Công nghệ và quy hoạch đồng bộ

Singapore nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa, lượng mưa trung bình hằng năm lên tới hơn 2.400mm. Trước đây, Singapore thường xuyên đối mặt với tình trạng ngập úng mỗi khi có mưa lớn, đặc biệt tại khu vực trung tâm và vùng trũng thấp. Tuy nhiên, nhờ tầm nhìn dài hạn cùng chiến lược quản lý tổng thể, Singapore từng bước khắc phục triệt để tình trạng này, từng bước phát triển đô thị xanh, bền vững.

Ngay từ thập niên 70 của thế kỷ XX, Chính phủ Singapore coi quản lý nước là một trong những trụ cột chiến lược quốc gia. Thay vì xem nước mưa là “gánh nặng” cần thoát đi càng nhanh càng tốt, quốc gia này coi đó là “tài nguyên quý giá” cần được thu gom, xử lý và tái sử dụng. Chính tư duy ấy đã hình thành nên hệ thống quản lý nước tích hợp từ thu gom, dự trữ, xử lý đến phân phối do Cơ quan Quản lý nước quốc gia (PUB) điều hành.

Một trong những chương trình tiêu biểu là ABC Waters Programme (Active, Beautiful, Clean Waters) ra đời năm 2006, với mục tiêu biến các kênh, hồ chứa và sông ngòi thành không gian xanh, vừa phục vụ thoát nước, vừa tạo cảnh quan đô thị và cải thiện môi trường sống. 

Các công trình thoát nước mới được thiết kế đồng bộ với quy hoạch đô thị: đường phố, công viên, bãi đỗ xe đều có khả năng thấm nước, giảm dòng chảy bề mặt và hạn chế nguy cơ ngập cục bộ. Thay vì những ống cống ngầm khép kín, Singapore ưu tiên xây dựng hệ thống mương, kênh mở kết hợp hồ điều hòa vừa bảo đảm khả năng tiêu thoát, vừa tăng trữ lượng nước ngọt dự phòng cho mùa khô.

Một yếu tố quan trọng giúp Singapore kiểm soát ngập hiệu quả chính là sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại và quy hoạch đô thị thông minh. Quốc đảo này đã xây dựng hệ thống quan trắc mưa, thủy văn và mực nước tự động, kết nối trực tiếp với trung tâm điều hành của PUB. 

Khi dự báo mưa lớn, hệ thống cảm biến sẽ kích hoạt các trạm bơm, cửa xả và kênh điều tiết, giúp nước được phân tán linh hoạt, tránh quá tải cục bộ. Dữ liệu được cập nhật thời gian thực, giúp cơ quan chức năng chủ động ứng phó và cảnh báo sớm cho người dân.

Minh chứng điển hình là dự án Marina Barrage - con đập nhân tạo khổng lồ được xây dựng ngay giữa lòng Singapore - được đưa vào vận hành năm 2008. Công trình này không chỉ là hồ chứa nước ngọt lớn phục vụ sinh hoạt mà còn đóng vai trò điều tiết, ngăn triều cường và giảm ngập cho khu trung tâm. Khi thủy triều dâng, hệ thống cống ngăn tự động đóng lại, kết hợp với máy bơm công suất lớn để đẩy nước mưa ra biển.

 Ngược lại, khi triều thấp, cửa xả được mở để thoát nước tự nhiên. Nhờ vậy, dù mưa lớn hay triều cường, khu vực trung tâm Singapore hiếm khi xảy ra ngập úng.

Bên cạnh đó, quy hoạch đô thị cũng đóng vai trò then chốt. Singapore yêu cầu mọi dự án xây dựng phải có hệ thống trữ và xử lý nước mưa tại chỗ, tránh đổ dồn vào hệ thống cống chung. Các khu dân cư mới được thiết kế với mặt đường thấm nước, mái nhà xanh và vườn mưa giúp giảm dòng chảy, làm mát không khí đô thị. Mọi công trình đều phải tuân thủ tiêu chuẩn “không tăng tải thoát nước” cho khu vực xung quanh.

Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam

Bài học từ Singapore cho thấy, muốn chống ngập hiệu quả không thể chỉ dựa vào việc mở rộng cống thoát nước hay tăng công suất bơm, mà cần chuyển đổi tư duy từ thoát nước sang quản lý nước, xem nước mưa là tài nguyên cần quản trị tổng thể. Hệ thống hồ điều hòa, công viên ngập nước, mương sinh thái, mái nhà xanh cần được tích hợp ngay từ khâu quy hoạch đô thị, không để xảy ra tình trạng ngập lụt diễn ra rồi mới cố gắng xử lý thoát nước. 

Cùng với đó, Việt Nam cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong giám sát và cảnh báo mưa lũ đô thị, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu số về hệ thống thoát nước để phục vụ công tác điều hành.

Về thể chế, Singapore có cơ quan duy nhất phụ trách toàn bộ chu trình quản lý nước từ cấp nước, thoát nước đến tái sử dụng, giúp bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả. Thoát nước không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn là vấn đề quy hoạch, quản lý và ý thức cộng đồng. 

Bên cạnh những giải pháp hạ tầng, cần đẩy mạnh tuyên truyền để người dân nâng cao ý thức trong giữ gìn hệ thống thoát nước như không xả rác, không lấn chiếm mương, rãnh, đồng thời khuyến khích áp dụng các giải pháp xanh như thu gom nước mưa, trồng cây trên mái nhà, tạo không gian thấm nước trong khu dân cư.

Các đô thị lớn của Việt Nam như Hà Nội, Hải Phòng hay Thành phố Hồ Chí Minh đang đối mặt với nhiều vấn đề tương tự Singapore trước kia: tốc độ đô thị hóa nhanh, hạ tầng thoát nước chưa đồng bộ, cùng tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu. 

Trách nhiệm vẫn phân tán giữa nhiều bộ, ngành và chính quyền địa phương, gây chồng chéo và thiếu tính điều phối; việc hình thành một cơ quan chuyên trách hoặc cơ chế phối hợp thống nhất trong quản lý thoát nước đô thị là điều cần được cân nhắc nghiêm túc trong khi lượng mưa cực đoan tăng, hệ thống cống, rãnh, hồ điều hòa, mương thoát nước nhiều nơi lại bị thu hẹp hoặc bị lấn chiếm do quá trình đô thị hóa, khiến khả năng tiêu thoát giảm đáng kể.

Hà Nội và các đô thị miền Bắc đang bước vào giai đoạn chịu tác động mạnh của biến đổi khí hậu với tần suất mưa cực đoan ngày càng lớn. Nếu không có chiến lược dài hạn, nguy cơ “ngập lịch sử” sẽ còn lặp lại nhiều lần. 

Trong bối cảnh đó, kinh nghiệm của Singapore - quốc gia nhỏ bé nhưng có tầm nhìn xa và năng lực quản lý hiệu quả - đáng để Việt Nam học hỏi và tham khảo trong quá trình xây dựng đô thị thông minh, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Một hệ thống thoát nước hiện đại không chỉ giúp thành phố tránh cảnh tê liệt khi mưa lớn, mà còn là thước đo năng lực quản trị đô thị. Khi chúng ta biết biến nước từ mối đe dọa thành tài nguyên, biết kết hợp hạ tầng với thiên nhiên, khi ấy đô thị Việt Nam mới thật sự vững vàng trước những cơn mưa của tương lai./.