I. CHỦ ĐỘNG, SÁNG TẠO VÀ NỖ LỰC ĐỂ “CÙNG CẢ NƯỚC, VÌ CẢ NƯỚC”

Nhìn lại dòng chảy lịch sử của dân tộc ta, Sài Gòn - Gia Định - Thành phố Hồ Chí Minh luôn nỗ lực khẳng định vai trò quan trọng trong các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm, giành độc lập dân tộc. Sau ngày 30-4-1975, TPHCM lại tiên phong trong công cuộc tái thiết, hàn gắn vết thương chiến tranh. Bước vào thời kỳ đổi mới, TPHCM chú trọng bám sát thực tiễn, vận dụng sáng tạo quan điểm, chủ trương đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để tìm tòi, mạnh dạn thử nghiệm nhiều cơ chế, chính sách mới đem lại nhiều thành tựu đối với sự phát triển trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa và xã hội.

Vận dụng sáng tạo, linh hoạt chủ trương vào thực tiễn

Xuyên suốt quá trình xây dựng và phát triển, TPHCM luôn phát huy tinh thần chủ động, vận dụng sáng tạo các Nghị quyết Đại hội của Đảng, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, gắn các nghị quyết của Bộ Chính trị dành riêng cho TPHCM và quyết tâm thực hiện tốt những nhiệm vụ trọng tâm đã đề ra trong các nghị quyết của Đảng bộ TPHCM qua từng giai đoạn. Do đó, dù chỉ chiếm khoảng 0,63% diện tích và gần 9% dân số của cả nước, nhưng TPHCM luôn giữ được mức tăng trưởng hợp lý, quy mô ngày càng mở rộng, đi vào chiều sâu; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước.

Cách đây hơn 40 năm, Nghị quyết số 01 đã xác định: “Thành phố Hồ Chí Minh là một trung tâm kinh tế lớn, một trung tâm giao dịch quốc tế và du lịch của nước ta. Thành phố Hồ Chí Minh có vị trí chính trị quan trọng sau Thủ đô Hà Nội”. Kết quả thực hiện chủ trương này đã tạo thành động lực cho TPHCM “vượt qua cái cũ, cái trì trệ” để đổi mới, vững vàng đi qua những khó khăn, thách thức, tiến bước vững chắc cùng đất nước trong sự nghiệp đổi mới toàn diện. 

Bước vào thế kỷ mới, Nghị quyết số 20 chỉ rõ: “trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế và cách mạng khoa học công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ; tình hình thế giới diễn biến phức tạp...; TPHCM đứng trước những thuận lợi, cơ hội lớn hơn và khó khăn, thách thức gay gắt hơn, có mặt chưa lường hết được”.

Mặc dù vậy, TPHCM đã nắm bắt thời cơ, phát huy tính năng động, sáng tạo để đi đầu cả nước về phát triển kinh tế, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhất là phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ có hàm lượng khoa học công nghệ cao, hiện đại, phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sinh thái, bảo vệ môi trường; đi đầu trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả phát triển kinh tế, trong cạnh tranh và hội nhập kinh tế với thế giới.

Hơn 10 năm trở lại đây, dù phải đứng trước diễn biến phức tạp, khó lường với nhiều thách thức và thuận lợi đan xen, đó là: tình hình thế giới vẫn diễn biến khó lường, ảnh hưởng đến thị trường xuất nhập khẩu TPHCM; ở trong nước, sức cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp, rủi ro do thiên tai, dịch bệnh ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế và ổn định đời sống nhân dân; một số cơ chế, chính sách vĩ mô của Nhà nước chưa thực sự đồng bộ, phù hợp với điều kiện đặc thù của thành phố lớn...; nhưng TPHCM vẫn vượt qua.

Để cụ thể hóa quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào thực tiễn, nhất là thực hiện Nghị quyết số 16 gắn với các Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM, trong giai đoạn 2011 - 2015, Thành phố triển khai 6 chương trình đột phá và giai đoạn 2016 - 2020 thực hiện 7 chương trình đột phá. Kết quả đem lại từ các chương trình này là rất quan trọng, tạo nên diện mạo văn minh, hiện đại của TPHCM hôm nay.

Được xem là đô thị đặc biệt, nhưng với khuôn khổ chật hẹp và sự chồng chéo bởi mô hình tổ chức chính quyền hiện hữu, cơ chế quản lý điều hành bộc lộ bất cập. Được sự đồng ý của Trung ương, TPHCM đã tập trung mọi nguồn lực triển khai thực hiện Nghị quyết số 54/2017/QH14, ngày 24-11-2017, “Về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Hồ Chí Minh” và Nghị quyết số 131/2020/QH14, ngày 16-11-2020, của Quốc hội khóa XIV “Về tổ chức chính quyền đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh” (Chính quyền đô thị Thành phố chính thức hoạt động từ ngày 1-7-2021). 

