Trong bối cảnh thế giới đang trải qua những biến động sâu sắc và khó lường - từ cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, xung đột địa - chính trị, biến đổi khí hậu, đến những thách thức an ninh phi truyền thống như dịch bệnh, an ninh mạng và đứt gãy chuỗi cung ứng - Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang đứng trước yêu cầu phải củng cố hơn nữa tiến trình liên kết khu vực, gia tăng sức mạnh tổng hợp và vị thế của Cộng đồng ASEAN “bao trùm và bền vững”.

Nâng cấp Khu vực thương mại tự do 3.0

Ngày 28-10-2025, Trung Quốc và ASEAN đã ký Nghị định thư nâng cấp Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA 3.0), tập trung vào việc thống nhất các quy tắc cho nền kinh tế số và xanh. Đây không chỉ là một cột mốc trong mở rộng hợp tác giữa hai bên, mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho việc xây dựng một nền kinh tế mở trong thời điểm quan trọng này.

Việc ký kết Nghị định thư là một kết quả mang tính bước ngoặt trong việc thực hiện sự đồng thuận quan trọng mà Trung Quốc và ASEAN đã đạt được tại Hội nghị cấp cao đặc biệt kỷ niệm 30 năm quan hệ ASEAN - Trung Quốc (tháng 11-2021). Sự hợp tác giữa nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và nền kinh tế lớn thứ năm thế giới không chỉ là sự tổng hợp của các con số, mà còn thể hiện việc đạt được sự đồng thuận cao.

Kể từ khi được thành lập chính thức vào năm 2010, Khu vực Thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc đã không ngừng được nâng cấp và tái cấu trúc trong bối cảnh hội nhập khu vực diễn ra nhanh chóng. 

Từ việc tập trung vào cắt giảm thuế quan đối với thương mại hàng hóa, đến mở rộng thị trường cho thương mại dịch vụ, thúc đẩy hội nhập thông qua việc sử dụng các quy tắc và tiêu chuẩn, các lĩnh vực liên tục được mở rộng và mức độ mở cửa liên tục được cải thiện đã phác họa rõ quỹ đạo phát triển của hợp tác kinh tế và thương mại ngày càng sâu sắc giữa Trung Quốc và ASEAN, thể hiện đầy đủ tầm nhìn chiến lược của cả hai bên hướng tới tương lai và thích ứng với xu hướng chung.

Hiệp định Thương mại tự do Trung Quốc - ASEAN phiên bản 3.0 nâng cấp đánh dấu một giai đoạn thể chế hóa mới trong hợp tác giữa hai bên, không chỉ bao gồm các lĩnh vực thương mại và đầu tư truyền thống, mà còn bổ sung các lĩnh vực mới về kinh tế số, kinh tế xanh, kết nối chuỗi cung ứng, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và quy trình đánh giá sự phù hợp, thủ tục hải quan và tạo thuận lợi thương mại.

Xây dựng ACFTA 3.0 là phương thức hiệu quả để ASEAN và Trung Quốc cùng nhau xây dựng một thị trường rộng lớn và thúc đẩy một cộng đồng chung vận mệnh. Hai bên đã là đối tác thương mại lớn nhất của nhau trong 5 năm liên tiếp, với tổng kim ngạch thương mại đạt gần 1.000 tỷ USD (năm 2024).

Tính đến tháng 7-2025, tổng vốn đầu tư hai chiều đã vượt quá 450 tỷ USD. Mức độ hợp tác kinh tế và thương mại mạnh mẽ này tạo động lực cho việc xây dựng một cộng đồng Trung Quốc - ASEAN gắn kết hơn.

Trong quá trình xây dựng ACFTA 3.0, hai bên tăng cường phát triển các ngành công nghiệp mới nổi, như công nghiệp số và công nghiệp xanh, tăng cường sự thống nhất về tiêu chuẩn và quy định, kết nối kết cấu hạ tầng và chuỗi cung ứng, đồng thời thúc đẩy nền kinh tế khu vực hướng tới hội nhập sâu rộng hơn và tăng trưởng ổn định, lâu dài. 

Sự kỳ vọng từ cộng đồng doanh nghiệp hai bên cho thấy sức hấp dẫn của ACFTA 3.0 đối với doanh nghiệp, giúp xây dựng một chuỗi cung ứng mạnh mẽ và bền vững hơn, nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng hợp tác.

Việc nâng cấp ACFTA 3.0 thể hiện rõ cam kết mạnh mẽ của hai bên trong việc ủng hộ chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do. Trong bối cảnh căng thẳng địa - chính trị leo thang và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, việc hợp tác cùng có lợi góp phần giúp Trung Quốc và ASEAN ứng phó với những bất ổn của một thế giới đầy biến động. 

Cam kết của hai bên trong việc xây dựng một thị trường hội nhập khu vực mở, bao trùm, dựa trên luật lệ và một hệ thống chuỗi sản xuất và cung ứng khu vực cùng có lợi, bền vững đem đến cơ hội hợp tác cho doanh nghiệp hai bên, tạo động lực và niềm tin mạnh mẽ cho tăng trưởng kinh tế khu vực và toàn cầu.

