Người dẫn lối “nơi sơn cùng thủy tận”

Dịp cuối năm ngược sông Giăng vào “nơi sơn cùng thủy tận” đến với tộc người Đan Lai nhỏ bé giữa đại ngàn có mặt duy nhất ở huyện miền núi Con Cuông, phía Tây Nam tỉnh Nghệ An, lại nhớ chuyện khoai mài chấm mật ong của hơn 30 năm về trước. 

Từ trung tâm xã đến bản đầu tiên Cò Phạt, rồi lên bản Pa Khà và đến bản cuối cùng là bản Búng phải lội hơn 100 lần khe nước xiết. Hôm đó đến được bản Pa Khà thì trời đã nhá nhem tối. 

Đến nhà “pú” (ông) Ban, thân quen từ lâu xin nghỉ. Trong căn nhà sàn xiêu vẹo, mái lỗ chỗ “trăng sao”, pú Ban và gia đình đang quây quần bên bếp lửa bập bùng, trên tay mỗi người cầm một củ khoai mài. 

Thấy khách quen đến, pú Ban đứng dậy chạy ra xởi lởi bắt tay kéo chúng tôi đến ngồi bên bếp lửa. Pú nói: “bấy pựa ni hôông có cờm ăn, cả nhà đé ăn quai mài chớm mật oong” (mấy ngày nay không có cơm ăn, cả nhà chỉ toàn ăn khoai mài chấm mật ong).

Rồi ông đưa cho chúng tôi mỗi người một khúc khoai mài nướng thơm nức và rót mật ong vàng sánh đựng trong ống bương ra chiếc bát sứt mẻ. Đang lúc đói, hai cha con ăn hết mẩu khoai mài nướng chấm mật ong rừng tỉnh hẳn. 

Cũng tối hôm đó, số gạo cho cả tuần 2 cha con mang theo được giao cho “nhạ” (bà) Ban thì được nấu hết một bữa cho bõ những ngày qua cả nhà thiếu cơm. 

Mấy ngày sau, chúng tôi chỉ ăn khoai mài chấm mật ong, rồi sắn nướng với cá mát nấu nước suối suông và lên rừng đi lấy mây. Pú Ban ở với con cháu đến 80 mùa rẫy thì về với “plời, pú, nhạ, y, mệ” (trời, tổ tiên, ông bà). 

Và lại nhớ câu chuyện về 40 vết khắc trên cán dao làm bằng sừng nai của pú Ban đánh dấu 40 lần rời bản..., sáng ăn lộc ở ngọn đak Choăng, tối về ngủ đak khặng (khe Choăng, khe Khặng)... đời như “tô moong, tô quang” (hươu, nai), “lang thang đầu suối/ Đìu hiu lưng đèo/ Sống đời nghèo khó...”...

Hôm nay, vẫn chưa hết gian nan với cung đường gần 20km từ trung tâm xã vào 2 bản Cò Phạt và bản Búng, vẫn phải quăng quật mất gần 2 tiếng đồng hồ bằng xe máy. Đường vào đang thi công dở dang nhưng cũng đỡ hơn trước vì không phải lội bộ, vượt thác ghềnh. Trên đường gặp máy móc và công nhân đang thi công đường vào bản. 

Tại trung tâm bản Cò Phạt là trạm quân dân y và điểm trường lẻ dành cho học sinh mầm non, lớp 1 và 2. Qua Cò Phạt vào điểm cuối cùng - bản Búng, các trục đường chính đã được bê-tông hóa, những ngôi nhà được xây dựng kiên cố. 

Dưới chân bản là những thửa ruộng bậc thang. Tại đây, chúng tôi đã gọi được điện thoại ra ngoài, sóng điện thoại và điện lưới thắp sáng đã phủ nơi đại ngàn.

Bí thư chi bộ bản Cò Phạt La Văn Linh - một trong những điển hình của người Đan Lai vươn lên thoát nghèo - chia sẻ, ngoài bỏ phát rừng làm rẫy dốc, gia đình ông khai hoang trồng lúa nước, tự túc được lương thực, phát triển đàn gia súc, gia cầm với hơn chục con trâu, bò và rất nhiều gà, vịt. Cuối năm 2023, ông Linh đã tự nguyện xin ra khỏi danh sách hộ nghèo.

Nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự giúp đỡ của bộ đội biên phòng, cuộc sống giờ đã tốt hơn rất nhiều. Ông nói với bà con cố gắng nuôi nhiều lợn, nhiều bò, phải siêng năng để không còn nghèo đói. 

Từ “hạt giống đỏ” này, gia đình ông Lê Xuân Đường được chỉ dẫn của các anh bộ đội biên phòng phát triển kinh tế từ chăn nuôi gia súc, gia cầm, trồng rừng. Hiện, gia đình ông đã dựng được ngôi nhà 3 gian, nuôi được 10 con trâu, bò cùng hàng trăm con gà, vịt,... và đã làm đơn rút khỏi hộ nghèo.