Việc triển khai thực hiện các chủ trương này là bước đột phá được kỳ vọng sẽ giải quyết được những hạn chế, vướng mắc để TPHCM phát triển trở thành một thành phố hiện đại, văn minh, nghĩa tình và đáng sống; xứng đáng với vai trò “đầu tàu” của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Những dấu ấn nổi bật

Bằng ý chí tự lực, tự cường, khơi dậy sức sáng tạo của nhân dân, cùng với tư duy và cách làm mới thể hiện qua các mô hình sinh động trên nhiều lĩnh vực, đã giúp Thành phố không chỉ cùng cả nước vượt qua khủng hoảng kinh tế, mà còn thực hiện tốt “cải cách kinh tế góp phần giải phóng năng lực sản xuất, khai thác có hiệu quả các nguồn lực từ nhiều thành phần kinh tế... nên giai đoạn 1991 - 1995, kinh tế TPHCM tăng trưởng đột phá với tốc độ bình quân 12,62%/năm”^[1]. Từ những thành quả đạt được, Nghị quyết số 20 của Bộ Chính trị khẳng định: Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TPHCM đã phát huy truyền thống cách mạng kiên cường phấn đấu bền bỉ, năng động, sáng tạo, vượt qua nhiều khó khăn thách thức, đạt những thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh, xây dựng Đảng. 

TPHCM đã phát huy vai trò trung tâm của mình trên nhiều mặt với khu vực và cả nước, có những đóng góp tích cực vào sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Để phát triển đô thị đáp ứng với yêu cầu mới, TPHCM thực hiện chủ trương đổi đất lấy hạ tầng, xây dựng thành công Khu đô thị mới Phú Mỹ Hưng; nhiều tuyến đường huyết mạch được đầu tư mở rộng; công tác quy hoạch ngày càng hướng đến phát triển đô thị hiện đại theo hướng bền vững. 

Nhằm tăng cường huy động vốn, triển khai thực hiện các chính sách đầu tư, TPHCM đã thành lập Quỹ đầu tư phát triển đô thị và sau này trở thành Công ty Đầu tư tài chính nhà nước TPHCM, vì thế việc chủ trương xã hội hóa đầu tư hạ tầng kỹ thuật cho xã hội luôn gặp thuận lợi, đáp ứng nhu cầu với chất lượng cao hơn cho người dân.

Nhằm nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế, TPHCM chú trọng nâng cao năng lực cạnh tranh ở 3 góc độ là cạnh tranh quốc gia, cạnh tranh sản phẩm và cạnh tranh doanh nghiệp. Từ năm 2007, Thành phố đã thành lập Trung tâm hỗ trợ hội nhập WTO TPHCM nay gọi là Trung tâm Hỗ trợ hội nhập quốc tế TPHCM (CIIS), chịu trách nhiệm tham mưu và hỗ trợ triển khai các hoạt động hội nhập quốc tế trên địa bàn TPHCM; chú trọng công tác quy hoạch dài hạn phát triển kinh tế - xã hội và đô thị TPHCM với tầm nhìn của một đô thị lớn, trung tâm về dịch vụ, công nghiệp, khoa học và giáo dục - đào tạo của khu vực ASEAN. 

Khi khoa học - công nghệ trở thành nền tảng cốt lõi của phát triển, TPHCM chủ động phát triển cơ sở hạ tầng khoa học - công nghệ; chuyển đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế, xã hội; đầu tư thích đáng cho phát triển nông nghiệp, nông thôn.

Từ sự vận dụng sáng tạo quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước, nhất là bám sát thực tiễn để tìm tòi, đề ra những mục tiêu, giải pháp phù hợp, đúng hướng... 

Do đó, tổng thu ngân sách của TPHCM giai đoạn 2006 - 2010 gấp 2,5 lần giai đoạn 2001 - 2005; thu ngân sách năm 2012 bằng 33,2% thu ngân sách cả nước, tổng thu ngân sách năm 2012 gấp hơn 5,9 lần so với năm 2002; năm 2014, GDP chiếm hơn 20% cả nước, thu ngân sách và kim ngạch xuất khẩu chiếm 30% cả nước; thu nhập bình quân đầu người đạt 5.131 USD/người. 

Tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân giai đoạn 2016 - 2020 đạt khoảng 8,3%/năm; do bị tác động nặng nề của đại dịch COVID-19 nên thu nhập bình quân đầu người giai đoạn này chỉ đạt 6.328 USD/người/năm. Trong hơn nửa đầu nhiệm kỳ 2021 - 2023, TPHCM tiếp tục chịu ảnh hưởng của hậu quả đại dịch COVID-19, sự tác động của thế giới, nên tăng trưởng GRDP năm 2021 suy giảm sâu ở mức -5,36%, năm 2022 phục hồi và tăng lên 9%, đến quý III-2023 tăng trưởng ước tăng 6,71%.

Phát huy tinh thần tương thân, tương ái, TPHCM là địa phương đi đầu trong cả nước triển khai nhiều phong trào thiết thực; là nơi khởi xướng và thực hiện các phong trào “đền ơn đáp nghĩa”; “xây dựng nhà tình nghĩa”; “nhà tình thương”; “chương trình xóa đói giảm nghèo”; “xây dựng cuộc sống mới trên địa bàn dân cư”; “bảo trợ bệnh nhân nghèo”; “đem lại nụ cười cho trẻ thơ”; phụng dưỡng Mẹ Việt Nam anh hùng;... mang lại nhiều kết quả thiết thực, với tính nhân văn cao cả, có sức lan tỏa và trở thành các phong trào rộng khắp cả nước.

Giai đoạn 2016 - 2020, để xây dựng thành phố văn minh, hiện đại, nghĩa tình, TPHCM đẩy nhanh tiến độ giảm nghèo, không để tái nghèo, tạo điều kiện cho người nghèo, hộ nghèo, hộ cận nghèo tiếp cận các dịch vụ xã hội một cách tốt nhất nhằm cải thiện, nâng cao mức sống, điều kiện và chất lượng cuộc sống. 

Khi làn sóng đại dịch COVID-19 lần thứ tư bùng phát, TPHCM đã “chia lửa” cùng các tỉnh, thành phố trong cả nước vượt qua đại dịch. Từ những việc làm nổi bật trên, mối quan hệ giữa TPHCM và các địa phương trong cả nước ngày càng được mở rộng, gắn kết chặt chẽ, vai trò “đầu tàu” của TPHCM tiếp tục được khẳng định.

Đánh giá những thành quả đạt được của TPHCM trong hơn 10 năm qua, Nghị quyết số 31 của Bộ Chính trị khẳng định: “Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã nỗ lực phấn đấu đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng trên các lĩnh vực. 

Thành phố tiếp tục là động lực, đầu tàu, dẫn dắt trong vai trò của một trung tâm lớn về kinh tế, tài chính, thương mại, văn hóa, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, giáo dục - đào tạo của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước, là cửa ngõ quan trọng kết nối với khu vực và thế giới”.

Cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển dịch theo hướng tích cực gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, từng bước phát triển theo chiều sâu dựa trên nền tảng ứng dụng khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo. Quy mô kinh tế năm 2020 so với năm 2010 tăng 2,7 lần, GRDP bình quân đầu người tăng gấp đôi. 

Sự nghiệp giáo dục - đào tạo, chăm sóc sức khỏe nhân dân, phát triển văn hóa, xã hội đạt nhiều kết quả quan trọng; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng nâng lên. Quan hệ đối ngoại, hợp tác quốc tế được tăng cường và mở rộng; quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội tiếp tục được giữ vững. Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị đạt kết quả quan trọng, tạo chuyển biến khá tích cực.

Phương thức lãnh đạo của Đảng, quản lý, điều hành của chính quyền và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội không ngừng đổi mới; khối đại đoàn kết dân tộc được tăng cường. Thành quả phát triển của TPHCM thời gian qua đã đóng góp quan trọng vào thành tựu chung của đất nước; khẳng định vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của TPHCM trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

II. VẬN DỤNG CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH ĐẶC THÙ ĐỂ BỨT PHÁ

Kết quả bước đầu thực hiện 18 nội dung thuộc 5 lĩnh vực

Để giải quyết những thách thức lớn đối với sự phát triển trong điều kiện mới, với tầm nhìn chiến lược, Quốc hội khóa XIV quyết định thông qua Nghị quyết số 54/2017/QH14, ngày 24-11-2017, “Về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM” (Nghị quyết số 54) là sự thể chế hóa cao nhất, kịp thời nhiều nội dung quan trọng của Kết luận số 21/KL/TW, ngày 24-10-2017, của Bộ Chính trị, “Về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 16 ngày 10-8-2012 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển TPHCM đến năm 2020”.

