Theo báo cáo e-Conomy SEA 2024 của Google, Temasek và Bain & Company, trong nửa đầu năm 2024, Đông Nam Á đã thu hút hơn 30 tỷ USD đầu tư vào cơ sở hạ tầng AI. 

Sự gia tăng này không chỉ phản ánh sự quan tâm mà còn cho thấy tiềm năng to lớn của khu vực trong lĩnh vực công nghệ. Từ tháng 1-2023, các “gã khổng lồ” công nghệ như Microsoft, Google và Amazon đã cam kết đầu tư hơn 50 tỷ USD vào AI tại Đông Nam Á, nhằm khai thác các cơ hội mới trong một thị trường đang phát triển nhanh chóng.

Tiềm năng tăng trưởng GDP

Theo dự báo của ASEAN, AI có khả năng giúp tăng trưởng GDP khu vực 10% - 18%, với tiềm năng bổ sung lên tới 1.000 tỷ USD vào năm 2030. 

Điều này đồng nghĩa với việc AI không chỉ tạo ra những cải tiến về công nghệ, mà còn có thể thúc đẩy sự phát triển kinh tế, tạo ra hàng triệu việc làm mới và cải thiện chất lượng cuộc sống cho hàng triệu người dân trong khu vực.

Một nghiên cứu của McKinsey cũng cho thấy rằng AI có thể tạo ra 9.000 - 13.000 tỷ USD giá trị kinh tế toàn cầu vào năm 2030, trong đó Đông Nam Á có thể đóng góp một phần lớn nhờ vào sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và sự sẵn sàng áp dụng AI trong các lĩnh vực khác nhau như tài chính, chăm sóc sức khỏe và giao thông.

Nỗ lực từ chính phủ và khu vực tư nhân

Sau khi thừa nhận tầm quan trọng của AI, nhiều quốc gia trong khu vực Đông Nam Á đang nỗ lực xây dựng các chiến lược quốc gia về AI, chẳng hạn như Indonesia đã công bố Chiến lược quốc gia về AI vào năm 2020 nhằm mục tiêu nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. 

Trong khi đó, Singapore đã triển khai NAIS 2.0 (National AI Strategy 2.0) với mục tiêu sử dụng AI để giải quyết các vấn đề xã hội và kinh tế quan trọng. 

Bên cạnh đó, Singapore cũng đã đầu tư 70 triệu USD để phát triển các mô hình AI phù hợp với văn hóa khu vực, đồng thời hỗ trợ các công ty khởi nghiệp công nghệ thông qua chương trình AI Singapore, nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp địa phương.

Ở cấp độ khu vực, ASEAN đưa ra các sáng kiến như Hướng dẫn ASEAN về quản trị và đạo đức AI, thành lập Nhóm công tác ASEAN về AI (WG-AI) để thúc đẩy các nỗ lực hợp tác, sử dụng AI có đạo đức trên khắp các quốc gia thành viên. 

Những nỗ lực này không chỉ giúp các quốc gia thành viên hiểu rõ hơn về AI, mà còn hỗ trợ việc triển khai các ứng dụng AI trong thực tế. 

Ngoài ra, Thỏa thuận khung kinh tế số (Defa) cũng được kỳ vọng sẽ giúp thúc đẩy các quy định về dữ liệu xuyên biên giới trong khu vực, có khả năng dẫn đến các hệ thống AI đáng tin cậy và chính xác hơn.

Ngoài các sáng kiến của chính phủ, khu vực tư nhân đã thúc đẩy việc áp dụng AI. Báo cáo có tiêu đề “2024 e-Conomy SEA” do Google biên soạn lưu ý rằng, 54% các dự án AI trong khu vực đã tạo ra tiến triển từ ý tưởng đến sản xuất trong vòng 6 tháng và 71% trong số đó mang lại lợi tức đầu tư (ROI) trong vòng 12 tháng. Điều này cho thấy các công ty trong khu vực đang nhanh chóng áp dụng AI vào hoạt động kinh doanh của mình. 

Với thời gian quay vòng ngắn đáng kinh ngạc này, các công ty lớn như Gojek, Grab và Lazada đã áp dụng AI để tối ưu hóa quy trình vận hành, cải thiện trải nghiệm khách hàng và tăng cường hiệu quả kinh doanh. 

Chẳng hạn, Gojek đã sử dụng AI để phát triển các thuật toán thông minh trong quản lý tài xế và hành khách, trong khi Grab đã áp dụng AI trong việc dự đoán nhu cầu và tối ưu hóa lộ trình giao hàng.

Từ những trở lực...

Mặc dù Đông Nam Á thu hút đầu tư mạnh mẽ vào AI, nhưng khu vực này vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn. Một trong số đó chính là thiếu hụt nhân tài kỹ thuật số, khi mà 61% số thanh thiếu niên ASEAN trong độ tuổi 10 - 24 vẫn chưa được đào tạo kỹ thuật số chính thức tại trường học. Điều này làm sâu sắc thêm sự phân chia kỹ thuật số và giảm khả năng cạnh tranh trong việc thu hút đầu tư AI.

Ngoài ra, mức độ sẵn sàng ứng dụng AI giữa các quốc gia Đông Nam Á cũng có sự chênh lệch lớn. Hiện nay, chỉ có Singapore, Malaysia và Thái Lan đạt điểm số vượt mức trung bình của khu vực châu Á - Thái Bình Dương, qua đó tạo ra rào cản đối với sự phát triển xuyên biên giới và dẫn đến sự không đồng đều về quy định, đặc biệt trong quản trị dữ liệu và an ninh mạng.

