Kỳ cuối: Gian nan tìm đất, dựng nhà cho dân

Ngay sau lũ, xã biên giới Mường Xén đối mặt nhiều áp lực trong cuộc sống dân sinh khi 475 nhà dân bị thiệt hại, trong đó 70% số nhà bị trôi, sập hoặc hư hỏng hoàn toàn. Áp lực lớn nhất là 52 hộ gia đình không còn nơi ở. Thực tế “nóng” này khiến cán bộ xã Mường Xén không thể ngồi yên. Hướng mở trước mắt là dồn sức đi tìm đất, dựng nhà cho dân.

Cách giải một bài toán khó

Để biết 52 hộ gia đình không còn nơi ở đang sinh sống thế nào và tìm đất ở vị trí nào để dựng nhà cho họ, xã Mường Xén thành lập tổ công tác đi về 5 bản Bình Sơn 1, Bình Sơn 2, Nhãn Cù, Sơn Hà và Sơn Thành để nắm diễn biến những khó khăn.

Sau báo cáo của tổ công tác, ông Nguyễn Viết Hùng - Bí thư Đảng ủy xã Mường Xén và ông Lô Đình Thụ - Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã “đội” mưa gió, đích thân làm công tác dân vận để tiếp cận bà con 5 bản. Ông Hùng cho hay, số gia đình bị trôi nhà hiện về ở xen ghép với anh em họ hàng. Những gia đình này bị trắng tay sau lũ vì đã trôi cả nhà lại mất cả đất.

Kế hoạch đầu tiên của ông Hùng và ông Thụ là vận động những nhà còn dư đất vườn, khuyến khích họ chia sẻ, giúp đỡ các gia đình gặp nạn. Nhưng thật không dễ dàng như ở dưới xuôi, có người dân hiến hẳn 1.000m² đất cho xã làm đường nông thôn mới. “Trên vùng cao khó ở chỗ, đất dư của họ không nhiều mà con cháu lại đông. Họ sợ mất đi của để dành cho con cháu”, ông Hùng day trở.

Một khó khăn nữa là không dễ đưa dân bản này sang sinh sống ở bản khác vì phong tục, tập quán sinh hoạt, làm ăn của các dân tộc không giống nhau. Ông Hùng (nguyên Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Kỳ Sơn trước sáp nhập) hiểu rõ cái khó này của cư dân vùng cao, nhưng vẫn không nản. Ông và ông Thụ bàn bạc với ban quản lý xóm bản tiếp tục công tác dân vận.

Sau 1 tuần, “cái khó đã ló cái khôn” khi 6 gia đình ở bản Cánh, bãn Nhàn Cù và bản Xa Vang đã thuận lòng nhường đất cho 6 gia đình bị mất nhà. Ông Hùng lại day trở vì tìm được 6 suất đất trong tổng số 52 suất là rất ít, nhưng trong 6 suất đất thì 4 suất ở bản Xa Vang có nguy cơ bị sạt lở, không thể dựng được nhà. Khó khăn lại tiếp tục diễn ra nhưng quan điểm của lãnh đạo xã Mường Xén là “gỡ” được chút nào đỡ cho bà con chút ấy.

Việc làm tiếp theo là khẩn trương mở rộng phạm vi tìm kiếm đất cho 50 hộ gia đình. Thực tế, xã Mường Xén (sáp nhập từ thị trấn Mường Xén, xã Tây Sơn và xã Tà Cạ) có một số quỹ đất nhưng nhiều nguy cơ sạt lở từ tà luy dương, hiểm hoạ thiên tai bất thường.

Riêng có một số vị trí có thể dựng nhà được cho dân nhưng khổ nỗi những vùng đất này không có cơ sở hạ tầng điện, nước. Một số vùng khác cũng có thể dựng nhà cho dân nhưng đó là đất rừng sản xuất và rừng phòng hộ. Muốn dựng nhà cho dân phải được Sở Nông nghiệp và Môi trường chuyển đổi mục đích sử dụng đất và được tỉnh phê duyệt.

Bài toán khó đã vượt quá sức của xã Mường Xén. Vì thế, lãnh đạo Mường Xén làm báo cáo trình Ủy ban nhân dân tỉnh.

Những mẫu nhà mới và đất mới

Ông Phạm Hồng Quang - Giám đốc Sở Xây dựng tỉnh Nghệ An - cho hay, “Chủ tịch tỉnh đã chỉ đạo về việc nhanh chóng ổn định đời sống cho người dân bị thiệt hại nặng nề sau lũ, cần tái thiết lại nhà cửa an toàn, bền vững cho đồng bào các dân tộc miền núi”.

Từ đó, Sở Xây dựng giao Viện Quy hoạch - Kiến trúc xây dựng Nghệ An thiết kế 3 mẫu nhà (nhà cao 1 tầng, rộng 56,6m²; nhà sàn, 55,6m² và nhà sàn 50,4m²). Ba mẫu nhà ở đều có bếp, kết cấu bằng móng cột bê tông, thân bằng khung thép hình chịu lực, nền xi măng, mái tôn, thưng ván gỗ, cửa sổ và cửa chính bằng gỗ.

Cả 3 mẫu nhà đều phù hợp với tập quán sinh hoạt truyền thống của các dân tộc Thái, Mông, Khơ Mú, đảm bảo các tiêu chí kết cấu an toàn, bền vững, chống chịu được lũ lụt và gió bão. Mẫu nhà đã được Sở Xây dựng ban hành hồ sơ thiết kế tới Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Nghệ An và các vùng lũ để các tổ chức doanh nghiệp, cá nhân, nhà hảo tâm tham khảo khi hỗ trợ. Mỗi nhà trị giá khoảng 100 triệu đồng.

Riêng chuyện chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng sản xuất, rừng phòng hộ sang đất ở cho cư dân sau lũ, ông Hoàng Quốc Việt - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An - cho biết: “thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh về việc tập trung khắc phục hậu quả, ổn định đời sống nhân dân vùng lũ, đảm bảo điều kiện cho học sinh đến trường năm học mới, Sở Nông nghiệp và Môi trường thành lập 4 tổ công tác về các xã vùng lũ, phối hợp với chính quyền xã, công an xã khảo sát, hỗ trợ ủy ban nhân dân các xã bị thiệt hại nặng nề, tìm đất dựng nhà cho dân”.

Hiện có 190 hộ gia đình đăng ký xin hỗ trợ nhà lắp ghép thuộc dự án của Bộ Công an, trong đó 100 hộ đã có mặt bằng dựng nhà trên nền đất cũ, 90 hộ không còn nền nhà cũ do bị lũ vùi lấp hoặc biến dạng, trong đó có 50 hộ ở Mường Xén. 50 hộ này được cán bộ xã đi tìm đất nhưng đó là quỹ đất rừng sản xuất và rừng phòng hộ. 

Từ thực tế này, Sở Nông nghiệp và Môi trường khẩn trương chỉ đạo Chi cục Kiểm lâm, Phòng quản lý đất đai hoàn thiện nhanh nhất các thủ tục đúng theo quy định pháp luật, sớm trình Ủy ban nhân dân tỉnh, Hội đồng nhân dân tỉnh rồi hướng dẫn địa phương tiến hành song song với các thủ tục xây dựng các khu tái định cư. 

Ông Việt nhấn mạnh: “đây là vấn đề cáp bách thuộc trách nhiệm của ngành nông nghiệp và môi trường nhằm sớm ổn định đời sống đồng bào các dân tộc thiểu số bị thiên tai nặng nề, theo chỉ đạo “nóng” của tỉnh”./.