Hạn hán, xâm ngập mặn bủa vây

Do ảnh hưởng của El Nino, từ đầu năm đến nay lượng mưa ở nhiều vùng trên cả nước bị thiếu hụt, nền nhiệt độ cao, nắng nóng kéo dài, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn đã xảy ra ở một số địa phương, nhất là ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và miền Trung, Tây Nguyên. 

Theo dự báo của các cơ quan chuyên môn thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, thời gian tới, nhiệt độ trung bình có xu hướng cao hơn trung bình nhiều năm, đặc biệt trong mùa hè.

Nhiều địa phương tại các tỉnh Bến Tre, Cà Mau, Kiên Giang xảy ra tình trạng nắng hạn, nước mặn xâm nhập khiến hàng nghìn người dân ở các vùng nước ngọt, vùng ven biển không có nước ngọt sử dụng trong vài tháng nay. Để có nước sử dụng, người dân phải đi mua từ các ghe với giá gần 50.000 đồng/m³. 

Nắng hạn khiến hơn 50% diện tích rừng ở trong mức cảnh báo cháy cấp nguy hiểm, cực kỳ nguy hiểm. Các dòng sông vùng ngọt hóa bán đảo Cà Mau khô cạn làm đất từ hai bên mép sông sạt lở.

Theo Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Cà Mau, nắng nóng và dịch bệnh đã làm hơn 1.900ha diện tích nuôi cua của 500 hộ dân ở Cà Mau bị chết, thiệt hại nặng, tập trung nhiều nhất ở huyện Đầm Dơi với diện tích hơn 1.200ha và huyện Năm Căn hơn 600ha. 

Đa phần cua chết đều bị đen mang, màu nhợt, bọng thịt, cơ thịt nhão có màu hồng, có nhiều giáp xác trong thân cua.

Để khắc phục tạm thời, tỉnh Cà Mau đã trích 10 tỷ đồng từ nguồn dự phòng ngân sách để hỗ trợ một số địa phương ứng phó với tình trạng thiếu nước ngọt do hạn hán, xâm nhập mặn. 

Ngân sách sẽ hỗ trợ mua dụng cụ chứa nước để giải quyết nhu cầu cấp bách thiếu nước, đồng thời mở rộng mạng lưới đường ống cấp nước hiện có để đáp ứng nhu cầu nước sinh hoạt cho người dân.

Báo cáo của Chi cục Thủy sản tỉnh Kiên Giang cho biết, tổng diện tích tôm nước lợ trên địa bàn bị thiệt hại gần 1.200ha, trong đó nhiều địa phương bị thiệt hại 60 - 80% diện tích do bệnh đốm trắng, hoại tử gan tụy cấp và sốc môi trường nước. 

Nắng hạn kéo dài, thời tiết biến động bất thường, độ mặn tăng cao đã làm cho tôm nuôi bị sốc, giảm sức đề kháng và phát sinh dịch bệnh...

Tỉnh Kiên Giang đã đóng toàn bộ 11 cửa van của cống Cái Lớn để kiểm soát mặn. Ông Trần Trung Khánh - phụ trách tổ quản lý nước và công trình chi nhánh ĐBSCL thuộc Công ty TNHH MTV khai thác thủy lợi miền Nam - cho biết: nước thượng nguồn về thấp và nồng độ mặn 1‰ đã xâm nhập sâu khoảng 45km đến cầu Cái Tư (địa phận giáp tỉnh Hậu Giang và Kiên Giang).

Tại tỉnh Tiền Giang, triều cường kết hợp xâm nhập mặn lấn sâu theo 2 hướng từ hạ lưu sông Tiền lên và từ hướng sông Hàm Luông phía tỉnh Bến Tre lấn qua uy hiếp gần 42.000ha vườn cây ăn quả tại các huyện, thị xã vùng kiểm soát lũ phía Tây: Cai Lậy, Cái Bè, thị xã Cai Lậy; trong đó có gần 22.000ha vườn sầu riêng đặc sản giá trị kinh tế cao. Tỉnh đã cho đóng toàn bộ cống đầu các kênh rạch trên đường tỉnh 864 thông ra sông Tiền nhằm ngăn mặn, trữ ngọt, phòng chống mặn vừa bảo đảm nguồn nước tưới tiêu, phục vụ sản xuất.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Tiền Giang Phạm Văn Trọng cho biết, tỉnh chỉ đạo các huyện Cai Lậy, Cái Bè và thị xã Cai Lậy triển khai nhanh các phương án ứng phó triều cường và xâm nhập mặn; chú trọng gia cố, tôn cao bờ bao, đê bao ngăn mặn; vận động người dân nạo vét ao mương trữ ngọt phòng chống hạn mặn, sử dụng tiết kiệm nguồn nước...

Chủ động có hình thức linh hoạt

Để hạn chế thiệt hại đối với sản xuất kinh doanh, ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân, ngày 1-4-2024, Chính phủ ban hành Chỉ thị số 11/CT-TTg, yêu cầu tăng cường thực hiện các biện pháp phòng, chống nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn. 

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu chủ tịch ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, bộ trưởng các bộ và thủ trưởng cơ quan có liên quan tổ chức theo dõi sát tình hình, tăng cường chỉ đạo triển khai các giải pháp ứng phó kịp thời, hiệu quả với thiên tai, thời tiết cực đoan, nhất là nắng nóng, hạn hán, xâm nhập mặn.