Ngược lên bản Búng, chị La Thị Lập khoe gia đình mình là người đầu tiên trong bản mua được máy xát. Chị Lập vui mừng chia sẻ: cái nhà sàn ni “mần” (làm) được một phần cũng nhờ vào chiếc máy xay xát. Ngoài xay xát phục vụ bà con dân bản, chị mở thêm cửa hàng tạp hóa nhỏ. Đến nay, cuộc sống của gia đình không còn “đói cơm, lạt muối” như trước nữa. 

Bên cạnh đó, gia đình anh Lê Văn Chơi được sự giúp đỡ của Đồn Biên phòng Môn Sơn cho vay 5 con lợn giống chăn nuôi. Sau một thời gian sinh sôi đã bán trả hết vốn vay, nay trong chuồng đàn lợn nhỡ có hơn 20 con cùng 2 con lợn nái. Gia đình anh còn trồng 2ha cỏ voi, ngô và mua máy đập bột, máy băm cỏ để phục vụ chăn nuôi. 

Kế bên là nhà Trưởng bản Lê Văn Chín gây dựng được một trang trại vừa trồng lúa, chăn nuôi trâu, bò và lợn...

Trước khi đi, Đồn trưởng Đồn Biên phòng Môn Sơn, Trung tá Nguyễn Lương Dũng đã cho biết, thời gian qua, để hỗ trợ cho người Đan Lai vươn lên, Đồn Biên phòng Môn Sơn đã cử cán bộ phụ trách phối hợp địa phương thường xuyên theo dõi, kiểm tra và hướng dẫn kỹ thuật bằng hình thức “cầm tay chỉ việc” cho các hộ trong quá trình chăn nuôi, khai hoang trồng lúa. 

Tuyên truyền cho bà con từ chỗ chỉ khai thác lâm sản theo tự nhiên nay đã biết trồng rừng nguyên liệu, nhận khoán bảo vệ rừng cho Vườn quốc gia Pù Mát. Thu nhập từ trồng lúa nước, làm trang trại, làm dịch vụ thương mại giúp nhiều hộ thoát nghèo, vươn lên có của ăn của để. 

Những năm qua, với sự vào cuộc của cấp ủy, chính quyền địa phương và sự hỗ trợ, đồng hành của Đồn Biên phòng Môn Sơn, từ cuộc sống hái lượm, tự cung tự cấp, trông chờ ỷ lại, nay người Ðan Lai trong vùng lõi đại ngàn Pù Mát đã thành thạo thâm canh lúa nước, rau màu, chăn nuôi gia súc, gia cầm... 

Từ nhận thức được nâng cao, các hủ tục lạc hậu được đẩy lùi, dần chấm dứt hôn nhân cận huyết thống, đời sống của người Đan Lai đang dần khởi sắc.

Người Đan Lai hiện tập trung trên địa bàn huyện Con Cuông, có 785 hộ, 3.528 nhân khẩu, chiếm 4,8% dân số toàn huyện.

“... đồng bào các dân tộc là anh em ruột thịt”!

Không chỉ giúp người Đan Lai phát triển kinh tế, tháng 11-2022, Đồn Biên phòng Môn Sơn còn có sáng kiến phối hợp với địa phương và nhà trường ra mắt mô hình “Đồng hành cùng ký túc xá vùng biên” tại Trường Trung học cơ sở Môn Sơn nhằm giúp đỡ học sinh Đan Lai nội trú sinh hoạt, học tập tốt hơn. 

Để thực hiện mô hình, Đồn Biên phòng Môn Sơn đã chọn tổ công tác gồm 3 đồng chí có năng lực, kinh nghiệm, nhiệt tình, trách nhiệm, vừa thực hiện nhiệm vụ công tác quản lý địa bàn, vừa hướng dẫn, giúp đỡ các em trong sinh hoạt, học tập tại ký túc xá. 

Thiếu tá Phan Văn Thắm - người đầu tiên có mặt xây dựng mô hình - nhớ lại những ngày đầu: “các cháu ở độ tuổi từ 11 - 16 tuổi, đang ở cùng với gia đình, nay xa gia đình, người thân, tự mình làm mọi việc, từ học hành, ăn, ngủ, nghỉ, vệ sinh, tắm giặt,... nên bước đầu còn nhiều bỡ ngỡ. Chúng tôi phối hợp chặt chẽ với các thầy cô giáo, tuổi trẻ địa phương quan tâm, hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để các cháu dần quen với nếp sống, sinh hoạt mới. Ngoài ra, thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa - văn nghệ, thể dục - thể thao; hướng dẫn các cháu trồng rau, trồng cây,... tạo môi trường, sân chơi lành mạnh”... 

