Mô hình hy hữu có tên “mô hình phòng chống mua bán người” ở 2 bản đặc biệt khó khăn của xã Hữu Kiệm, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An. Những câu chuyện sau đây sẽ giải thích vì sao mô hình lại hy hữu và hy hữu đến mức chỉ riêng có tại 2 bản của xã Hữu Kiệm. Mới đây, mô hình được Bộ Công an tặng Bằng khen.

Vấn nạn hy hữu

Năm 2015, xuất hiện một số phụ nữ người Khơ Mú ở 2 bản Đỉnh Sơn 1 và Đỉnh Sơn 2, xã Hữu Kiệm, huyện Kỳ Sơn “mang” bào thai của mình đi bán cho người bên kia biên giới. Vấn nạn hy hữu được tái hiện trong câu nói chân thật của ông La Văn Hà - Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Hữu Kiệm - rằng: “khi đi khỏi địa bàn, họ mang bầu hẳn hoi nhưng khi trở lại bản không thấy họ đưa con về. Về lại bản, thấy họ mua sắm xe máy, ti vi, tủ lạnh... Nhà gỗ đã cũ được họ tháo xuống và “doa” (phun sơn) lại như mới”.

Chúng tôi hiểu ông chủ tịch xã không muốn nhắc nhiều về vấn nạn xã hội nhức nhối cách đây gần 10 năm khiến địa danh 2 bản Đỉnh Sơn 1, Đỉnh Sơn 2 “nổi lên” trên báo mạng. Thay vào đó, ông nhắc lại một số chi tiết để thấy tính chất phức tạp của vấn nạn và sự cần thiết để địa phương xây dựng mô hình đẩy lùi vấn nạn này: “tuổi mẹ mang bào thai đi bán từ 30 - 45 tuổi. Đa số họ có 1 - 2 con cả rồi. Có người đi bán lần hai trót lọt nhưng đến lần ba bị phát hiện. Bán xong 10 ngày thì họ về nhà. Có người kiệt sức. Có người tử vong do sinh non”.

Ông Hà và tập thể lãnh đạo xã cùng các cơ quan chức năng biết rằng, sở dĩ 2 bản người Khơ Mú đặc biệt khó khăn sinh ra hậu quả này là do đường dây mua bán người đang ẩn nấp dưới nhiều vỏ bọc khác nhau, rình rập mọi lúc, mọi nơi. Người dân Khơ Mú còn nhiều hạn chế về thông hiểu pháp luật nên khi bị dụ dỗ không ai biết tìm cách chống đỡ thay vì nghe theo. 

“Nghe dụ dỗ là họ trộm đi. Mới đầu, khi bị nghi ngờ, bị cán bộ bản ngăn cản thì họ tìm cách làm hồ sơ, đăng ký đi làm nhân công tại các xí nghiệp trong Nam, ngoài Bắc. Đối phó kiểu này khiến chúng tôi khó biết thực hư trong lúc vấn nạn liên tục xảy ra. Vì thế, thực tế này thêm một lý do để chúng tôi quyết tâm tìm cách xây dựng mô hình đẩy lùi vấn nạn bằng cách giám sát, “canh” hẳn hoi chứ không thể để cái xấu, cái ác hành hoành mãi được”, ông Hà chia sẻ thêm.

Mô hình đẩy lùi vấn nạn hy hữu

Theo ông Hà, vấn nạn này xuất hiện năm 2015, “nóng” lên trong năm 2018. Ngay từ khi vấn nạn “nóng” lên, Đảng ủy và Ủy ban nhân dân xã Hữu Kiệm thành lập ban chỉ đạo công tác tuyên truyền và “canh” chị em phụ nữ trong độ tuổi mang thai. 

Ban chỉ đạo có 9 thành viên, gồm: phó chủ tịch ủy ban nhân dân xã (phó ban); trưởng công an; chủ tịch hội liên hiệp phụ nữ; bí thư đoàn; chủ tịch ủy ban mặt trận Tổ quốc; bí thư chi bộ 2 bản Đỉnh Sơn 1 và 2; công an viên 2 bản Đỉnh Sơn 1 và 2.