Với phương châm “quyết liệt, đồng bộ và sáng tạo”, TPHCM đã đưa Nghị quyết số 54 vào cuộc sống. Với gần 5 năm thực hiện, trong đó có 2 năm chịu tác động nặng nề bởi đại dịch COVID-19 nên một số nội dung không đạt kết quả như kỳ vọng, cũng có nội dung chưa thực hiện. Tuy nhiên, đánh giá một cách khách quan, những kết quả bước đầu mang lại của Nghị quyết số 54 là rất đáng ghi nhận.

Một là, quản lý đất đai: cơ chế, chính sách đặc thù cho phép TPHCM chủ động xem xét việc chuyển mục đích của các dự án sử dựng trên 10ha đất trồng lúa, giúp rút ngắn thời gian xem xét việc chấp thuận việc chuyển mục đích và có thể rút ngắn thủ tục các dự án, bảo đảm việc thực hiện kế hoạch sử dụng đất hằng năm. 

Theo đó, từ năm 2018 đến năm 2021, Ủy ban nhân dân TPHCM trình và Hội đồng nhân dân TPHCM đã ban hành nghị quyết đối với 32 dự án có chuyển mục đích sử dụng trên 10ha đất trồng lúa với tổng diện tích là 1.843,79ha, tạo điều kiện thuận lợi đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án, thực hiện kế hoạch sử dụng đất hằng năm đã được phê duyệt có hiệu quả; góp phần tăng nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội và quốc phòng - an ninh được bảo đảm.

Hai là, quản lý đầu tư: cơ chế, chính sách đặc thù về quản lý đầu tư cho phép Ủy ban nhân dân TPHCM trình Hội đồng nhân dân TPHCM phê duyệt chủ trương đầu tư hoặc điều chỉnh quyết định chủ trương đầu tư đối với một số dự án nhóm A, giúp tiến độ phê duyệt các dự án nhóm A được đẩy nhanh hơn khá nhiều so với việc trình các cơ quan Trung ương thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư, tạo điều kiện đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án trọng điểm của TPHCM. 

Ủy ban nhân dân TPHCM đã trình Hội đồng nhân dân TPHCM ban hành nghị quyết về chủ trương đầu tư đối với 5 dự án nhóm A sử dụng vốn ngân sách TPHCM và điều chỉnh chủ trương đầu tư 1 dự án từ nhóm B lên nhóm A sử dụng vốn ngân sách TPHCM.

Ba là, quản lý tài chính - ngân sách nhà nước: tại Kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 40/2021/QH15, ngày 13-11-2021, “Về phân bổ ngân sách Trung ương năm 2022”, theo đó, tỷ lệ ngân sách để lại cho TPHCM năm 2022 được điều chỉnh từ 18% lên 21%. 

Để huy động vốn đầu tư, trong giai đoạn 2018 - 2021, TPHCM phát hành thành công 2.800 tỷ đồng trái phiếu chính quyền địa phương (với kỳ hạn 20 năm, 30 năm), vay lại từ nguồn Chính phủ vay nước ngoài là 11.387,362 tỷ đồng. Việc làm đó là bước đột phá, tạo điều kiện thuận lợi cho TPHCM thực hiện cải cách chính sách và hỗ trợ ngân sách trực tiếp cho cấp địa phương.

Bốn là, việc đẩy mạnh ủy quyền cho các cơ quan chuyên môn, địa phương thực hiện nhiệm vụ được giao về cơ bản phù hợp với tình hình thực tiễn, thế mạnh. Do vậy, đã phát huy được vai trò, hiệu quả của người đứng đầu trong quản lý, điều hành, nâng cao tinh thần trách nhiệm trong cán bộ, công chức khi thực hiện chức trách nhiệm vụ, làm cơ sở cho việc đánh giá hiệu quả công việc ngày càng bảo đảm minh bạch và thực chất hơn. 

Từ đó, tạo sự chủ động cho các cơ quan, đơn vị, địa phương kịp thời giải quyết thủ tục, hồ sơ hành chính trong các lĩnh vực có liên quan; từng bước nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, góp phần phục vụ người dân, doanh nghiệp tốt hơn.

Nổi bật là việc ủy quyền cho Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TPHCM thẩm định, phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường đối với các dự án đầu tư vào Khu Công nghệ cao TPHCM đã rút ngắn thời gian 8 ngày (42 ngày so với quy định là 50 ngày), tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nhanh chóng hoàn thiện các thủ tục để triển khai dự án; mặc khác, Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TPHCM dễ dàng theo dõi, giám sát và kiểm tra hoạt động công tác bảo vệ môi trường của các doanh nghiệp theo hồ sơ đã được thẩm định, phê duyệt. 

