Bối cảnh mới và yêu cầu xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định xây dựng nền ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại với 3 trụ cột đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân. Sau gần 1 nhiệm kỳ thực hiện, đối ngoại Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu nổi bật, góp phần duy trì môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển và nâng cao vị thế đất nước. 

Trên cơ sở đó, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong của đối ngoại, góp phần mở ra cục diện thuận lợi cho sự phát triển đất nước, đồng thời mở rộng, nâng tầm hội nhập quốc tế, gia tăng vị thế và uy tín Việt Nam trên thế giới.

Tình hình mới, nhiều chuyển biến phức tạp trên thế giới đặt ra đòi hỏi bức thiết về tư duy chiến lược mới về đối ngoại. Trật tự quốc tế hiện nay mang tính “đa tầng - phân mảnh - phân tuyến mạnh”, cạnh tranh nước lớn gay gắt, các thể chế đa phương truyền thống suy yếu và các liên kết linh hoạt theo lợi ích nổi lên. 

Trong bối cảnh đó, Đảng ta nhấn mạnh phải coi trọng vai trò trọng yếu, thường xuyên của đối ngoại, theo dõi sát tình hình để kịp thời điều phối chính sách, đề xuất đối sách phù hợp trên tất cả các địa bàn. Thực tiễn cũng chứng minh ngoại giao không chỉ là công cụ hỗ trợ mà đã trở thành “tuyến phòng thủ đầu tiên” của quốc gia - cùng với quốc phòng, an ninh bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Bên cạnh đó, đối ngoại Việt Nam còn đóng góp vào xử lý các vấn đề toàn cầu, thể hiện tinh thần trách nhiệm của một thành viên tích cực của cộng đồng quốc tế. Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng lần đầu xác định đối ngoại vừa “vì Việt Nam” (giữ vững hòa bình, tranh thủ nguồn lực cho phát triển) vừa “cho thế giới” (đóng góp vào hòa bình, hữu nghị, hợp tác, phát triển của nhân loại). 

Quan điểm mới này kế thừa đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa của Đảng, đồng thời nhấn mạnh vai trò tiên phong kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại trong kỷ nguyên hội nhập sâu rộng, chuyển từ tư thế “tham gia” sang “chủ động đóng góp, định hình luật chơi” ở tầm khu vực và toàn cầu.

Bối cảnh trong nước cũng đặt ra yêu cầu cao hơn cho ngành ngoại giao. Việt Nam đang hướng tới các mục tiêu phát triển: “đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, và đến giữa thế kỷ XXI trở thành nước phát triển, thu nhập cao”. 

Để đạt được các mục tiêu này, Đại hội lần thứ XIII của Đảng và các nghị quyết Trung ương khẳng định cần phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực cho phát triển. Nghị quyết số 59-NQ/TW, ngày 24-1-2025, của Bộ Chính trị, “Về hội nhập quốc tế” đã xác định hội nhập là động lực chiến lược để nâng cao nội lực và sức mạnh quốc gia, trong đó nhấn mạnh đối ngoại và hội nhập quốc tế là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên, đóng vai trò tiên phong kết hợp với quốc phòng, an ninh bảo vệ Tổ quốc từ xa.

Thành tựu đối ngoại giai đoạn 2021 - 2025 và những thách thức đặt ra

Nhiệm kỳ Đại hội XIII (2021 - 2025) chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ và toàn diện của đối ngoại Việt Nam. Trước hết, môi trường hòa bình, ổn định tiếp tục được giữ vững trong bối cảnh khu vực có nhiều biến động, Việt Nam không để bị động, bất ngờ về chiến lược. Công tác đối ngoại song phương đạt được nhiều kết quả quan trọng. 

Đến nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 195 quốc gia, xây dựng khuôn khổ đối tác từ toàn diện trở lên với 40 nước, bao gồm tất cả 5 nước Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (đều là Đối tác chiến lược toàn diện) và 17/20 nước G-20. Việc không ngừng củng cố tin cậy chiến lược và đưa quan hệ với các nước lớn, láng giềng, đối tác quan trọng đi vào chiều sâu đã nâng cao đáng kể giá trị chiến lược và vị thế quốc tế của Việt Nam.

