Tăng cường kết nối giữa các cơ quan thông tấn - báo chí trong khu vực

Trong bối cảnh các dòng chảy thông tin toàn cầu vẫn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các tập đoàn truyền thông lớn, như Reuters (Anh), AFP (Pháp) hay AP (Mỹ), các quốc gia đang phát triển ngày càng nhận thấy nhu cầu thiết lập một hệ thống thông tin độc lập, phản ánh trung thực và đa chiều hơn về đời sống, văn hóa và phát triển. 

Trước thực tế đó, các quốc gia Nam Bán cầu đã chủ động thiết lập mạng lưới hợp tác trực tiếp giữa các cơ quan báo chí quốc gia nhằm tạo dựng “dòng chảy thông tin Nam - Nam” - nơi các thông tin được truyền tải bằng chính tiếng nói của các nước đang phát triển.

Đơn cử như sự hợp tác giữa Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) với các đối tác quốc tế: Hãng thông tấn Prensa Latina (Cuba), Bernama (Malaysia) và PTI (Ấn Độ). Thông qua các thỏa thuận trao đổi tin, bài, phóng viên thường trú, cũng như các chương trình đào tạo nghiệp vụ song phương, các cơ quan này không chỉ chia sẻ thông tin mà còn phối hợp xây dựng các sản phẩm truyền thông chung, phản ánh mối quan hệ hữu nghị và thành tựu phát triển đặc thù của mỗi nước. 

Ngày 29-10-1982, TTXVN và Prensa Latina đã chính thức ký hiệp định hợp tác trao đổi tin tức hằng ngày. Cho đến nay, hai bên vẫn phối hợp trong nhiều tuyến bài về chủ đề phát triển bền vững, hợp tác y tế và giáo dục Nam - Nam.

Sáng kiến “South - South News Network” do Liên hợp quốc khởi xướng và Mạng lưới ASEAN News Exchange (ANEX) của khu vực Đông Nam Á là những nỗ lực đáng chú ý trong việc xây dựng hạ tầng kỹ thuật số chung để các hãng thông tấn trong khu vực chia sẻ dữ liệu, video và tin, bài theo thời gian thực. 

Đây là minh chứng cho xu hướng chuyển dịch từ mô hình hợp tác song phương sang liên kết đa phương, gắn kết truyền thông khu vực trong một “hệ sinh thái thông tin Nam bán cầu” mang tính tự chủ cao hơn.

Xây dựng các diễn đàn và cơ chế hợp tác truyền thông đa phương

Cơ chế này không chỉ giúp tăng cường trao đổi thông tin và kinh nghiệm giữa các cơ quan truyền thông, mà còn góp phần định hình các chuẩn mực, giá trị và diễn ngôn riêng của các nước Nam bán cầu trong không gian truyền thông toàn cầu. 

Các sáng kiến như Trục truyền thông Nam - Nam, Hiệp hội Phát thanh Truyền hình châu Á - Thái Bình Dương (ABU), Viện Phát triển phát thanh truyền hình châu Á - Thái Bình Dương (AIBD) đóng vai trò trung tâm trong việc tạo lập không gian hợp tác đa phương, thúc đẩy chia sẻ nguồn lực, công nghệ và nhân lực truyền thông.

Trục truyền thông Nam - Nam là sáng kiến do Trung Quốc khởi xướng và phối hợp với hơn 60 cơ quan truyền thông đến từ các khu vực châu Á, châu Phi và Mỹ Latin với mục tiêu tăng cường trao đổi báo chí, sản xuất nội dung chung, đào tạo về trí tuệ nhân tạo (AI) và sử dụng các công nghệ kỹ thuật số mới một cách có đạo đức để bảo đảm không gian thông tin toàn cầu luôn phát triển theo hướng khách quan, chuẩn xác, công bằng và dân chủ.

Tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, ABU hiện có hơn 250 thành viên, trong đó phần lớn đến từ các nước đang phát triển. ABU không chỉ tổ chức hội nghị thường niên và các chương trình trao đổi công nghệ truyền hình, mà còn triển khai nhiều dự án hợp tác sản xuất phim tài liệu, thể thao và giáo dục. 

Theo báo cáo của ABU (năm 2022), có hơn 80% nội dung phim tài liệu được đồng sản xuất giữa các đài quốc gia thành viên như Malaysia, Việt Nam, Indonesia và Nepal, thể hiện xu hướng gắn kết ngày càng chặt chẽ giữa các nước Nam bán cầu trong lĩnh vực sản xuất truyền thông.

Hợp tác sản xuất nội dung và chương trình truyền thông chung

Hình thức hợp tác này không chỉ giúp các quốc gia đang phát triển tận dụng thế mạnh riêng về văn hóa, tài nguyên và nhân lực, mà còn góp phần kiến tạo nên một “không gian chia sẻ truyền thông” - nơi các giá trị, bản sắc và tiếng nói của Nam bán cầu được thể hiện một cách chủ động và sáng tạo.

Tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, ABU và AIBD đã triển khai hàng chục dự án hợp tác sản xuất phim tài liệu và chương trình truyền hình giữa các đài quốc gia. Ví dụ Dự án “ABU Documentary Exchange 2022” quy tụ hơn 15 đài truyền hình từ Việt Nam, Indonesia, Sri Lanka, Pakistan cùng sản xuất loạt phim “Stories of Resilience” - phản ánh hành trình phục hồi sau đại dịch COVID-19, thích ứng với biến đổi khí hậu và chuyển đổi số tại các nước đang phát triển.

Tại Việt Nam, TTXVN, Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) và Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) cũng tích cực tham gia mạng lưới hợp tác sản xuất nội dung quốc tế. Nhiều chương trình đồng sản xuất như “Vietnam - Cuba: Tình hữu nghị vượt thời gian” (với Cuba), “ASEAN Today” (với kênh truyền hình các nước ASEAN, do Indonesia chủ trì), hay loạt phim tài liệu “Hành trình di sản châu Á” (với Hàn Quốc và Thái Lan) đã thể hiện vai trò tích cực của Việt Nam trong việc thúc đẩy tiếng nói chung của các quốc gia đang phát triển trên nền tảng truyền thông khu vực.

Phát triển nền tảng truyền thông số và ứng dụng công nghệ truyền tải mới

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số toàn cầu, phát triển nền tảng truyền thông số và công nghệ truyền tải mới đang trở thành xu hướng hợp tác chiến lược giữa các quốc gia Nam bán cầu. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là vấn đề chủ quyền thông tin và năng lực cạnh tranh số, giúp các nước đang phát triển khẳng định vị thế trong không gian truyền thông xuyên biên giới. 

Hiện các nước Nam bán cầu chiếm hơn 65% dân số thế giới, nhưng chỉ sở hữu chưa đến 20% hạ tầng truyền thông kỹ thuật số toàn cầu và chưa đến 15% nền tảng mạng xã hội có tầm ảnh hưởng quốc tế. 

Vì vậy, việc hợp tác phát triển nền tảng số và công nghệ truyền thông mới đang được xem như một giải pháp mang tính cấu trúc để thu hẹp khoảng cách số.

Đặc biệt, hợp tác trong đào tạo nhân lực truyền thông số đang được xem là trụ cột quan trọng. Các chương trình như Đào tạo báo chí kỹ thuật số khu vực Nam bán cầu (do AIBD và UNESCO đồng tổ chức) đã đào tạo hơn 1.200 phóng viên và kỹ thuật viên từ 35 quốc gia về các kỹ năng như khai thác dữ liệu lớn (data journalism), sản xuất nội dung thực tế ảo (VR/AR media) và ứng dụng AI trong biên tập, không chỉ góp phần nâng cao năng lực kỹ thuật, mà còn tạo ra nền tảng nhân lực bền vững cho hệ sinh thái truyền thông số khu vực Nam bán cầu.

Thúc đẩy ngoại giao truyền thông

Ngoại giao truyền thông là sự giao thoa giữa ngoại giao công chúng và truyền thông quốc tế, trong đó truyền thông đóng vai trò trung gian giúp truyền tải thông điệp chính sách đối ngoại, định hình nhận thức của công chúng quốc tế và thúc đẩy hợp tác chính trị - văn hóa giữa các quốc gia.

Một ví dụ điển hình là sự hợp tác Tập đoàn Truyền thông Trung Quốc (CMG) với các kênh quốc tế, như CGTN Africa, CGTN Arabic và China Radio International, được triển khai trong khuôn khổ Sáng kiến truyền thông Nam - Nam. Thông qua các kênh truyền thông quốc tế, Trung Quốc không chỉ quảng bá các dự án hợp tác kinh tế trong khuôn khổ Sáng kiến “Vành đai, Con đường”, mà còn tạo diễn đàn truyền thông để truyền tải câu chuyện phát triển của đất nước.

Đối với khu vực Đông Nam Á, Việt Nam là một trong những quốc gia triển khai sớm và hiệu quả mô hình ngoại giao truyền thông gắn với đối ngoại nhân dân. TTXVN, VTV và VOV đều có mạng lưới phóng viên thường trú tại nhiều nước đang phát triển, đồng thời duy trì các kênh đối ngoại như VTV4, VOV5 và bản tin tiếng Anh, nhằm quảng bá hình ảnh đất nước, con người và chính sách đối ngoại của Việt Nam. 

Các chương trình đối ngoại của VTV và VOV đã tiếp cận hơn 100 quốc gia, đặc biệt chú trọng đến khu vực ASEAN, Mỹ Latin và châu Phi - nơi Việt Nam đang mở rộng hợp tác trên các lĩnh vực giáo dục, nông nghiệp và y tế.

Có thể nói, thúc đẩy hợp tác truyền thông không chỉ là nhu cầu, mà còn là một chiến lược mềm nhằm gia tăng sức mạnh tập thể, củng cố vị thế và ảnh hưởng toàn cầu của các nước Nam bán cầu. Truyền thông trở thành một “cầu nối mềm” giúp các quốc gia đang phát triển chia sẻ thông tin, lan tỏa câu chuyện phát triển và từng bước tái cân bằng cấu trúc quyền lực thông tin toàn cầu./.