Nhiệm vụ cấp, thu hồi giấy phép hoạt động điện lực trên địa bàn TPHCM được Sở Công Thương thực hiện trung bình là 11 ngày làm việc, rút ngắn được 4 ngày làm việc so với quy định. Việc ủy quyền quyết định duyệt giá bán nhà ở cũ thuộc sở hữu nhà nước giúp rút ngắn thời gian giải quyết hỗ sơ từ 22 ngày làm việc xuống còn 19 ngày làm việc, tạo sự chủ động cho Sở Xây dựng, bảo đảm quyền lợi chính đáng của người dân trong việc giải quyết hồ sơ liên quan nhà ở thuộc sở hữu nhà nước; giảm hồ sơ sự vụ phải trình Ủy ban nhân dân TPHCM. 

Đối với những nội dung liên quan đến lĩnh vực nội vụ, các cơ quan, đơn vị đã thực hiện rút ngắn được ít nhất là 15 ngày làm việc so với trước đây phải gửi Sở Nội vụ quyết định.

Năm là, chính sách thu nhập tăng thêm cho cán bộ, công chức bảo đảm công khai, minh bạch, cơ bản phù hợp với điều kiện thực tiễn của TPHCM; góp phần giảm bớt khó khăn, cải thiện đời sống của cán bộ, công chức. Qua đó, tạo động lực, khơi dậy tinh thần nhiệt huyết trong lao động, sáng tạo, nâng cao hiệu quả trong công việc, củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động của bộ máy nhà nước trên các lĩnh vực, góp phần để TPHCM đạt được nhiều kết quả quan trọng trong hoạt động phát triển kinh tế - xã hội trước bối cảnh khó khăn, thách thức.

Tập trung cụ thể hóa 44 cơ chế, chính sách đặc thù thuộc 7 lĩnh vực sớm đi vào cuộc sống

Với địa phương đặc thù như TPHCM, một số cơ chế, chính sách trong Nghị quyết số 54 sau khi triển khai đã xuất hiện những điều khoản, lĩnh vực chưa được giải quyết rốt ráo bởi sự đòi hỏi thực tiễn đặt ra. Ngày 24-6-2023, tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 98/2023/QH15, “Về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM” (Nghị quyết số 98) với nhiều cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội trên cơ sở kế thừa Nghị quyết số 54, vừa mang tính mới, đột phá rất cao,... là động lực, giải pháp góp phần tháo gỡ những nút thắt, tạo điều kiện cho TPHCM tăng tốc phát triển xứng tầm bởi khát vọng và sứ mệnh mới.

Ngay sau khi đón nhận Nghị quyết số 98, Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh ban hành Chỉ thị số 27-CT/TU, ngày 8-7-2023, “Về lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM”. 

Theo đó, toàn hệ thống chính trị của TPHCM quán triệt, xác định việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 98 là nhiệm vụ chính trị trọng yếu, mang tính đột phá, tạo điều kiện thuận lợi cho TPHCM tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, khơi thông tiềm năng, lợi thế để phát triển nhanh và bền vững.

Đến nay, cùng với việc tập trung chuẩn bị nguồn lực, thể chế hóa, cụ thể hóa các cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM theo thẩm quyền, nhiệm vụ được giao trong Nghị quyết số 98, TPHCM còn phối hợp chặt chẽ với các ban, bộ, ngành Trung ương đẩy nhanh công tác tham mưu ban hành nghị định của Chính phủ và các thông tư hướng dẫn thực hiện Nghị quyết số 98. 

Ngày 19-9-2023, tại kỳ họp thứ 11 (kỳ họp chuyên đề), khóa X, nhiệm kỳ 2021 - 2026, Hội đồng nhân dân TPHCM đã thông qua 9 nội dung đã được thể chế hóa từ các cơ chế, chính sách đặc thù trong Nghị quyết số 98, đó là: 1- Quy định về chi thu nhập tăng thêm; 2- Chức năng, nhiệm vụ các tổ chức hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Ủy ban nhân dân thành phố Thủ Đức; 3- Cơ cấu tổ chức bộ máy của các tổ chức hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Ủy ban nhân dân thành phố Thủ Đức; 4- Đề án cơ cấu, số lượng cán bộ, công chức, người lao động không chuyên trách phường, xã, thị trấn theo quy mô dân số, hoạt động kinh tế và đặc điểm địa bàn; 5- Thành lập Sở An toàn thực phẩm TPHCM; 6- Quy định trình tự, thủ tục chấp thuận việc chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa có quy mô dưới 500ha để thực hiện dự án trên địa bàn; 7- Chính sách hỗ trợ lãi suất đối với các dự án đầu tư được Công ty Đầu tư tài chính nhà nước TPHCM cho vay thuộc lĩnh vực ưu tiên phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn; 8- Tờ trình ban hành danh mục dự án đầu tư xây dựng nâng cấp, mở rộng, hiện đại hóa công trình đường bộ hiện hữu áp dụng loại hợp đồng xây dựng - vận hành - chuyển giao (BOT); 9- Quy định quy mô tổng mức đầu tư tối thiểu dự án đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) trong lĩnh vực y tế, giáo dục - đào tạo, thể thao và văn hóa.

