Công nghệ và các công ty công nghệ giúp Ukraina tồn tại được

Đối với Phó Thủ tướng Ukraina, Mykhailo Fedorov, phương trình chiến thắng của Ukraina rất rõ ràng: “lòng dũng cảm của người Ukraina + công nghệ = chìa khóa cho chiến thắng trong tương lai của Ukraina”. Đối với ông, cuộc chiến giữa Nga và Ukraina là một “cuộc chiến công nghệ”.

Tất nhiên, cuộc chiến còn đòi hỏi xe tăng, đạn pháo và hệ thống phòng thủ trên không. Nhưng một điều rõ ràng là EDT - trí tuệ nhân tạo (AI), năng lực không gian, cũng như công nghệ mạng và máy bay không người lái vốn đã phổ biến - đang đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến ở Ukraina, và đặc biệt là trong việc phòng thủ của Ukraina chống lại quân đội Nga. 

Người dân Ukraina thông báo cho lực lượng vũ trang của họ hình ảnh xe quân sự Nga thông qua các ứng dụng. Máy bay không người lái bay trên bầu trời 24 giờ một ngày, truyền phát hình ảnh về các chuyển động và cuộc tấn công bên dưới. Theo Phó Thủ tướng Fedorov, các dịch vụ đám mây “về cơ bản đã giúp Ukraina tồn tại như một quốc gia”.

U. Franke nhận xét, NATO nên quan tâm học hỏi nghiêm túc, không phải là về các hệ thống vũ khí cụ thể, chẳng hạn như máy bay không người lái nào có triển vọng nhất hoặc cách tích hợp tính tự chủ vào quá trình chiến đấu, mà là những bài học và thay đổi cơ bản hơn mà việc sử dụng ngày càng nhiều các công nghệ mới cho phép.

U. Franke nhận thấy các công ty công nghệ tư nhân đang cung cấp các năng lực quyết định - bao gồm các hệ thống và dịch vụ công nghệ - cho người Ukraina và lực lượng vũ trang của họ trong suốt cuộc chiến. Vai trò dễ thấy nhất là trong lĩnh vực kết nối Internet (Starlink/SpaceX) và trong điện toán đám mây và mạng (Amazon, Microsoft, Google). Các công ty còn cung cấp phần cứng như máy bay không người lái (DJI) hoặc phần mềm để cải thiện các hệ thống cũ.

“Starlink thực sự là máu của toàn bộ cơ sở hạ tầng truyền thông của chúng tôi”, ông Fedorov cho biết trong một cuộc trả lời phỏng vấn. Hàng nghìn thiết bị đầu cuối kết nối với vệ tinh của công ty SpaceX, cung cấp thông tin liên lạc an toàn cho quân đội, chính phủ và công chúng. Amazon giúp Ukraina di chuyển dữ liệu lên đám mây trong những ngày đầu của cuộc chiến, cung cấp các “snowball” (thiết bị lưu trữ kích thước nhỏ) để giúp lưu trữ dữ liệu, cũng như không gian trên đám mây. 

Tính đến tháng 12-2022, Amazon đã giúp di chuyển khoảng 10 petabyte dữ liệu - gấp đôi nội dung của Thư viện Quốc hội Mỹ. Google bảo vệ các trang web của Ukraina khỏi các cuộc tấn công từ chối dịch vụ. Trong số hàng chục nghìn máy bay không người lái bay trên bầu trời Ukraina, một số lượng lớn ban đầu là các hệ thống dân sự do nhà sản xuất máy bay không người lái DJI của Trung Quốc sản xuất (DJI đã ngừng hoạt động ở cả Nga và Ukraina ngay từ đầu cuộc chiến, nhưng không thể kiểm soát được việc sử dụng máy bay không người lái của mình).

U. Franke đặt câu hỏi: liệu các quốc gia có thể cung cấp những dịch vụ quan trọng này thay thế các công ty tư nhân hay không? Việc dựa vào các nhà cung cấp thương mại đôi khi là cách tốt, rẻ và nhanh chóng, nhưng cũng có thể tạo ra các lỗ hổng quan trọng. Một ví dụ đau đớn với Ukraina là đầu năm 2024, Spacex cho biết họ đã thực hiện các biện pháp hạn chế quân đội Ukraina sử dụng Starlink với lý do dịch vụ này không sử dụng cho mục đích tấn công quân sự. 

Tờ New York Times tiết lộ, đôi khi các lực lượng vũ trang Ukraina phải thay đổi hoạt động của họ vì quyết định của Elon Musk về thời điểm và địa điểm kết nối Internet thông qua Starlink. Do đó, việc xây dựng năng lực công nghệ để giảm phụ thuộc vào các công ty tư nhân vẫn rất quan trọng. Ngoài ra, để kết nối suôn sẻ với khu vực tư nhân, U. Franke cho rằng các quốc gia NATO phải đưa cả các hệ thống thương mại, thiết bị và thậm chí cả các bên tham gia vào những cuộc tập trận quân sự; tạo điều kiện để các hệ thống mới có thể được tích hợp vào quân đội với thật ít thủ tục và thật nhanh. Chính phủ Ukraina dường như đã đặc biệt thành công trong việc này.

Cuộc chiến của các cá nhân

Một khía cạnh nổi bật liên quan đến công nghệ mới trong cuộc chiến Ukraina là nó cho phép và thậm chí thúc đẩy các cá nhân tham gia chiến tranh. Trong cuộc chiến Ukraina, xã hội dân sự và các cá nhân đã tham gia rất nhiều vào cuộc chiến - và sự tham gia của họ thường liên quan trực tiếp đến các công nghệ mới. Ngay trước khi cuộc chiến nổ ra, đơn vị máy bay không người lái Aerorozvidka đã được thành lập. 