Các lĩnh vực ngoại giao kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh đã được triển khai đồng bộ, hiệu quả, đóng góp thiết thực cho phát triển đất nước. Ngoại giao kinh tế chủ động mở rộng không gian phát triển, giúp Việt Nam đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu, chuỗi cung ứng và thu hút nguồn lực, tri thức, công nghệ tiên tiến phục vụ chuyển đổi mô hình tăng trưởng bền vững. 

Trên mặt trận ngoại giao văn hóa, Việt Nam lần đầu tiên ban hành Chiến lược Ngoại giao văn hóa đến 2030 và đã vận động UNESCO ghi danh thêm 25 di sản, nâng tổng số lên 75 di sản thế giới (vượt xa mục tiêu 60 di sản đặt ra cho năm 2030). Uy tín văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế không ngừng thăng hạng, thể hiện qua việc UNESCO thông qua sáng kiến của Việt Nam về “Thập kỷ quốc tế về văn hóa vì phát triển bền vững”. 

Đồng thời, hợp tác đối ngoại quốc phòng, an ninh được tăng cường; Việt Nam tích cực tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, thúc đẩy đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) và duy trì đường biên giới trên bộ hòa bình với các nước láng giềng. 

Đặc biệt, năm 2023 Việt Nam đã ký kết thành công Hiệp định phân định vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) với Indonesia, cùng với việc công bố đường cơ sở ở Vịnh Bắc Bộ và nộp hồ sơ ranh giới thềm lục địa ở Biển Đông - những bước đi quan trọng để khẳng định và bảo vệ quyền chủ quyền, quyền tài phán quốc gia trên biển phù hợp luật pháp quốc tế.

Trên bình diện đa phương, Việt Nam chủ động đóng góp và đảm nhiệm nhiều trọng trách quốc tế, qua đó nâng cao vị thế và tiếng nói của mình. Trong 5 năm qua, Việt Nam đã tham gia hơn 340 hoạt động đối ngoại quan trọng, trong đó có trên 80 chuyến thăm cấp cao ra nước ngoài và đón hơn 100 đoàn lãnh đạo các nước đến thăm. 

Việt Nam đã đảm nhiệm thành công vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021, Chủ tịch ASEAN 2020; lần đầu trúng cử Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2023 - 2025 và tái đắc cử nhiệm kỳ 2026 - 2028 với số phiếu cao nhất Nhóm châu Á - Thái Bình Dương... 

Nhờ đó, vị thế của Việt Nam ngày càng được bạn bè quốc tế đánh giá cao như một thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Ngoại giao Việt Nam giai đoạn vừa qua là minh chứng cho tính toàn diện khi huy động sức mạnh của tất cả các kênh và lực lượng.

Mặc dù đạt nhiều thành tựu, công tác đối ngoại nước ta vẫn đứng trước không ít thách thức trong thời gian tới. Cục diện quốc tế phân hóa phức tạp với cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn gia tăng đòi hỏi Việt Nam phải giữ vững đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ và cân bằng quan hệ với các đối tác lớn một cách khéo léo. 

Việc tập hợp, tranh thủ sự ủng hộ quốc tế đối với các vấn đề có lợi ích quốc gia (như Biển Đông) cũng trở nên khó khăn hơn trong bối cảnh xuất hiện các xung đột cục bộ (chiến sự Nga - Ukraina) thu hút sự chú ý của thế giới. Các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng nổi lên gay gắt, đặt ra yêu cầu ngoại giao phải tích cực tham gia giải quyết bằng các hình thức hợp tác mới như ngoại giao số, ngoại giao khoa học - công nghệ... 

Bên cạnh đó, sức ép cạnh tranh kinh tế toàn cầu hậu dịch bệnh COVID-19 và xu hướng bảo hộ mậu dịch có thể ảnh hưởng đến đà tăng trưởng và hội nhập của Việt Nam, đòi hỏi ngoại giao kinh tế phải linh hoạt, sáng tạo hơn nữa để hỗ trợ doanh nghiệp vươn ra thị trường mới và thích ứng với chuyển đổi chuỗi cung ứng.