Ngày 15-7-2023, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 850/QĐ-TTg, “Về việc thành lập Ban chỉ đạo triển khai Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM”. Trong đó, Thủ tướng Chính phủ đảm nhiệm vai trò Trưởng Ban Chỉ đạo và Phó Trưởng Ban thường trực là Bí thư Thành ủy TPHCM. 

Ban Chỉ đạo có nhiệm vụ nghiên cứu, đề xuất với Thủ tướng Chính phủ phương hướng, giải pháp để giải quyết những vấn đề quan trọng, liên ngành về triển khai Nghị quyết số 98; giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, điều hòa, phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trong việc giải quyết những vấn đề quan trọng, liên ngành về triển khai Nghị quyết số 98. 

Ngày 26-11-2023, Hội nghị lần thứ nhất Ban Chỉ đạo triển khai Nghị quyết số 98 với sự chủ trì của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, tổ chức tại TPHCM đã khẳng định việc triển khai Nghị quyết số 98 bước đầu đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ... 

Đó là động lực, niềm tin để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TPHCM tiếp tục nỗ lực, ra sức triển khai hiệu quả các nhóm chính sách, cơ chế lớn của Nghị quyết số 98 gắn các nhiệm vụ trọng tâm đã đề ra trong Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025, với mong muốn sẽ tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc; tạo nên bước chuyển mạnh mẽ làm thay đổi diện mạo, tầm vóc của TPHCM vốn có nhiều nguồn lực, tiềm năng, thế mạnh để đóng góp lớn hơn cho cả nước.

III. DỰ BÁO XU THẾ PHÁT TRIỂN VÀ NHẬN DIỆN NHỮNG KHÓ KHĂN, THÁCH THỨC

Xu thế phát triển trước yêu cầu mới

Trong nhiều năm tới, “dự báo tình hình thế giới và khu vực vẫn tiếp tục có nhiều thay đổi rất nhanh, phức tạp, khó lường. Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song cũng nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức... Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, mang đến cả thời cơ và thách thức với mọi quốc gia... Biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh và các vấn đề an ninh phi truyền thống khác, nhất là an ninh mạng, ngày càng tác động mạnh, nhiều mặt, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển ổn định, bền vững của thế giới, khu vực và đất nước ta”^[2].

Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia nghiên cứu còn cho rằng, phát triển bền vững và tăng trưởng xanh vẫn là xu thế bao trùm trên thế giới; khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ trở thành nhân tố quyết định đối với năng lực cạnh tranh của mỗi quốc gia; đô thị hóa tiếp tục diễn ra nhanh chóng, xu thế phát triển đô thị thông minh ngày càng nổi trội; công nghệ số thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số và sẽ làm thay đổi mô hình sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng và đời sống xã hội, nên phương thức quản lý nhà nước cũng sẽ thay đổi.

Với một thế giới đầy biến động, để phát triển bền vững, các quốc gia trên thế giới ngày càng phải liên kết với nhau chặt chẽ, sự phụ thuộc giữa các quốc gia sẽ tăng lên, việc kết hợp giữa những yếu tố bên ngoài và nhân tố bên trong của mỗi quốc gia mang ý nghĩa quyết định sự thành bại trong chính sách của mỗi quốc gia. 

Để hòa chung với xu thế phát triển của thế giới, đất nước ta sẽ “đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; tập trung xây dựng kết cấu hạ tầng và phát triển đô thị...; đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo; nâng cao  năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, gắn kết hài hòa, hiệu quả thị trường trong nước và quốc tế”^[3].

Những khó khăn, thách thức của Thành phố Hồ Chí Minh

Để phát triển nhanh, ổn định và bền vững trước xu thế mới, ý kiến của các nhà lãnh đạo, quản lý và chuyên gia nghiên cứu nhận định, ngoài những khó khăn, thách thức chung, TPHCM còn phải đối diện với một số vấn đề cơ bản như sau:

Một là, theo đánh giá của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), TPHCM là 1 trong 10 thành phố trên thế giới đang bị đe dọa nhiều nhất do biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng. Dự báo đến năm 2050, khoảng 70% diện tích của TPHCM sẽ bị ngập bởi nước biển dâng, xâm nhập mặn, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội.

