Công cụ xác định cán cân quyền lực

Giống như điện và Internet, ngày nay AI đóng vai trò là lực lượng chuyển đổi mạnh mẽ nhất, với tiềm năng cách mạng hóa mọi ngành công nghiệp và lĩnh vực kinh tế. Nó có thể tự động hóa việc làm, thúc đẩy nghiên cứu khoa học, thậm chí định hình lại nền kinh tế toàn cầu, thay đổi cách thức tiến hành chiến tranh. 

Ứng dụng của AI là vô hạn, từ việc ra quyết định theo thuật toán và xử lý hàng loạt tập dữ liệu lớn (Big Data) đến các hệ thống xử lý giọng nói và ngôn ngữ tự nhiên, dự đoán rủi ro, nhận dạng sinh trắc học...

Giống như bất kỳ công nghệ đột phá nào, AI mang đến những cơ hội và thách thức. Công ty kiểm toán PwC ước tính AI có thể đóng góp tới 15,7 nghìn tỷ USD cho nền kinh tế toàn cầu vào năm 2030, gần bằng GDP của Trung Quốc. 

Khoảng 6,6 nghìn tỷ USD từ năng suất tăng lên, còn 9,1 nghìn tỷ USD có thể là từ tác động phụ của tiêu dùng. Ngược lại, theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), gần 40% số việc làm trên thế giới có thể bị ảnh hưởng bởi sự phát triển của AI. Sinh viên có nguy cơ thất nghiệp ngay khi chưa tốt nghiệp.

Theo dự báo, quốc gia nào có khả năng dẫn dắt sự sáng tạo và kiểm soát được công nghệ AI sẽ nâng cao được sức mạnh quốc gia, năng lực kinh tế, quốc phòng, từ đó làm thay đổi cán cân quyền lực trong cuộc đua toàn cầu hiện nay. 

Nhiều nước bắt đầu đưa khái niệm AI vào chiến lược an ninh quốc gia và không có gì ngạc nhiên khi nỗ lực thống trị sự phát triển AI đang nóng lên, tạo ra một cuộc cạnh tranh định vị trên bản đồ AI toàn cầu giữa các cường quốc và các nền tảng công nghệ lớn.

Trong cuộc đua AI này, với số vốn đầu tư lên tới 249 tỷ USD, Mỹ đang vượt lên dẫn đầu. Chính phủ Mỹ ưu tiên phát triển AI thông qua các chương trình như Đạo luật sáng kiến AI quốc gia nhằm thúc đẩy đầu tư vào nghiên cứu và phát triển AI, nâng cấp các tiêu chuẩn kỹ thuật và đào tạo lực lượng lao động sẵn sàng cho cuộc đua ứng dụng AI. 

Các cơ quan chính phủ như Cơ quan quản lý các dự án nghiên cứu quốc phòng tiên tiến (DARPA) và Trung tâm các dự án nghiên cứu tình báo tiên tiến (IARPA) đang tài trợ cho các nghiên cứu AI để duy trì lợi thế công nghệ của Mỹ.

Bỏ ra những khoản đầu tư khổng lồ, Trung Quốc đang nổi lên như đối thủ chính của Mỹ trong cuộc đua AI. Năm 2017, Trung Quốc công bố Kế hoạch phát triển AI thế hệ mới, đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo lớn nhất thế giới trong lĩnh vực AI. Trung Quốc hiện sở hữu nguồn nhân lực công nghệ cao gồm các nhà nghiên cứu và kỹ sư AI, với các trung tâm công nghệ ở Bắc Kinh, Thượng Hải và Thâm Quyến. 

Nghiên cứu mới nhất cho thấy, Trung Quốc đã vượt qua Mỹ trong một số tiêu chí để trở thành nơi sản sinh những tài năng AI hàng đầu. Thêm vào đó, dữ liệu dồi dào từ hơn 800 triệu người dùng Internet ở Trung Quốc đang tạo cho nước này ưu thế hiếm có trong đào tạo các thuật toán AI.

Giống như Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU) đã công bố kế hoạch quốc gia về đầu tư AI có tên gọi “Chiến lược đổi mới AI”. Với gói đầu tư công và tư khoảng 4 tỷ euro đến năm 2027 dành riêng cho AI tạo sinh, chiến lược này đặt mục tiêu tạo ra “Nhà máy AI” trên khắp EU, nơi sẽ tập hợp cơ sở hạ tầng siêu máy tính và nguồn nhân lực để phát triển hơn nữa các ứng dụng AI. 

