Điểm khác biệt lớn nhất của AFF so với các diễn đàn khác là AFF dành riêng cho ASEAN, của ASEAN, vì ASEAN và vì người dân ASEAN.

Ưu tiên nâng cao sự chủ động và khả năng thích ứng

Sáng kiến tổ chức diễn đàn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính công bố tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 43 ở Thủ đô Jakarta, Indonesia (tháng 9-2023), xuất phát từ mong muốn và nỗ lực của Việt Nam nhằm mở rộng, thúc đẩy việc trao đổi và tìm kiếm lời giải cho những mối quan tâm chung ngày càng nổi lên hiện nay của Việt Nam và ASEAN, nhất là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, xây dựng Cộng đồng ASEAN “hướng vào người dân” và lấy người dân làm trung tâm của sự phát triển.

Tại phiên khai mạc, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh về tương lai và hoạch định cho tương lai đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Thế giới ngày nay đang đứng trước những bước ngoặt lớn, trong đó nổi lên 3 xu hướng chiến lược: 

1- Xu hướng cạnh tranh, phân tách ngày càng gay gắt giữa các nước lớn đang đặt ra những thách thức lớn đối với đoàn kết và hợp tác ở cả cấp độ khu vực và toàn cầu; 

2- Xu hướng phát triển bùng nổ công nghệ mới, số hóa vừa mở ra cơ hội phát triển đột phá, vừa tiềm ẩn nguy cơ tụt hậu đối với các quốc gia, nhất là các quốc gia đang phát triển và kém phát triển; 

3- Xu hướng phát triển bền vững, bao trùm và tăng trưởng xanh vừa là thời cơ, vừa là sức ép lớn, đòi hỏi các nước phải có tư duy, cách tiếp cận mới, mang tính toàn cầu, toàn dân, toàn diện, vì lợi ích lâu dài.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đánh giá, trong bối cảnh chung đó, trải qua gần 6 thập niên tồn tại và phát triển, ASEAN đang chuẩn bị bước vào giai đoạn phát triển mới sau khi hoàn thành Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025. ASEAN hiện có vị thế tốt chưa từng có, nhưng thách thức cũng không ít. 

ASEAN là hạt nhân thúc đẩy đối thoại, hợp tác, phát triển với hàng loạt sáng kiến liên kết ở khu vực, nhưng đồng thời là trọng điểm của cạnh tranh chiến lược gay gắt.

Vai trò trung tâm của ASEAN đang được thừa nhận rộng rãi, song cũng có lúc chưa thực sự phát huy được hiệu quả. ASEAN là khối kinh tế có quy mô lớn thứ 5 thế giới, nhưng chênh lệch trình độ phát triển giữa các thành viên còn đáng kể. 

Hợp tác, liên kết nội khối chưa thực sự bền chặt. Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, “những thực tế đó đòi hỏi ASEAN càng cần phải có tầm nhìn chiến lược, toàn diện, nâng cao sự chủ động và khả năng thích ứng để nắm bắt cơ hội, hóa giải thách thức, phát triển ổn định, bền vững”.

Nỗ lực chung vì tương lai ASEAN

Sự tham gia đông đảo của gần 500 đại biểu tại AFF 2024 (bao gồm lãnh đạo các quốc gia thành viên ASEAN, các đối tác, đại diện các tổ chức quốc tế, tổ chức xã hội, học giả hàng đầu khu vực và thế giới, phụ nữ, thanh niên...) thể hiện sự quan tâm sâu sắc, hưởng ứng tích cực của các nước ASEAN và đối tác đối với sáng kiến mới này của Việt Nam trong nỗ lực tiếp tục góp phần định hình tương lai chung của ASEAN cũng như khu vực. 

Qua đó, AFF 2024 nhận được sự chia sẻ về nhiều vấn đề, góc nhìn đa dạng, khách quan; thúc đẩy sự tương tác đa chiều, tạo cơ hội để người dân ASEAN tham gia sâu rộng hơn vào tiến trình của ASEAN, bạn bè, đối tác hiểu hơn về ASEAN và tăng cường hợp tác, gắn kết toàn diện, thực chất hơn với ASEAN, góp phần định vị khu vực ASEAN trong bối cảnh hiện nay.

Ngoài phiên khai mạc, AFF 2024 bao gồm 2 phiên thảo luận theo chủ đề, đó là “ASEAN phát triển nhanh vì tương lai bền vững” và “Bảo đảm an ninh toàn diện về Cộng đồng ASEAN lấy người dân làm trung tâm”.

Các trao đổi tại phiên thảo luận thứ nhất nhấn mạnh việc gắn kết mục tiêu xây dựng Cộng đồng của ASEAN với Chương trình nghị sự đến năm 2030 của Liên hợp quốc về Phát triển bền vững và Kế hoạch tổng thể kỹ thuật số ASEAN 2025 (ADM 2025). 

Theo đó, các đại biểu tập trung thảo luận về những định hướng tương lai nhằm thúc đẩy Cộng đồng ASEAN phát triển bền vững, bao trùm và tự cường. ASEAN được đánh giá đã đạt được thành công to lớn trong việc duy trì hòa bình, thúc đẩy phát triển kinh tế và xây dựng một cộng đồng đa dạng văn hóa.

Điểm lại quá trình phát triển và nhìn nhận thách thức, những thay đổi lớn của ASEAN trong thời gian tới, Bộ trưởng Ngoại giao (thứ hai) Brunei Erywan Yusof cho rằng, ASEAN cần sẵn sàng và chuẩn bị cho người dân tận dụng những cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và thúc đẩy nền kinh tế khu vực phát triển có tính cạnh tranh cao hơn, bao trùm hơn.