Mặc dù AI mang lại những lợi ích to lớn, nhưng nócũng đặt ra những thách thức có thể đe dọa đến các mục tiêu chuyển đổi năng lượng và phát triển bền vững của khu vực. 

Một ví dụ rõ ràng là sự gia tăng đầu tư vào các trung tâm dữ liệu, được thúc đẩy bởi sự phát triển của AI, có thể làm gia tăng căng thẳng đối với các nguồn lực của khu vực và ảnh hưởng đến các nỗ lực giảm cường độ năng lượng xuống 32% vào năm 2025.

... đến các giải pháp

Để khai thác tối đa tiềm năng của AI và đưa Đông Nam Á trở thành trung tâm AI toàn cầu, khu vực cần có một chiến lược thống nhất và mang tính xuyên suốt. 

Thứ nhất, để khai thác tối đa tiềm năng của AI, khu vực cần có một chiến lược dài hạn cho việc đào tạo nhân tài. Các quốc gia ASEAN cần tăng cường đầu tư vào giáo dục và cải thiện hệ thống giáo dục kỹ thuật số. 

Theo báo cáo của Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF), khoảng 85 triệu việc làm có thể biến mất do tự động hóa vào năm 2025, trong khi 97 triệu việc làm mới sẽ xuất hiện. 

Do đó, việc phát triển các chương trình đào tạo và nâng cao kỹ năng cho thanh niên là rất cần thiết. Ngoài ra, việc thúc đẩy đào tạo nhân tài ở Đông Nam Á đòi hỏi các cam kết đầu tư dài hạn và hợp tác bền vững giữa các quốc gia Đông Nam Á với khu vực tư nhân.

Các quốc gia ASEAN cần tăng cường tài trợ cho giáo dục và cải thiện hệ thống giáo dục kỹ thuật số, bởi vì các quốc gia trong khu vực, ngoài Singapore, đều tụt lại trong bảng xếp hạng Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) mới nhất. 

Các trường đại học toàn cầu cũng cần được phát triển để phục vụ đào tạo AI, nghiên cứu và hợp tác giữa ngành công nghiệp và học viện, nhằm phát triển hệ sinh thái AI mạnh mẽ hơn.

Bên cạnh đó, việc mở rộng các chương trình đào tạo nghề trong lĩnh vực công nghệ thông tin là cần thiết để củng cố những kỹ năng thực tế trong lĩnh vực này và đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế kỹ thuật số. 

Hợp tác khu vực cũng nên ưu tiên các chiến lược duy trì và dịch chuyển nhân tài. Quan hệ đối tác công - tư để đào tạo lại và nâng cao kỹ năng cũng cần phải được mở rộng, thu hút cảm hứng từ những ví dụ thành công như sáng kiến của SEA Bridge và Amazon Web Services được đề cập tại Hội nghị bàn tròn khởi nghiệp ASEAN của Viện nghiên cứu kinh tế ASEAN và Đông Á (ERIA). 

Hơn nữa, các chương trình sắp tới như AI-Ready ASEAN, do Quỹ ASEAN khởi xướng hợp tác với Google, sẽ nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ để nâng cao kỹ năng AI trên toàn khu vực.

Thứ hai, ASEAN cần thúc đẩy cơ sở hạ tầng kỹ thuật số thông qua quản lý dữ liệu bền vững và an toàn. Điều này đòi hỏi phải đầu tư chiến lược vào cơ sở hạ tầng an ninh mạng, nâng cao nhận thức về dữ liệu và thúc đẩy chia sẻ dữ liệu trong khu vực. 

Hơn nữa, các trung tâm dữ liệu nên triển khai các hoạt động trung tâm dữ liệu bền vững để hỗ trợ các hoạt động tiết kiệm năng lượng, phù hợp với các mục tiêu năng lượng bền vững của ASEAN trong khi vẫn đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế kỹ thuật số đang phát triển.

Thứ ba, cần tăng cường hệ sinh thái AI của Đông Nam Á thông qua các sáng kiến do ASEAN dẫn đầu. Việc ra mắt Hướng dẫn ASEAN về quản trị và đạo đức AI và thành lập Nhóm công tác ASEAN-AI cung cấp khuôn khổ đạo đức cơ bản để hài hòa các chính sách AI cho các quốc gia thành viên. 

ASEAN cũng nên tiếp tục ủng hộ các khoản đầu tư hợp tác nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng, quản trị dữ liệu và sự tham gia của công chúng để trang bị cho lực lượng lao động các kỹ năng AI thiết yếu, như đã nêu bật trong Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về Khoa học, Công nghệ và Đổi mới hồi tháng 6-2024. 

Bên cạnh đó, các mối quan hệ đối tác đang diễn ra với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Liên minh châu Âu (EU),... cũng có thể cung cấp chuyên môn, cơ hội xây dựng năng lực và phát triển tài năng, cũng như các lộ trình để giải quyết những thách thức chung.

Có thể nói, Đông Nam Á có tiềm năng lớn để trở thành trung tâm AI toàn cầu. Bằng cách đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, nuôi dưỡng tài năng và hài hòa các chính sách AI, khu vực này có thể phát triển một hệ sinh thái AI bền vững, góp phần cải thiện cuộc sống của hàng triệu người. 

Cùng với những nỗ lực từ chính phủ, khu vực tư nhân và cộng đồng, Đông Nam Á có thể giải phóng toàn bộ tiềm năng của AI, vươn mình, củng cố vị thế của khối như là trung tâm tiếp theo về AI, thúc đẩy phát triển bền vững và cải thiện cuộc sống cho người dân./.