Chủ tịch ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, nhất là các địa phương khu vực Trung Bộ và ĐBSCL chỉ đạo cơ quan chức năng của địa phương: theo dõi chặt chẽ diễn biến và dự báo về thời tiết, khí tượng, thủy văn, nguồn nước, xâm nhập mặn; kiểm kê, nắm chắc thông tin về nguồn nước trên địa bàn để cập nhật phương án, kế hoạch phòng, chống nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn của địa phương phù hợp với các kịch bản nguồn nước. 

Tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn người dân chủ động có hình thức linh hoạt tích trữ nước ngọt, sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả, triệt để chống thất thoát, lãng phí nguồn nước ngọt.

Tuân thủ chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các bộ, ngành có liên quan để tổ chức triển khai thực hiện kịp thời, có hiệu quả giải pháp phòng, chống nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn; trường hợp xảy ra thiếu nước không bảo đảm cung cấp đủ cho các nhu cầu sử dụng, phải ưu tiên cấp đủ nước cho sinh hoạt, tưới cho cây lâu năm có giá trị kinh tế cao và các nhu cầu thiết yếu khác; vận hành hiệu quả các hệ thống, công trình thủy lợi để lấy nước, chủ động trữ nước bảo đảm đáp ứng nhu cầu tối thiểu nước tưới cho cây trồng khi xảy ra thiếu nước, hạn chế thiệt hại đối với sản xuất kinh doanh, nhất là sản xuất nông nghiệp.

Chủ động nạo vét các kênh mương, hồ chứa nước bị bồi lắng để khôi phục, tăng khả năng trữ nước, kết hợp tận thu vật liệu xây dựng theo quy định của pháp luật; rà soát, đánh giá khả năng lấy nước các công trình thủy lợi, nhất là dọc các tuyến sông xảy ra tình trạng hạ thấp mực nước và gia tăng xâm nhập mặn để chủ động triển khai các giải pháp thích ứng phù hợp.

Bố trí ngân sách địa phương để triển khai thực hiện các giải pháp phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn; ưu tiên bố trí kinh phí để đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng, sửa chữa, nâng cấp công trình phục vụ cấp nước, kiểm soát nguồn nước, đặc biệt công trình cấp nước sinh hoạt tập trung, công trình lấy nước ven sông và hồ chứa nước ngọt.

Thủ tướng chỉ đạo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ động, kịp thời tổ chức theo dõi, dự báo chuyên ngành về nguồn nước, xâm nhập mặn, cung cấp thông tin cho các địa phương và người dân vùng ảnh hưởng; chủ động chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc các địa phương triển khai các biện pháp ứng phó phù hợp, hiệu quả, giảm thiệt hại do hạn hán, xâm nhập mặn... 

Chỉ đạo vận hành hiệu quả các hệ thống thủy lợi để điều phối nguồn nước, đáp ứng tốt nhất nhu cầu nước cho các đối tượng sử dụng nước theo khả năng nguồn nước; hiện đại hóa, vận hành tối ưu, khai thác hiệu quả công trình thủy lợi, chống thất thoát, lãng phí nước...

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao chỉ đạo theo dõi, dự báo sớm, đảm bảo độ tin cậy về tình hình thời tiết, khí tượng thủy văn, nắng nóng, hạn hán, xâm nhập mặn, kịp thời cung cấp thông tin cho các địa phương và cơ quan có liên quan để chủ động thực hiện các biện pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn. 

Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với các Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Công Thương và cơ quan có liên quan khẩn trương nghiên cứu, đề xuất sửa đổi quy trình vận hành liên hồ chứa theo hướng linh hoạt nhằm khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên nước, bảo đảm nguồn nước cho sản xuất, sinh hoạt, phát điện...

Bên cạnh những giải pháp cấp bách, xử lý tình huống hạn hán, xâm nhập mặn như hiện nay, cần tính đến các giải pháp dài hạn, có lộ trình, bước đi phù hợp, đồng bộ trên nhiều lĩnh vực, coi hạn hán, xâm nhập mặn là đặc tính thường xuyên của vùng để xây dựng các kịch bản phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện nguồn nước; tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt với các nước phía thượng nguồn sông Mê Kông để chủ động hơn nữa trong công tác dự báo và sử dụng hiệu quả, bền vững nguồn nước sông Mê Kông. 

Đối với các dự án đang được đầu tư, xây dựng có mục tiêu phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn, cần đẩy nhanh tiến độ thi công để đưa vào khai thác, sử dụng, phát huy hiệu quả nhiệm vụ phòng, chống hạn hán, xâm nhập mặn ngay trong mùa khô 2023 - 2024.

Các địa phương cần quán triệt ý kiến của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về thời vụ gieo trồng, sử dụng giống phù hợp, áp dụng các biện pháp canh tác hiệu quả, phù hợp với diễn biến nguồn nước; chủ động dự báo, thông tin kịp thời về diễn biến của hạn hán và xâm nhập mặn để người dân chủ động trong việc lấy nước, tích trữ nước phục vụ sản xuất, sinh hoạt./.