Mô hình được chia thành các tổ đi vận động, tuyên truyền. Sau khi tuyên truyền ở hội trường bản, các thành viên đến từng nhà phân tích hậu quả tệ nạn; phổ biến giáo dục pháp luật; phân tích thủ đoạn của đối tượng trong đường dây mua bán người thường sử dụng để giúp dân bản hiểu cặn kẽ, biết cảnh giác, phòng ngừa. Sau khi thực hiện 3 bước này, các tổ tiến hành làm biên bản để các chị em trong độ tuổi mang thai ký cam kết “không được buôn bán bào thai của mình”.

Đưa quản lý mô hình vào hương ước “Ban quản lý 2 bản Đỉnh Sơn 1, Đỉnh Sơn 2 họp dân, lấy ý kiến về nội dung “Kiên quyết ngăn ngừa, không để phụ nữ 2 bản tái diễn việc bán bào thai”. Trường hợp ban quản lý và người dân phát hiện chị em nào mắc phải thì người đó phải chịu nộp phạt 10 triệu đồng/vụ”. Ông Nguyễn Xuân Bắc, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Hữu Kiệm, Phó ban chỉ đạo mô hình

Mặc dù báo cáo từ các tổ cho thấy nhiều khả quan, nhưng ban chỉ đạo mô hình kiên nhẫn mở rộng cách tuyên truyền đa dạng và sâu đậm bằng bài viết từ thực tế vấn nạn buôn bán bào thai, phát trên loa phóng thanh của xã đến 9/9 bản cùng với việc treo băng rôn, khẩu hiệu. Công việc này được thực hiện hằng tháng đều đặn theo lịch trình. 

Sau khi bản cam kết được ký, các tổ công tác không ngừng nghỉ việc bám sát, theo dõi hằng ngày. Những phụ nữ trong bản ra ngoài và người lạ vào bản đều được báo cáo cơ quan chức năng.

Nghe đến đây, chúng tôi mới hiểu vì sao ngay từ đường từ bản Bà bên quốc lộ 7 vào 2 bản Đỉnh Sơn 1 và Đỉnh Sơn 2 dựng tấm áp phích có hình ảnh một nam thanh niên đang giơ hai cánh tay trong chiếc còng số 8, bên cạnh là người phụ nữ đang rơi những giọt nước mắt... Đứng phía sau là chiến sĩ công an bên dòng chữ: “Ai cũng có thể trở thành nạn nhân của tội phạm mua bán người”.

Biết chúng tôi đang hướng vào cách làm có sức thuyết phục này, ông Hà nhớ lại các chi tiết cụ thể: “từ khi có mô hình đến nay, ban chỉ đạo đã treo 20 băng rôn, khẩu hiệu về phòng chống nạn buôn bán người tại nhà văn hóa bản và các tuyến đường chính trên địa bàn xã. Tổ chức 2 đợt ra quân, diễu hành để tuyên truyền về công tác phòng chống mua bán người trên các ngả đường liên thôn, liên xã, trong đó tập trung tại những bản có đông người Khơ Mú”. 

Đặc biệt, diễn đàn “Công an lắng nghe tâm tư, ý kiến của người dân” đã thu hút hơn 600 lượt người tham gia. Từ diễn đàn này, ban chỉ đạo phối hợp đơn vị nghiệp vụ của Công an huyện vận động được 2 nạn nhân từng bị đường dây lừa sang bên kia biên giới bán bào thai đứng lên tố cáo vụ việc, giúp cơ quan công an làm rõ, xử lý 5 đối tượng về hành vi mua bán người”.

Đây là cơ sở để ban chỉ đạo trực tiếp gặp gỡ 17 phụ nữ người Khơ Mú đang mang thai để tuyên truyền, vận động, ký cam kết không được tự ý rời khỏi bản làng, không quan hệ với người lạ và sau khi sinh con không được bán cho người khác.

