“Điểm nóng về thảm họa khí hậu”

Một nhóm viện trợ đã cảnh báo rằng, hơn 24 triệu người ở miền Nam châu Phi phải đối mặt với nạn đói, suy dinh dưỡng và khan hiếm nước do hạn hán và lũ lụt, trong khi các chuyên gia cho rằng tình hình có nguy cơ leo thang thành “tình trạng nhân đạo không thể tưởng tượng được”. 

Tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa cho biết, hơn 2,7 triệu người ở nước này sẽ thiếu hụt lương thực trong năm 2024 và cần hơn 2 tỷ USD viện trợ cho các hoạt động ứng phó quốc gia của đất nước, Reuters đưa tin. Ưu tiên hàng đầu của đất nước, theo Tổng thống E. Mnangagwa “là bảo đảm lương thực cho tất cả người dân Zimbabwe, không người dân Zimbabwe nào phải chết vì đói”.

El Nino - một hiện tượng khí hậu xảy ra tự nhiên bắt nguồn từ Thái Bình Dương xung quanh đường xích đạo và có xu hướng mang lại nhiệt độ cao và lượng mưa kém cho khu vực này của châu Phi - là nguyên nhân chính gây ra hạn hán. 

Mặt đất khô hơn ít có khả năng hấp thụ lượng mưa, làm tăng khả năng xảy ra lũ lụt. El Nino đang làm trầm trọng thêm tác động của khủng hoảng khí hậu, nguyên nhân chủ yếu là do đốt nhiên liệu hóa thạch, khiến thời tiết trở nên khắc nghiệt hơn trên khắp miền Nam châu Phi, khu vực mà Oxfam (liên minh quốc tế của 20 tổ chức làm việc tại 94 quốc gia trên toàn thế giới để tìm giải pháp lâu dài cho nghèo đói và bất công) mô tả là “điểm nóng về thảm họa khí hậu”.

Phần lớn miền Nam châu Phi, bao gồm Angola, Botswana, Cộng hòa Dân chủ Congo, Malawi, Mozambique, Namibia, Zambia và Zimbabwe, đã phải đối mặt với đợt khô hạn kéo dài khi khu vực này tiến đến mùa khô điển hình bắt đầu từ tháng 4. 

Theo đánh giá gần đây của Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên hợp quốc (OCHA), lượng mưa ở những khu vực này vào cuối tháng 1 và đầu tháng 2 đã ở mức thấp nhất trong ít nhất 40 năm qua. Theo một nghiên cứu của Mạng lưới hệ thống cảnh báo sớm nạn đói của Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), các khu vực trung tâm của khu vực đã chứng kiến tháng hai khô hạn nhất trong gần 1 thế kỷ. 

Oxfam cho biết, tại Zambia, Malawi và miền Trung Mozambique, hạn hán khắc nghiệt đã gây thiệt hại hơn 2 triệu héc-ta cây trồng. Vào ngày 29-2-2024, Zambia tuyên bố đợt hạn hán này là một thảm họa. Tổng thống Malawi ban bố tình trạng thảm họa trên phần lớn đất nước vào ngày 23-3. 

Đây là năm thứ tư liên tiếp, nước này buộc phải thực hiện điều này do ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt. Chương trình Lương thực thế giới (WFP) cho biết, tác động của El Nino đang “làm trầm trọng thêm những tác động tàn phá của cuộc khủng hoảng khí hậu ở Malawi”.

Theo phân tích nhanh của các nhà khoa học khí hậu hàng đầu thuộc World Weather Attribution (tổ chức chuyên đánh giá vai trò của biến đổi khí hậu đối với mô hình thời tiết cực đoan trên thế giới), đợt nắng nóng chết người gần đây ở Sahel và Tây Phi với nhiệt độ trên 45⁰C sẽ không thể xảy ra nếu không có biến đổi khí hậu do con người gây ra. Vào cuối tháng 3 và đầu tháng 4 năm nay, nắng nóng gay gắt đã ảnh hưởng đến các quốc gia ở Sahel và Tây Phi. 

Nhiệt độ nóng nhất xảy ra vào ngày 3-4, khi Mali ghi nhận 48,5⁰C. Tại Bamako, Bệnh viện Gabriel-Toure thông báo số ca tử vong tăng vọt, với 102 ca tử vong trong 4 ngày đầu tháng tư. Khoảng 50% số ca tử vong ở độ tuổi trên 60 và các bệnh viện báo cáo rằng, nhiệt độ cao có thể là nguyên nhân khiến nhiều ca tử vong.

Sự thiếu dữ liệu ở các quốc gia bị ảnh hưởng khiến việc ước tính bao nhiêu người thiệt mạng là bất khả thi, tuy nhiên khả năng có hàng trăm, thậm chí hàng nghìn ca tử vong khác liên quan đến nhiệt độ tăng cao. 

