Cơ hội phát triển công nghiệp dịch vụ

Đức là một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Âu nhận thấy những hệ quả của già hóa dân số từ rất sớm. Từ những năm 90 của thế kỷ XX, khi tỷ lệ người trên 65 tuổi bắt đầu tăng nhanh, Chính phủ Đức xác định chăm sóc người cao tuổi không chỉ là một hoạt động xã hội mà còn là một ngành kinh tế mũi nhọn. 

Bước ngoặt quan trọng diễn ra vào năm 1995, khi Đức ban hành Luật Bảo hiểm chăm sóc dài hạn Pflegeversicherung - mô hình đầu tiên trên thế giới đưa dịch vụ chăm sóc người cao tuổi vào hệ thống bảo hiểm xã hội quốc gia. 

Theo đó, mọi công dân đều đóng góp một phần thu nhập vào quỹ bảo hiểm chăm sóc dài hạn, khi đến tuổi hoặc mất khả năng tự chăm sóc, họ sẽ được hỗ trợ chi phí để sử dụng các dịch vụ chăm sóc tại nhà hoặc tại cơ sở y tế chuyên biệt. Nhờ hệ thống này, thị trường dịch vụ chăm sóc người cao tuổi tại Đức đã hình thành và phát triển mạnh.

Các cơ sở chăm sóc tư nhân, viện dưỡng lão, trung tâm y tế cộng đồng tạo thành một hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn diện. Chính phủ Đức đóng vai trò điều tiết, bảo đảm chất lượng dịch vụ và kiểm soát chi phí, trong khi khu vực tư nhân đảm nhận vai trò cung ứng và đổi mới. 

Theo số liệu của Bộ Lao động và Xã hội Đức, đến năm 2023, nước này có hơn 4,9 triệu người được hưởng bảo hiểm chăm sóc dài hạn, với hơn 1,2 triệu nhân viên đang làm việc trong lĩnh vực này. Doanh thu của ngành đạt gần 60 tỷ euro mỗi năm, đóng góp đáng kể cho nền kinh tế quốc gia.

Điểm đặc biệt trong chiến lược của Đức là cách nước này chuyển hóa thách thức già hóa dân số thành cơ hội phát triển công nghiệp dịch vụ. Hệ thống đào tạo nghề được điều chỉnh để cung cấp nhân lực có trình độ và tay nghề cao trong chăm sóc sức khỏe, vật lý trị liệu, dinh dưỡng, tâm lý học lão khoa và quản lý cơ sở chăm sóc. 

Các trường nghề tại Đức hiện có những chương trình đào tạo được thiết kế riêng cho lĩnh vực này. Người học không chỉ được học kỹ năng y tế cơ bản mà còn được đào tạo về quản lý, công nghệ chăm sóc thông minh và tâm lý ứng xử với người cao tuổi. Mô hình “học nghề kép” giúp sinh viên vừa học vừa thực hành tại các cơ sở thực tế, từ đó tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho toàn ngành.

Đồng thời, chuyển đổi số được coi là trụ cột trong công nghiệp hóa dịch vụ chăm sóc sức khỏe người già. Chính phủ Đức khuyến khích sử dụng các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), cảm biến y tế, robot hỗ trợ để theo dõi dữ liệu, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe. Nhiều công ty khởi nghiệp đã ra đời trong lĩnh vực này, phát triển các thiết bị đo huyết áp, nhịp tim, cảm biến phát hiện vấp ngã hay ứng dụng theo dõi sức khỏe người cao tuổi từ xa.

Đặc biệt, trong các đô thị lớn như Berlin, Hamburg hay Munich, các “khu dân cư thông minh cho người già” (Smart Senior Living) xuất hiện như một bước tiến lớn trong phát triển công nghệ chăm sóc y tế và nâng cao chất lượng đời sống cho người cao tuổi. 

Ở đó, hệ thống cảm biến và thiết bị tự động được tích hợp vào nhà ở, giúp người cao tuổi có thể sống độc lập, an toàn và thoải mái hơn. Đây không chỉ là cải tiến xã hội, mà còn là mô hình kinh tế mới, tạo công ăn việc làm và thúc đẩy tiêu dùng nội địa.

Thành công của Đức đến từ việc xây dựng chuỗi giá trị hoàn chỉnh cho nền kinh tế chăm sóc người cao tuổi: từ sản xuất thiết bị, cung cấp dịch vụ, đào tạo nhân lực đến nghiên cứu và phát triển công nghệ. Điều này biến lĩnh vực chăm sóc, vốn từng được xem là hoạt động phi lợi nhuận, trở thành một ngành công nghiệp có năng suất và giá trị gia tăng cao.

Một số kinh nghiệm cho Việt Nam

Việt Nam hiện là một trong những quốc gia già hóa dân số nhanh nhất châu Á. Theo Tổng cục Thống kê, đến năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già với hơn 20% dân số trên 60 tuổi. Từ sự thành công của Đức với việc triển khai một cách hiệu quả hệ thống chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, Việt Nam có thể học hỏi cải thiện và phát triển ngành kinh tế bạc.

Một là, xác định AgeTech (công nghệ cho người cao tuổi) là một lĩnh vực công nghệ ưu tiên và cần có chính sách khuyến khích cụ thể. Với lợi thế về một ngành công nghệ thông tin đang phát triển và một thế hệ kỹ sư trẻ năng động, Chính phủ có thể đưa ra các chính sách ưu đãi về thuế, vốn vay cho các công ty công nghệ và startup phát triển các thiết bị theo dõi sức khỏe, ứng dụng kết nối và hệ thống nhà thông minh có giá thành hợp lý, biến việc phục vụ người cao tuổi thành một ngành công nghiệp công nghệ cao không chỉ giải quyết vấn đề xã hội mà còn tạo ra giá trị kinh tế và cơ hội xuất khẩu trong tương lai.

Hai là, cần sớm xây dựng mô hình bảo hiểm chăm sóc sức khỏe dài hạn nhằm chia sẻ chi phí giữa Nhà nước, người dân và xã hội, góp phần hình thành thị trường dịch vụ ổn định, tránh phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách nhà nước. Việc tạo ra một cơ chế tài chính minh bạch sẽ là cú hích quan trọng để thu hút các doanh nghiệp tư nhân đầu tư bài bản vào thị trường dịch vụ chăm sóc, từ đó tạo ra một ngành công nghiệp mới, chuyên nghiệp và có khả năng giải quyết các vấn đề xã hội ở quy mô lớn. 

Các doanh nghiệp công nghệ, startup y tế và nhà phát triển phần mềm hoàn toàn có thể tham gia cung cấp giải pháp theo dõi sức khỏe, tư vấn y tế trực tuyến, hoặc xây dựng mô hình “ngôi nhà thông minh” cho người già.

Ba là, cần đầu tư vào đào tạo nhân lực chăm sóc chuyên nghiệp, kết hợp giữa đào tạo nghề truyền thống và công nghệ hiện đại. Có thể tận dụng hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện có, đồng thời hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, ứng dụng công nghệ vào chăm sóc sức khỏe người cao tuổi từ các quốc gia hàng đầu trên thế giới./.