Ở trong nước, quá trình phát triển nhanh cũng tạo ra những vấn đề mới cần sự vào cuộc của đối ngoại. Để phục vụ mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, ngoại giao phải tranh thủ được nguồn vốn, công nghệ và tri thức tiên tiến từ bên ngoài, trong khi năng lực khoa học - công nghệ trong nước còn hạn chế. 

Việc này đòi hỏi đội ngũ cán bộ ngoại giao phải am hiểu sâu về kinh tế, công nghệ và xu thế mới của thế giới. Bên cạnh đó, hệ thống các viện nghiên cứu chiến lược phục vụ đối ngoại của Việt Nam còn mỏng; cần xây dựng được một hệ sinh thái tri thức vững mạnh - nơi các chuyên gia có thể nghiên cứu sâu và tranh luận một cách độc lập, sáng tạo - nhằm cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định chính sách đối ngoại. 

Cuối cùng, hoạt động đối ngoại trải rộng trên nhiều kênh bộ, ngành và địa phương, nếu thiếu sự phối hợp nhịp nhàng dễ dẫn đến chồng chéo hoặc bỏ sót.

Định hướng và gợi mở chính sách cho văn kiện Đại hội lần thứ XIV của Đảng

Trên nền tảng những thành tựu và yêu cầu mới nêu trên, văn kiện Đại hội XIV cần đề ra những định hướng, giải pháp mang tính đột phá nhằm xây dựng nền ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại trong giai đoạn tới. Dưới đây là một số gợi mở chính sách trọng tâm:

Thứ nhất, kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, vì lợi ích quốc gia - dân tộc, đồng thời phát huy “hai vai” của ngoại giao. Tiếp tục nhất quán phương châm đối ngoại “kiên cường về nguyên tắc, mềm dẻo trong sách lược, nhân văn, nhân nghĩa trong hành xử”, kiên định bảo vệ lợi ích cốt lõi của đất nước trên cơ sở Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế.

Thứ hai, ưu tiên ngoại giao phục vụ phát triển, lấy ngoại giao kinh tế và ngoại giao khoa học - công nghệ làm trọng tâm. Để thực hiện các mục tiêu phát triển đến 2030 và 2045, đối ngoại phải gắn kết chặt chẽ hơn nữa với công cuộc phát triển kinh tế - xã hội. Văn kiện Đại hội lần thứ XIV cần nhấn mạnh yêu cầu “ngoại giao toàn diện phục vụ phát triển, trọng tâm là ngoại giao kinh tế, ngoại giao công nghệ”.

Thứ ba, nâng cao hiệu quả ngoại giao chính trị và an ninh, bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia. Trong bối cảnh địa - chính trị khu vực biến động, Văn kiện Đại hội lần thứ XIV cần khẳng định quyết tâm đưa đối ngoại và hội nhập quốc tế lên ngang tầm như một trụ cột bảo vệ Tổ quốc, kết hợp chặt chẽ với quốc phòng, an ninh theo phương châm bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Thứ tư, chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng, nâng tầm đối ngoại đa phương: một định hướng lớn cho giai đoạn tới là chuyển mạnh từ “tham gia tích cực” sang “chủ động đóng góp, dẫn dắt” tại các thiết chế đa phương.

Thứ năm, xây dựng ngành ngoại giao chuyên nghiệp, hiện đại, mang đậm bản sắc dân tộc. Đẩy nhanh kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan đối ngoại theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, tránh chồng chéo; bảo đảm sự chỉ đạo tập trung, thống nhất của Trung ương trong quản lý mọi hoạt động đối ngoại. 

Song song, phải đặc biệt chú trọng phát triển nguồn nhân lực ngoại giao “vừa hồng, vừa chuyên”. Điều này bao gồm xây dựng đội ngũ cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, đồng thời được trang bị kiến thức sâu về ngoại ngữ, luật pháp quốc tế, kinh tế toàn cầu và công nghệ số./.