Kiswendsida Guigma - nhà khoa học khí hậu tại Phong trào Chữ thập đỏ - Trăng lưỡi liềm quốc tế đỏ ở Burkina Faso - cho biết: “nắng nóng quanh năm là một phần của cuộc sống ở Sahel và các khu vực Tây Phi. Tuy nhiên, nhiệt độ khắc nghiệt là chưa từng có ở nhiều nơi và sự gia tăng số ca tử vong do Bệnh viện Gabriel-Toure ở Mali báo cáo đã nhấn mạnh mức độ nguy hiểm của nắng nóng. 

Đối với một số người, đợt nắng nóng nóng hơn 1,4 hoặc 1,5⁰C do biến đổi khí hậu có vẻ không phải là một sự gia tăng lớn, nhưng sức nóng tăng thêm này sẽ là sự khác biệt giữa sự sống và cái chết đối với nhiều người”.

Cần tránh xa nhiên liệu hóa thạch

Biến đổi khí hậu do việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch như dầu, than và khí đốt, cũng như các hoạt động khác của con người, đang làm tăng tần suất, thời gian và cường độ của các đợt nắng nóng trên toàn thế giới. 

Để định lượng tác động của sự nóng lên do con người gây ra đối với nhiệt độ khắc nghiệt ở Sahel và Tây Phi, các nhà khoa học đã sử dụng các phương pháp được bình duyệt để so sánh xem các loại sự kiện này đã thay đổi như thế nào giữa khí hậu ngày nay, vốn ấm lên khoảng 1,2⁰C, so với khí hậu tiền công nghiệp.

Phân tích kiểm tra nhiệt độ tối đa hằng ngày trung bình trong 5 ngày ở 2 khu vực: miền Nam Mali và Burkina Faso - nơi có nhiệt độ cực cao và một khu vực lớn hơn bao gồm Niger, Nigeria, Benin, Togo, Ghana, Bờ Biển Ngà, Mauritania, Senegal, Gambia, Guinea-Bissau và Guinea - những nơi có nhiệt độ từ 40⁰C trở lên. Các nhà khoa học phát hiện rằng cả sóng nhiệt ban ngày và ban đêm, trên cả 2 khu vực, sẽ không thể xảy ra nếu con người không làm ấm hành tinh bằng cách đốt nhiên liệu hóa thạch cũng như các hoạt động khác như phá rừng. 

Biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ tối đa nóng hơn 1,5⁰C và nhiệt độ ban đêm nóng hơn 2⁰C ở khu vực Burkina Faso và Mali, và nhiệt độ ban ngày trong 5 ngày ở khu vực rộng hơn tăng 1,4⁰C.

Những sự kiện như thế này sẽ trở nên phổ biến hơn, thậm chí còn nguy hiểm hơn, trừ khi thế giới tránh xa nhiên liệu hóa thạch và các quốc gia nhanh chóng giảm lượng khí thải xuống mức 0. Nếu sự nóng lên toàn cầu đạt tới 2⁰C, như dự kiến sẽ xảy ra vào năm 2040 hoặc 2050, trừ khi lượng phát thải nhanh chóng được dừng lại, những hiện tượng tương tự sẽ xảy ra thường xuyên hơn gấp 10 lần. 

Tại Johannesburg - thành phố lớn nhất Nam Phi - phần lớn người dân đang phải làm quen với việc “vòi nước dần cạn nước”. Thật trớ trêu, vì Johannesburg hiện có rất nhiều nước, nhưng chính quyền và các công ty cấp nước dường như không thể đưa nước đến nơi cần thiết. Duane Riley - một công dân ở thành phố - nói với CNN: “đã có lúc chúng tôi không có nước, nhưng có một dòng sông chảy xuống đường đi vì có một vết rò rỉ ở đầu đường”. 

Ông cho biết, chính quyền phải mất tới 14 ngày để khắc phục sự cố. Jorburgers, những người làm bánh mì kẹp thịt, không xa lạ gì với tình trạng khan hiếm nước. Nam Phi khô hạn tự nhiên và cuộc khủng hoảng khí hậu đã nhiều lần xảy ra với quốc gia này, gây ra tình trạng hạn hán tê liệt. Johannesburg là một trong nhiều thành phố lớn trên thế giới đang phải đối mặt với tình trạng kết cấu hạ tầng quan trọng xuống cấp, thiếu bảo trì, tình trạng tham nhũng và việc không đủ kế hoạch cho sự gia tăng dân số. 

Chính quyền cho biết, mặc dù hạn hán có thể gây tổn hại đến các hồ chứa của thành phố nhưng các con đập hiện đã đầy nước. Nhưng biến đổi khí hậu khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn theo một cách khác, khi các đợt nắng nóng kéo dài hằng tuần thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ nước với khối lượng khổng lồ./.