Bàn về tương lai của ASEAN trong kỷ nguyên số, các đại biểu cho rằng các nước trong khu vực cần một khuôn khổ pháp lý mới để bảo đảm tính hợp pháp của các doanh nghiệp kỹ thuật số và được pháp luật bảo vệ. Kết cấu hạ tầng kỹ thuật số ASEAN cần có công suất cao, bền vững, xanh, thông minh, cởi mở và an toàn.

Trong phiên thảo luận thứ hai, các đại biểu tập trung trao đổi những nội dung trọng tâm, như phương cách thúc đẩy khuôn khổ an ninh khu vực toàn diện, nâng cao năng lực thích ứng trước các thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống, đi đôi với tăng trưởng kinh tế; các biện pháp xây dựng một hệ sinh thái kỹ thuật số an toàn, đáng tin cậy và tăng cường khả năng ứng phó trước các mối đe dọa an ninh mới nổi; chiến lược của ASEAN nhằm thúc đẩy hợp tác khu vực trong giải quyết các thách thức xuyên quốc gia, đi đôi với tôn trọng chủ quyền và lợi ích đa dạng của các quốc gia; khả năng tận dụng những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ sinh học và phân tích dữ liệu lớn để phát triển các giải pháp sáng tạo nhằm bảo đảm an ninh, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Đối với ASEAN, quan niệm của ASEAN về an ninh là quan niệm “an ninh toàn diện”, theo đó an ninh bao gồm các khía cạnh an ninh chính trị, an ninh kinh tế, văn hóa - xã hội. 

Cách tiếp cận an ninh toàn diện của ASEAN xuất phát từ thực tế các thách thức an ninh mà ASEAN và các quốc gia thành viên đang phải đối mặt.

Chính vì vậy, Thủ tướng Lào Sonexay Siphandone cho rằng, trong thời gian tới, ASEAN cần đề cao những nguyên tắc cơ bản của ASEAN, thúc đẩy hơn nữa gắn kết nội khối, đề cao vai trò trung tâm của ASEAN và luật pháp quốc tế, nỗ lực làm chủ vận mệnh, duy trì ổn định, thúc đẩy hợp tác, phát triển, tăng cường các mục tiêu kinh tế; giảm khoảng cách phát triển; tăng trưởng bao trùm và bền vững;... đóng góp vào quá trình phát triển bền vững của ASEAN và đem lại lợi ích cho chính người dân ASEAN.

Việt Nam - thành viên tích cực, chủ động

Gần 3 thập niên tham gia ASEAN, Việt Nam luôn coi ASEAN là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách quốc phòng, an ninh, đối ngoại, kinh tế; luôn nỗ lực hết mình vì Cộng đồng ASEAN đoàn kết, vững mạnh, có vai trò, vị thế ngày càng cao trong khu vực và trên thế giới. 

Con đường phát triển của Việt Nam trong tiến trình đổi mới, hội nhập quốc tế luôn gắn liền với ASEAN và đã gặt hái được nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực trong mối quan hệ chặt chẽ này.

Xuyên suốt quá trình đó, con người đóng vai trò là trung tâm, là chủ thể, là mục tiêu, động lực, nguồn lực cho sự phát triển; phát huy tối đa trí tuệ, tài năng, phẩm chất, đạo đức của con người Việt Nam; không hy sinh tiến bộ, công bằng xã hội và môi trường để đổi lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần. 

Tuy nhiên, là nước đang phát triển, có nền kinh tế đang chuyển đổi với quy mô khiêm tốn, độ mở cao, sức chống chịu còn hạn chế, Việt Nam cũng phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức.

Đánh giá về AFF 2024, Thủ tướng Lào Sonexay Siphandone cho rằng, diễn đàn là sự kiện rất có ý nghĩa với sự tham gia, đóng góp ý kiến của đại diện các chính phủ, học giả, nhà nghiên cứu ở khu vực và thế giới, đồng thời thể hiện sự đóng góp chủ động, thiết thực của Việt Nam đối với Cộng đồng ASEAN trong bối cảnh mới, giúp nâng cao vai trò, vị thế của Việt Nam tại khu vực và trên thế giới.

Tổng Thư ký ASEAN Kao Kim Hourn nhấn mạnh, Việt Nam có tầm nhìn xa, trông rộng về vấn đề này và việc tổ chức AFF tập trung vào tương lai của ASEAN sẽ rất phù hợp với những gì ASEAN đang theo đuổi trong việc xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 cùng 4 phiên bản chiến lược của tầm nhìn. 

Kế hoạch này được bắt đầu trong thời gian Việt Nam đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020, với việc các nhà lãnh đạo ASEAN thông qua Tuyên bố Hà Nội về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau năm 2025 vào tháng 11-2022.

Diễn đàn là một phần trong nỗ lực của Việt Nam và các nước thành viên ASEAN nhằm tìm kiếm lời giải cho những câu hỏi về duy trì vai trò trung tâm của ASEAN, thích ứng với sự thay đổi của khu vực và thế giới, cân bằng và hài hòa các mối quan hệ với lợi ích của các quốc gia thành viên. 

Diễn đàn góp phần truyền tải thông điệp về sự đóng góp chủ động, tích cực của Việt Nam đối với ASEAN; về việc ASEAN cần hướng tới tầm nhìn xa hơn, rộng hơn, toàn diện hơn không chỉ giới hạn ở khu vực mà còn mở rộng trên toàn cầu, có sự tham gia của đông đảo tầng lớp người dân Việt Nam và ASEAN./.