Khó khăn và thách thức

Italia có tỷ lệ dân số trên 65 tuổi cao thứ hai ở châu Âu và con số này dự kiến sẽ tăng lên 35% vào năm 2050. Tình hình này tạo ra những áp lực và rào cản đáng kể đối với sự phát triển của nền kinh tế bạc. Theo đó, thách thức lớn nhất chính là việc duy trì sự ổn định tài chính trong bối cảnh gánh nặng chi tiêu công ngày càng tăng.

Hiện Italia có tỷ lệ chi tiêu cho lương hưu tính trên GDP cao hàng đầu châu Âu (16,3%). Khi lượng người về hưu tăng và tuổi thọ trung bình cao hơn, tỷ lệ này càng trở nên nghiêm trọng. Chi tiêu cho chăm sóc người cao tuổi không tự lập cũng đang tăng, dự kiến đạt 2,4% GDP vào năm 2050. Điều này gây áp lực lớn lên ngân sách nhà nước, đòi hỏi chính phủ phải tìm nguồn tài trợ hoặc tái cơ cấu chi tiêu.

Bên cạnh đó, việc lượng người trong độ tuổi lao động giảm cũng làm suy yếu động lực tăng trưởng kinh tế tiềm tàng và năng suất lao động. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: tăng trưởng chậm làm giảm nguồn thu từ thuế, trong khi nhu cầu chi tiêu cho phúc lợi xã hội lại tăng, khiến việc giải quyết thách thức càng khó khăn hơn; Làm trầm trọng thêm nợ công vốn đã ở mức cao của Italia, dẫn đến năng lực huy động vốn để đầu tư vào cơ sở hạ tầng và dịch vụ cho người cao tuổi trở nên cao hơn do chi phí vay nợ công có thể tăng.

Đáng chú ý, khi số người nghỉ hưu tăng, các ngành nghề có thể lâm vào tình trạng thiếu hụt lao động kỹ năng và kinh nghiệm. Bản thân các doanh nghiệp phải đối mặt với thách thức trong việc điều chỉnh môi trường làm việc, chính sách nhân sự và văn hóa doanh nghiệp để phù hợp với người lao động lớn tuổi, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác giữa các thế hệ.

Dù sự phát triển của nền kinh tế bạc đòi hỏi một cách tiếp cận đa ngành, nhưng hiện tại Italia vẫn còn những khoảng trống về chính sách. Theo đó, dù có nhiều sáng kiến ở cấp vùng và quốc gia, nhưng Italia vẫn thiếu một chiến lược quốc gia toàn diện, liên kết hiệu quả các lĩnh vực y tế, xã hội, công nghệ và kinh doanh.

Không chỉ vậy, nhiều người cao tuổi vẫn chưa được tiếp cận hoặc sử dụng công nghệ một cách thành thạo, làm hạn chế khả năng tiếp cận các dịch vụ số thiết yếu, như y tế từ xa, dịch vụ ngân hàng, mà nền kinh tế bạc cung cấp. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) cũng chưa nhận thức đầy đủ về tiềm năng to lớn của “thị trường bạc” và nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng lớn tuổi, cản trở sự đổi mới và phát triển sản phẩm/dịch vụ phù hợp.

Giải pháp của chính phủ

Chính phủ Italia và các bên liên quan đã và đang triển khai nhiều giải pháp để giải quyết những thách thức đó và thúc đẩy nền kinh tế bạc. Tháng 7-2023, Chính phủ Italia đã thông qua một dự luật toàn diện nhằm bảo vệ phẩm giá và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi. Luật này tập trung vào nhiều khía cạnh, như chống cô lập xã hội, hỗ trợ hoạt động thể chất, tăng cường dịch vụ bán trú và thúc đẩy các giải pháp nhà ở phù hợp.