Đây là một nhóm cá nhân quan tâm đến máy bay không người lái, hiện đã chế tạo máy bay không người lái của riêng mình và đang làm việc với quân đội Ukraina. Những người quan tâm trên thế giới khá quen thuộc với hình ảnh các cá nhân điều khiển thiết bị bay không người lái, đơn độc tấn công nhóm binh lính hoặc xe chiến đấu dưới mặt đất. Người dân Ukraina dùng Telegram hoặc các ứng dụng khác để gửi thông tin cho quân đội về những bước tiến của lực lượng Nga và tên lửa Nga.

Chính phủ Ukraina tạo ra một trang web và ứng dụng nơi mọi người có thể tố cáo tội ác chiến tranh của Nga. Các cá nhân ở nước ngoài cũng có thể tham gia tích cực vào cuộc chiến, hỗ trợ chiến tranh từ xa với việc đăng tải và lan truyền vô số hình ảnh, video từ máy bay không người lái và từ vệ tinh lên mạng xã hội. 

Rất nhiều nỗ lực gây quỹ cộng đồng quốc tế hỗ trợ quân đội Ukraina được thực hiện qua mạng xã hội, tiền chuyển qua PayPal và đáng chú ý là tiền này chủ yếu dùng để mua máy bay không người lái, cũng như thiết bị đầu cuối Starlink.

Với những quốc gia có nền dân chủ cởi mở, kết nối Internet tự do thì điều này rất quan trọng. Một cá nhân cũng có thể tạo ra diễn biến tích cực hoặc gây ra sự phân cực hay áp lực. Ý tưởng xây dựng mạng lưới tình báo với việc sử dụng dân thường cũng đáng chú ý.

Số lượng cũng quan trọng như chất lượng

Bài học quan trọng thứ ba mà Franke rút ra khi nghiên cứu cách thức công nghệ tạo ra thay đổi trong cuộc chiến Ukraina là: chất lượng và số lượng đều quan trọng như nhau. Cách tiếp cận của phương Tây đối với công nghệ quân sự trong nhiều năm qua là “chất lượng hơn số lượng”. 

Để chống lại lợi thế về số lượng của đối thủ, trong truyền thống là Liên Xô và ngày nay có lẽ là Nga, NATO đã nỗ lực phát triển các loại vũ khí tốt hơn và tinh vi hơn. Mặc dù logic này vẫn đúng ở một mức độ nào đó, chẳng hạn xe tăng và máy bay của phương Tây nhiều lần chứng tỏ sự vượt trội so với các hệ thống của Nga, cuộc chiến ở Ukraina đã nhắc nhở rằng số lượng sẽ tạo ra chất lượng riêng của nó. Cựu Tổng thống Estonia Kersti Kaljulaid nói một cách ngắn gọn: “không có ích gì khi sở hữu một vũ khí sang xịn, nếu kẻ thù có 10.000 vũ khí không sang bằng”.

Cuộc chiến đã đặt ra câu hỏi về năng lực công nghiệp quân sự của phương Tây, với việc Ukraina có thời điểm sử dụng nhiều đạn pháo trong 1 tháng hơn tất cả các nhà sản xuất châu Âu có thể sản xuất trong 1 năm. Thậm chí, thiết bị công nghệ mới cũng xuất hiện hàng loạt: Nga đã sử dụng hàng trăm máy bay không người lái kamikaze để bão hòa và áp đảo hệ thống phòng không của Ukraina. 

Một nghiên cứu gần đây ước tính rằng Ukraina mất tới 10.000 máy bay không người lái mỗi tháng, hầu hết trong số chúng là các hệ thống dân sự không được gia cố. Với việc Ukraina có kế hoạch sản xuất 200.000 máy bay không người lái trong năm tới và Nga đặt mục tiêu chế tạo 6.000 máy bay, có vẻ như ngay cả những vũ khí “sang trọng” hiện cũng cần phải được mua sắm với số lượng lớn. 

NATO có thể nên cân nhắc mua nhiều hệ thống có thể tiêu hao hơn. Đây là nơi khu vực tư nhân có lợi thế. Các chính phủ nên lập kế hoạch tăng sản lượng dựa vào năng lực thương mại.

Đừng quên những công nghệ chuyên dùng cao cấp

Những phân tích trên không có nghĩa là chúng ta có thể quên đi vai trò của các thiết bị quân sự sử dụng công nghệ chuyên dụng cao cấp. Cuộc chiến có những bước ngoặt được tạo ra bởi tên lửa siêu thanh Oreshnik của Nga. “Hỏa thần” HIMARS của Mỹ được quân đội Ukraina coi là chìa khóa của tuyến phòng thủ, sử dụng rất nhiều khi tấn công các mục tiêu giá trị của quân đội Nga. 

Tên lửa chống tăng Javelin, hệ thống phòng không Patriot, tên lửa Storm Shadow mà Ukraina sử dụng, hay tên lửa Kinzhal, hệ thống Tor-M2, xe tăng T-90 của quân Nga đều là những lá bài quan trọng sống còn của mỗi bên.

Tuy nhiên, mức độ quan trọng cũng như quan niệm về vũ khí, cách sử dụng vũ khí đều thay đổi rất nhiều với sự tham gia của công nghệ mới. Chẳng hạn, công nghệ giúp Ukraina có những lúc giành ưu thế trong cuộc chiến phi đối xứng. Họ có thể đánh đổi 10 chiếc UAV giá rẻ lấy 1 chiếc xe tăng T-90 hiện đại và đắt đỏ nhất của đối thủ. Rõ ràng là sau cuộc chiến này, các cường quốc đều phải suy nghĩ lại về cách sử dụng kho vũ khí “sang xịn” của mình./.