Hai là, phát triển xanh được xem là lựa chọn tất yếu của tương lai, nhưng việc kiểm soát ô nhiễm môi trường, ô nhiễm không khí và ô nhiễm nguồn nước ở TPHCM vẫn là bài toán nan giải, đó là chưa kể đến tình trạng bê tông hóa, nhà cao tầng, phương tiện giao thông ngày càng dày đặc. 

Thế nhưng, không gian phát triển, nhất là không gian xanh đang ngày càng bị thu hẹp do tốc độ đô thị hóa và phát triển hạ tầng. Thiếu không gian xanh sẽ làm chất lượng môi trường không khí suy giảm, ảnh hưởng đến chất lượng sống, tác động tiêu cực đến sự phát triển bền vững của đô thị hiện đại, thành phố thông minh mà TPHCM đã, đang hướng tới.

Ba là, dân số cơ học ở TPHCM tăng hằng năm sẽ gây nên những sức ép nặng nề đối với phát triển kinh tế - xã hội cũng như phát triển đô thị; đặc biệt là giải quyết việc làm, trật tự, an toàn xã hội, chăm sóc y tế, bảo vệ môi trường... 

Trong khi hạ tầng nhà ở, y tế, giáo dục còn yếu và thiếu; hệ thống giao thông sẽ quá tải dẫn đến tình trạng vượt mức độ an toàn đô thị, nhưng lại chưa khai thác hết thế mạnh của đường thủy nội địa.

Bốn là, TPHCM đang và sẽ bị tác động bởi cạnh tranh trong vùng khi sự phát triển nhanh chóng của các khu vực đô thị tiếp giáp phía Bắc và phía Đông. Đó là khu vực phía Nam tỉnh Bình Dương, phía Tây tỉnh Đồng Nai đang hướng tới hình thành một đại đô thị, xem TPHCM là hạt nhân.

Năm là, nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình của TPHCM có thể xảy ra do khả năng cạnh tranh trên bình diện quốc tế chưa cao. Bởi vì, sự tăng trưởng kinh tế của TPHCM phụ thuộc nhiều vào nguồn vốn đầu tư nước ngoài nên rủi ro cao khi có biến động; sự liên kết giữa các ngành công nghiệp còn yếu, chưa hỗ trợ và thúc đẩy cho nhau phát triển. Mặc dù tăng trưởng kinh tế và thu nhập của TPHCM cao so với cả nước, nhưng chưa ngang tầm với các đô thị lớn trong khu vực.

Sáu là, TPHCM đang thiếu các trung tâm giáo dục - đào tạo chất lượng cao; các trung tâm nghiên cứu, viện nghiên cứu phát triển chưa thực sự ngang tầm với một số nước trong khu vực, nên để hiện thực hóa việc xây dựng TPHCM thành trung tâm quốc tế về giáo dục - đào tạo thu hút sinh viên khu vực và thế giới là một thách thức không nhỏ.

Bảy là, nhiều vấn đề về cơ chế, chính sách cho TPHCM luôn được đặt ra nhằm đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn, nhất là cơ chế việc xây dựng, vận hành chính quyền đô thị, thành phố trong thành phố; cơ chế tài chính để triển khai các nội dung xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế tại TPHCM; cơ chế, chính sách đột phá để tăng tốc phát triển.

Tám là, thách thức lớn nhất là TPHCM phải làm thế nào để xây dựng hệ thống chính sách kinh tế khả thi, có thể thích ứng nhanh với sự biến đổi của các khu vực kinh tế và thế giới để TPHCM luôn là điểm đến, được ưu tiên lựa chọn của các nhà đầu tư lớn trên thế giới.

IV. MỤC TIÊU, TẦM NHÌN VÀ TRIỂN VỌNG

Thực tiễn và yêu cầu phát triển trước xu thế mới đòi hỏi TPHCM có những bước đi nhanh hơn, mạnh hơn, hiệu quả thiết thực và lan tỏa hơn; xứng đáng với truyền thống anh hùng và sứ mệnh vinh quang của thành phố được mang tên Bác Hồ kính yêu. 

Bởi vậy, Bộ Chính trị xác định^[4]: xây dựng và phát triển TPHCM văn minh, hiện đại là nhiệm vụ chính trị quan trọng của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của cả hệ thống chính trị. Cùng với đó, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TPHCM phát huy truyền thống năng động, sáng tạo, đồng lòng, chung sức, quyết tâm nỗ lực với phương châm “Thành phố Hồ Chí Minh vì cả nước, cả nước vì Thành phố Hồ Chí Minh”.