Sinh động cách quản lý

Sáng 9-5 tại trụ sở Ủy ban nhân dân xã Hữu Kiệm, chúng tôi có dịp tiếp xúc với đại diện các tổ công tác của mô hình đẩy lùi vấn nạn bán bào thai. Tại đây, công tác quản lý các đối tượng được bàn thảo kỹ lưỡng từ thực tế vấn nạn đã xảy ra. 

Ông Nguyễn Xuân Bắc - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã - cho hay: “ban chỉ đạo đặc biệt quan tâm những người có tiền án về vụ việc này bởi đây là thành phần xã hội dễ bị tổn thương. Nếu không có định hướng đúng, không cảnh báo kịp thời thì họ dễ quay trở lại lỗi lầm cũ”. 

Đây là lý do công an xã tiến hành kiểm tra thường xuyên, thậm chí hằng tháng gọi hỏi họ để cảm hóa, giáo dục, tiếp tục viết cam kết. Sau đó, ban chỉ đạo cùng già làng, trưởng bản và người có uy tín đến tận nhà thăm hỏi, tháo gỡ vướng mắc trong tâm tư, nguyện vọng, động viên họ vượt khó cùng bản làng. 

Chính những buổi tiếp xúc này giúp ban chỉ đạo thấy rõ nguyên nhân sâu xa dẫn đến vấn nạn là đời sống kinh tế của dân bản đang quá khó khăn. Vì vậy, bên cạnh việc tuyên truyền, giáo dục, ban chỉ đạo tham mưu lãnh đạo xã và các ban ngành đoàn thể tìm cách kêu gọi các tổ chức xã hội cho vay vốn, dạy nghề, tạo thêm việc làm hữu ích thì dân bản mới từng bước vượt nghèo khó, xóa bỏ tệ nạn.

Ông Hà phân tích ưu thế của công tác an sinh xã hội này và nêu một kết quả: “ban chỉ đạo phối hợp trung tâm giáo dục thường xuyên đã tổ chức 2 đợt dạy nghề cho 25 người dân, trong đó có 10 phụ nữ Khơ Mú. Tham mưu Đảng ủy, Ủy ban nhân dân xã hỗ trợ 20 nhà ở lắp ghép từ nguồn của Bộ Công an và Công an tỉnh. Khảo sát, lập kế hoạch cho 35 hộ gia đình 2 bản Đỉnh Sơn 1 và 2 được vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội huyện để phát triển chăn nuôi gia súc”.

Từ những thông tin này, chúng tôi ngồi xe ôm đi men theo suối Huồi Pa vào bản Đỉnh Sơn 2 để tận mắt nhìn thấy những phụ nữ Khơ Mú vượt khó. Trưởng bản Cụt Văn Thuận không hề giấu giếm: “bản chúng tôi có 89 hộ. Trước năm 2017, nghèo cả bản. Từ khi xã có mô hình đẩy lùi tệ nạn mua bán người, giúp người dân vay vốn chăn nuôi dê đàn, trâu bò trong rừng, đào ao nuôi cá, trồng lúa mới trên nương rẫy..., nay bản chỉ còn 32 hộ nghèo, 25 hộ cận nghèo. Tôi là tổ trưởng mô hình của ban chỉ đạo. Bản Đỉnh Sơn 2 không còn tệ nạn, trở thành bản nông thôn mới từ năm 2020”.

Kết quả này khiến chúng tôi vững tin lời khẳng định của Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Hữu Kiệm: “giờ tệ nạn bị đẩy lùi rồi. Hai bản đều ổn rồi. Nhưng chúng tôi vẫn “nuôi” giữ mô hình. Vẫn giám sát. Vẫn canh chừng. Nhất là từ năm 2023, sau khi Bộ Công an tặng Bằng khen cho hoạt động của mô hình này thì xã chúng tôi càng làm tốt hơn để xứng đáng là xã nông thôn mới của địa phương biên giới Kỳ Sơn”./.