Sự mở rộng đầu tiên của ASEAN sau 26 năm

Sau 14 năm đàm phán, Đông Timor chính thức trở thành quốc gia thành viên thứ 11 vào ngày 26-10-2025. Đây là lần mở rộng đầu tiên của ASEAN sau 26 năm, đánh dấu sự hội nhập khu vực ngày càng sâu rộng.

Đông Timor, nằm giữa Indonesia và Australia, có dân số khoảng 1,4 triệu người và GDP hằng năm ước đạt khoảng 2 tỷ USD. Đông Timor lần đầu tiên nộp đơn xin gia nhập ASEAN vào năm 2011. Tháng 11-2022, ASEAN đã chấp thuận nguyên tắc kết nạp Đông Timor, cấp cho nước này quy chế quan sát viên. 

Đông Timor đã chính thức nộp văn kiện gia nhập Hiến chương ASEAN và Hiệp ước về Khu vực không có vũ khí hạt nhân ở Đông Nam Á vào ngày 25-10-2025.

Theo các chuyên gia phân tích, sự mở rộng của ASEAN thể hiện cam kết của khối đối với chủ nghĩa khu vực, sự cởi mở và công bằng trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng. Nhờ dòng vốn đầu tư mới, cơ cấu nhân khẩu học thuận lợi và kết nối mạnh mẽ hơn trong khu vực, GDP của ASEAN dự kiến sẽ đạt 4,5 nghìn tỷ USD vào năm 2030.

Trong bài phát biểu của mình, Thủ tướng Đông Timor Xanana Gusmão cho biết, việc Đông Timor gia nhập ASEAN mang đến nhiều hy vọng cho đất nước này. Thủ tướng Xanana Gusmão khẳng định, gia nhập ASEAN là khởi đầu của một chương mới đầy hứng khởi. 

Đông Timor là một quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha và người dân chủ yếu theo Công giáo. Với việc Đông Timor gia nhập sẽ khiến những đặc điểm đa dạng của ASEAN trở nên nổi bật hơn.

Tăng cường xây dựng khung hợp tác đa dạng

Trước bối cảnh kinh tế toàn cầu đang thay đổi và áp lực từ cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, ASEAN đã thể hiện tính tự chủ chiến lược và khả năng phục hồi chưa từng có, dựa trên việc củng cố vai trò “trung tâm” của mình, thúc đẩy phát triển khu vực và hợp tác kinh tế quốc tế với các nguyên tắc và mục tiêu về khả năng phục hồi và tính bao trùm trong phát triển.

Để đạt được điều này, các nước ASEAN đang tăng cường xây dựng cộng đồng kinh tế trong nước, như triển khai Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN 2025 (MPAC 2025), thúc đẩy việc sửa đổi Khuôn khổ Kinh tế số ASEAN (DEFA) nhằm thúc đẩy chuyển đổi số, thương mại điện tử, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp và sớm nâng cấp Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (Hiệp định ATIGA). 

Chương trình “ASEAN Xanh” (ASEAN Green Initiative), “Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025” đều thể hiện nỗ lực định hình một khu vực phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và hướng đến tăng trưởng bao trùm. 

Bên cạnh đó, ASEAN cam kết đẩy mạnh hợp tác hiện có và mở rộng quan hệ đối tác mới để tạo nên một mạng lưới thương mại quốc tế mới rộng mở hơn, đồng thời tăng cường khả năng phục hồi của khu vực.

Việc thiết lập và thúc đẩy Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) - hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới - là một biện pháp mang tính đại diện cao mà ASEAN đã thực hiện trong những năm gần đây nhằm tăng cường khả năng phục hồi và tính bao trùm của phát triển khu vực, lấy ASEAN làm trọng tâm. 

Theo Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, việc Malaysia - quốc gia giữ chức Chủ tịch luân phiên ASEAN 2025 - đăng cai tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh các nhà lãnh đạo RCEP lần thứ năm sẽ tiếp tục tạo động lực mới cho việc thực hiện và làm sâu sắc hơn hiệp định này.

Trong một thế giới đầy biến động, Cộng đồng ASEAN vừa là biểu tượng của sự gắn kết khu vực, vừa là động lực cho hòa bình, ổn định và phát triển bền vững ở Đông Nam Á. Hơn nửa thế kỷ qua, ASEAN đã chứng minh sức sống của một mô hình hợp tác khu vực “vừa đủ chặt, vừa đủ linh hoạt”, dựa trên đồng thuận, tin cậy và tôn trọng lẫn nhau. 

Để thích ứng với kỷ nguyên biến động, ASEAN cần tiếp tục đổi mới, tăng tính tự cường, phát huy bản sắc “thống nhất trong đa dạng”, từ đó xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh, tự cường và bao trùm - vì hòa bình, thịnh vượng và hạnh phúc của người dân khu vực./.