ. Thỏa thuận này sẽ củng cố trật tự do Mỹ dẫn dắt ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Điều đó cũng lý giải vì sao trong giai đoạn 2 của AUKUS, nội dung hợp tác sẽ còn mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác, từ vũ khí siêu thanh, công nghệ siêu âm và phản siêu âm, khả năng tác chiến điện tử đến không gian mạng, trí tuệ nhân tạo và quyền tự chủ, công nghệ lượng tử, công nghệ ngầm dưới đáy biển. Mục tiêu nhằm tạo ra năng lực vượt trội của liên minh AUKUS trong khu vực. Để đẩy nhanh các sáng kiến này, Mỹ, Anh và Australia sẽ tăng cường chia sẻ thông tin và công nghệ, thúc đẩy hội nhập sâu hơn các cơ sở công nghiệp và chuỗi cung ứng, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp quốc phòng của 3 nước tích cực đổi mới.

Tất nhiên, Trung Quốc sẽ không chịu ngồi yên trước việc AUKUS mở rộng tham vọng. Phản ứng với AUKUS, Trung Quốc cho rằng đây là “hành động phổ biến vũ khí hạt nhân trắng trợn” và “vi phạm nghiêm trọng” Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), khi các quốc gia có vũ khí hạt nhân là Mỹ và Anh chuyển giao vật liệu hạt nhân cấp vũ khí sang một quốc gia không có vũ khí hạt nhân là Australia. Dư luận lo ngại là AUKUS có thể dẫn đến “cuộc đua ngầm” dưới đáy đại dương khi Bắc Kinh có hành động đáp lại. Hiện Trung Quốc sở hữu năng lực đóng tàu mạnh nhất thế giới, chiếm tới 40% thị trường đóng tàu toàn cầu tính theo lượng giãn nước. Theo ông Andrew Erickson - chuyên gia tại Viện nghiên cứu hàng hải Trung Quốc thuộc Đại học Hải quân Mỹ - hải quân Trung Quốc đang không chỉ gia tăng về số lượng, mà còn tiếp nhận mới những chiến hạm ngày càng tinh vi và có năng lực, trọng tải lớn hơn, mang nhiều vũ khí hơn.

Riêng với tầu ngầm, theo báo cáo của Vụ khảo cứu Quốc hội Mỹ (CRS), hiện hải quân Trung Quốc sở hữu 4 tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo, 6 tàu ngầm tấn công chạy bằng năng lượng hạt nhân và 50 tàu ngầm tấn công điện - diesel. Tất cả 4 tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo và 6 tàu ngầm tấn công hạt nhân đều là loại mới. 42 trong số 50 tàu ngầm điện - diesel cũng là loại mới, gồm tàu ngầm lớp Kilo của Nga và tàu ngầm lớp Nguyên Type 39A. Trong kế hoạch xây dựng lực lượng hải quân nhằm thể hiện sức mạnh trên các đại dương, dự kiến đến năm 2030, đội tàu ngầm của Trung Quốc sẽ có 76 chiếc, so với con số 66 chiếc của Mỹ./.