Qua thời gian thực hiện mô hình “Đồng hành cùng ký túc xá vùng biên”, với sự nỗ lực của cán bộ tổ công tác, sự hỗ trợ của các cơ quan, đơn vị, địa phương, nhà trường, tổ chức, cá nhân hỗ trợ đỡ mô hình đã giúp các em nâng cao chất lượng học tập, mạnh dạn hơn trong giao tiếp, hòa đồng với bạn bè, mạnh dạn trao đổi với thầy, cô giáo và mọi người xung quanh...

***

Con đường dẫn vào bản Cửa Rào, xã Môn Sơn giờ đây xe ô tô vào tận bản. Hai bên đường là những ngôi nhà tái định cư xây dựng kiên cố của đồng bào Đan Lai xen lẫn ngôi nhà sàn của người Thái, Kinh. 

Bản Cửa Rào, xã Môn Sơn có 36 hộ người Đan Lai trong vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát về tái định cư từ năm 2002. Từ không biết làm ruộng nước, trồng rau màu, chăn nuôi, giờ đây đồng bào đã biết thâm canh lúa nước, chăn nuôi bò, dê, lợn, gà, vịt,... dần dần ổn định cuộc sống. 

Có sự thay đổi lớn này do Đồn Biên phòng Môn Sơn cùng chính quyền địa phương đã dày công “cầm tay chỉ việc” hướng dẫn người dân từ những việc nhỏ nhất như ăn ở, sinh hoạt hàng ngày cho đến phát triển kinh tế... Giờ đây, nếp sống của người Đan Lai đã ổn định, hòa nhập cộng đồng bên những bản làng người Thái, Kinh.

Gia đình bà La Thị Nguyệt là 1 trong 36 hộ dân thuộc người Đan Lai thực hiện tái định cư ở bản Cửa Rào và Tân Sơn, xã Môn Sơn. Lấy nhau được 2 năm ra ở riêng, gia đình bà Nguyệt được sự hỗ trợ con giống và hướng dẫn kỹ thuật của cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Môn Sơn, gia đình đã phát triển chăn nuôi lợn, bò. 

Nay, gia đình có 4 con bò, 1 con trâu, 5 con lợn và hàng trăm con ngan, gà, vịt..., thu nhập trên 20 triệu đồng/tháng. Hiện, gia đình bà Nguyệt đã có cơ ngơi mà nhiều người Đan Lai mơ ước. 

Với tinh thần “bám địa bàn, bám người dân” để tuyên truyền, hướng dẫn “nói cho bà con hiểu, làm cho bà con theo”, cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Môn Sơn đã trực tiếp giúp hàng chục hộ dân phát triển kinh tế hộ gia đình, xây dựng nếp sống văn hóa mới.

Đồn Biên phòng Môn Sơn quản lý, bảo vệ đoạn biên giới giáp nước bạn Lào dài 36,5km, có 7 cột mốc, địa bàn rộng, địa hình đồi núi hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt. 

Ngoài tuần tra bảo đảm trật tự an toàn vùng biên, đấu tranh ngăn chặn các hoạt động xâm phạm đến chủ quyền an ninh biên giới, những năm qua, Đồn Biên phòng Môn Sơn còn tích cực phối hợp với các ngành, chính quyền địa phương tuyên truyền, vận động, đưa chương trình, dự án phát triển kinh tế gắn với quốc phòng - an ninh ở địa bàn giúp người dân phát triển kinh tế, hướng dẫn người dân kỹ thuật gieo trồng, mở rộng diện tích lúa, khám chữa bệnh cho nhân dân, làm đường, làm nhà, xây dựng bản văn hóa; Dự án Bảo tồn tộc người Đan Lai... 

Dựa vào quần chúng nhân dân, coi “Đồn là nhà, biên giới là quê hương, đồng bào các dân tộc là anh em ruột thịt”, nhiều mô hình, cách làm hay mà quân, dân Môn Sơn phát huy tốt. Nhờ vậy, tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội luôn ổn định, không có vụ việc phức tạp xảy ra, hệ thống đường biên cột mốc luôn được giữ vững... 

Về xã biên giới Môn Sơn hôm nay, mới thấy hết tình cảm của người Thái, Đan Lai,... dành cho các anh bộ đội biên phòng, Trung tá Nguyễn Lương Dũng cho biết thêm.

Khi viết những dòng này, bây giờ nhiều hộ người Đan Lai đã rời khỏi đại ngàn Pù Mát về nơi tái định cư mới do Nhà nước hỗ trợ làm nhà khang trang có đường đi được ô tô, xe máy, có điện thắp sáng, thuân lợi cho con em được học con chữ... 

Lại nhớ pú Ban và thèm khoai mài chấm mật ong, ăn cá mát với sắn nướng, những thứ đó bây giờ đã trở thành đặc sản! ./.