Mục tiêu và tầm nhìn

Để thực hiện tốt phương châm trên, Bộ Chính trị đã xác định mục tiêu, tầm nhìn cho TPHCM cụ thể là:

Mục tiêu đến năm 2030: TPHCM trở thành thành phố văn minh, hiện đại, nghĩa tình, năng động sáng tạo, có nguồn nhân lực chất lượng cao; là thành phố dịch vụ - công nghiệp hiện đại, đầu tàu về kinh tế số, xã hội số, trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, văn hóa, giáo dục, khoa học - công nghệ của cả nước, hội nhập quốc tế sâu rộng, có vị thế nổi trội trong khu vực Đông Nam Á. Tăng trưởng bình quân đạt khoảng 8 - 8,5%/năm; GRDP bình quân đầu người khoảng 14.500 USD; kinh tế số đóng góp 40% vào GRDP.

Tầm nhìn đến năm 2045: TPHCM phát triển ngang tầm các đô thị lớn trên thế giới, trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, dịch vụ của châu Á; là điểm đến hấp dẫn toàn cầu; kinh tế, văn hóa phát triển đặc sắc, người dân có chất lượng cuộc sống cao; là hạt nhân của vùng TPHCM và vùng Đông Nam Bộ, cực tăng trưởng của cả nước; nơi thu hút các định chế tài chính và tập đoàn kinh tế quốc tế.

Triển vọng tươi sáng

Với quan điểm và nhiều chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ban hành đã, đang tạo điều kiện, cơ hội cho TPHCM phát triển bứt phá đi lên. Để hiện thực hóa quan điểm và các chủ trương, chính sách đó trong xu thế phát triển mới, TPHCM xem trọng công tác xây dựng Đảng bộ và hệ thống chính trị đoàn kết, gương mẫu, trong sạch, vững mạnh toàn diện; xây dựng đội ngũ cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, trình độ cao, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung; đồng thời, phát huy dân chủ, đồng thuận xã hội, ý chí tự lực, tự cường... 

Từ đó, vận dụng sáng tạo, linh hoạt các chủ trương, chính sách để sớm hoàn thiện thể chế, chính sách, tạo đột phá trong huy động sức mạnh tổng hợp, khai thác hiệu quả các tiềm năng, lợi thế để TPHCM tiếp tục giữ vững vai trò trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo; có vị trí chính trị quan trọng của cả nước, có sức lan toả, thúc đẩy vùng Đông Nam Bộ, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam phát triển, có năng lực cạnh tranh toàn cầu. 

TPHCM còn chú trọng kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế - xã hội với phát triển văn hóa, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm quốc phòng, an ninh và đối ngoại.

Xem xét từ nhiều góc độ, nhiều chuyên gia nghiên cứu cho rằng, đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045, TPHCM sẽ là một trong những thành phố hiện đại, phát triển nhanh, năng động nhất khu vực Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương. 

TPHCM không chỉ vươn lên trở thành một trung tâm đa chức năng, mà còn là một trung tâm tài chính của khu vực và vươn tầm quốc tế; cơ cấu kinh tế sẽ giống cơ cấu kinh tế của các nền kinh tế phát triển, với các ngành dịch vụ cao cấp dựa trên công nghệ số giữ vai trò chi phối và sẽ là một siêu đô thị đa trung tâm, với điểm nhấn là thành phố Thủ Đức và các đô thị vệ tinh kết nối xung quanh... 

TPHCM sẽ trở thành thành phố khu vực và toàn cầu, đời sống kinh tế thành phố gắn chặt với đời sống kinh tế thế giới, là cửa ngõ giao lưu quan trọng nhất của Việt Nam với bên ngoài.

Tin tưởng rằng, khi cơ chế, chính sách đủ mạnh, nguồn lực được huy động và khơi thông hiệu quả sẽ là động lực để TPHCM trở thành nơi hội tụ tinh hoa, phát sáng hiền tài, năng động, sáng tạo, vượt qua mọi thách thức, bứt phá đi lên một cách vững bền trước xu thế mới./.

TRƯƠNG ĐỨC THUẬN (thực hiện)

Hồ sơ sự kiện số 508 (ngày 10-12-2023)

[1] Xem: Thành phố Hồ Chí Minh 35 năm xây dựng và phát triển, Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, 2012, tr. 50 - 51.

[2] Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, 2022, tr. 49 - 50.

[3] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, 2021, t. II, tr. 329.

[4] Xem: Nghị quyết số 31-NQ/TW, ngày 30-12-2022, của Bộ Chính trị, “Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”.