Chính phủ Italia cũng đang tận dụng các quỹ từ Liên minh châu Âu (EU), gồm cả Kế hoạch phục hồi và khả năng phục hồi quốc gia (PNRR), để đầu tư vào cơ sở hạ tầng và cải cách nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Những biện pháp này bao trùm cả cải cách hệ thống thuế, khuyến khích đầu tư vào công nghệ và hỗ trợ các lĩnh vực liên quan đến chăm sóc sức khỏe và công nghệ y tế.

Đáng chú ý hơn, Chính phủ Italia, thông qua Bộ Gia đình và các bộ ngành liên quan, đã triển khai cách tiếp cận “lão hóa tích cực”, thúc đẩy những chính sách nhằm kéo dài tuổi thọ lao động khỏe mạnh, học tập suốt đời và tích cực tham gia các hoạt động xã hội. Các chiến dịch nâng cao nhận thức về an toàn và sức khỏe tại nơi làm việc cũng được triển khai. Biện pháp cắt giảm thuế thu nhập cho người lao động có thu nhập thấp và trung bình cũng được thực hiện, trong khi hệ thống thuế được cải cách để hiệu quả hơn, hỗ trợ kinh tế và tài chính cho người dân ở mọi lứa tuổi.

Bên cạnh đó, chính quyền nhiều vùng cũng ban hành luật riêng về “lão hóa tích cực”, phối hợp với các cơ sở y tế, giáo dục và tổ chức phi lợi nhuận địa phương để triển khai các chương trình hòa nhập xã hội và hỗ trợ cộng đồng cho người cao tuổi.

Sự phối hợp đa ngành

Tuy nhiên, cần phải khẳng định các doanh nghiệp và tổ chức tư nhân mới đóng vai trò nòng cốt trong việc cung cấp sản phẩm và dịch vụ cho nền kinh tế bạc. Theo đó, những doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực y tế, công nghệ hỗ trợ di động và dinh dưỡng đang phát triển nhiều giải pháp có tính sáng tạo như thiết bị giám sát sức khỏe tại nhà (telehealth), nhà thông minh (smart home) và các ứng dụng kết nối xã hội.

Chính phủ cũng hỗ trợ giai đoạn đầu cho các công ty khởi nghiệp (startups), thông qua các quỹ và chương trình như Next Age (với ngân sách khoảng 8 triệu euro) tập trung vào các giải pháp cho người trên 50 tuổi, nhằm thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực này. 

Nhiều tổ chức tài chính cũng đưa ra các sản phẩm và dịch vụ tài chính chuyên biệt cho người lớn tuổi, như tư vấn hưu trí, bảo hiểm và các kế hoạch đầu tư để đảm bảo sự ổn định tài chính lâu dài.

Bên cạnh đó, các tổ chức xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại sự cô lập xã hội, tổ chức các hoạt động giải trí, giáo dục suốt đời và thúc đẩy các cộng đồng thân thiện với người cao tuổi. Hòa trong xu hướng chung của thế giới, nền kinh tế bạc ở Italia là một hiện tượng kinh tế tất yếu, vừa là thách thức lớn về cơ cấu kinh tế và tài chính công, vừa là nguồn cơ hội phong phú cho sự đổi mới và tăng trưởng.

Thông qua nỗ lực phối hợp của chính phủ trong việc xây dựng khung pháp lý toàn diện, đầu tư công nghệ qua những kế hoạch như PNRR và sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân, Italia đang từng bước chuyển đổi mô hình để thích ứng với thực tế nhân khẩu học mới. 

Để thành công, theo các chuyên gia, điều quan trọng là cần tiếp tục duy trì cách tiếp cận chiến lược này, tập trung đảm bảo chất lượng cuộc sống, sự độc lập và hòa nhập xã hội cho người cao tuổi, đồng thời khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động kinh tế. 

Qua đó, Italia có thể không chỉ giải quyết được gánh nặng tuổi già trong xã hội mà còn có thể trở thành một hình mẫu cho các quốc gia khác trong việc khai thác tiềm năng to lớn của cuộc “cách mạng trường thọ”./.