EU còn dự định cung cấp dữ liệu thông qua việc phát triển “Không gian dữ liệu chung châu Âu”. Mục tiêu là cải thiện tính khả dụng và khả năng truy cập vào dữ liệu chất lượng cao cho các công ty khởi nghiệp và tổ chức đổi mới đào tạo các hệ thống, mô hình và ứng dụng AI.

Với Nhật Bản, chính phủ nước này đã phân bổ khoảng 114,6 tỷ yên (740 triệu USD) trợ cấp cho ngành công nghiệp điện toán AI, đồng thời hợp tác với Công ty Nvidia của Mỹ cũng như các công ty Nhật Bản để khai thác tiềm năng kinh tế của AI. 

Ấn Độ gần đây cũng công bố sáng kiến “IndiaAi Mission” nhằm thúc đẩy hệ sinh thái AI trong nước. Trong khoản đầu tư 74 tỷ rupee (1,25 tỷ USD), khoảng 543 triệu USD sẽ được sử dụng để xây dựng cơ sở hạ tầng máy tính. 

Còn Hàn Quốc thì có kế hoạch đầu tư 9,4 nghìn tỷ won (6,94 tỷ USD) vào AI vào năm 2027 nhằm giúp nước này duy trì lợi thế trong ngành công nghiệp bán dẫn và phát triển chip AI. Các con số trên chưa phản ánh hết các khoản đầu tư vào AI trên toàn cầu, nhưng nó cho thấy cuộc đua trong lĩnh vực này đang nóng lên từng ngày.

Sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc AI

Tuy nhiên, tầm quan trọng của AI đang làm nảy sinh tư duy rằng đây không chỉ là một công nghệ mà là công cụ thay đổi cuộc chơi, quyết định sức mạnh kinh tế, quân sự và thậm chí là ảnh hưởng chính trị của một nước. 

Chủ nghĩa dân tộc AI, ý tưởng rằng một quốc gia phải phát triển công nghệ riêng để phục vụ lợi ích của chính mình, đang hiện rõ dần, kích thích cuộc đua có mức cá cược cao mà vạch đích không gì khác hơn là sự thống trị toàn cầu. 

Nhiều nước bắt đầu kiểm soát chặt AI trong nước để giữ độc quyền, trong khi nhiều nước tỏ ra lo ngại rằng nếu không xây dựng AI mạnh mẽ của riêng mình, họ sẽ bị phụ thuộc vào công nghệ bên ngoài.

Hiện Mỹ có những lợi thế mà các quốc gia khác chưa thể sánh kịp. Các công ty công nghệ lớn của Mỹ kiểm soát các mô hình AI mạnh nhất và dễ dàng tiếp cận các chip AI đời mới nhất. Những con chip này đang được Washington sử dụng để làm suy yếu đối thủ cạnh tranh Trung Quốc. 

Chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã ban hành biện pháp kiểm soát xuất khẩu ngặt nghèo, cấm bán công nghệ AI tiên tiến, bao gồm chip và thiết bị sản xuất chip, cho Trung Quốc. Không chỉ Trung Quốc, tháng 10-2023, Chính phủ Mỹ bắt đầu yêu cầu công ty của các nước phải có giấy phép mới có thể mua chip AI từ các công ty Mỹ. 

Hệ quả là để có các con chip hiện đại, nhiều công ty của các nước phải cắt đứt quan hệ với các nhà cung cấp công nghệ thông tin của Trung Quốc, như Huawei, Tencent...

Để đối phó với sự kiềm chế của Mỹ, Chính phủ Trung Quốc đã chi hàng trăm tỷ USD để tái tạo chuỗi cung ứng chip cho AI trong nước. Điều này giúp Huawei và SMIC - các nhà sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc - thiết kế và cho ra đời bộ xử lý đồ họa (GPU) cực kỳ tinh vi vào năm 2023. 

Chính phủ Trung Quốc cũng đang thúc đẩy các sàn trao đổi dữ liệu, nơi các doanh nghiệp có thể giao dịch dữ liệu thương mại về mọi thứ, cho phép các công ty nhỏ có tham vọng về AI cạnh tranh ở nơi mà trước đây chỉ có các công ty lớn giàu dữ liệu mới có thể tham gia.

 Hiện tại, sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc AI mới là câu chuyện giữa 2 siêu cường Mỹ và Trung Quốc. Nhưng về tương lai, nó có thể tạo ra sự bất ổn toàn cầu, khi nhiều quốc gia cùng lao vào tranh giành để bảo vệ tương lai AI của mình, cuộc cạnh tranh có thể leo thang thành cuộc “chạy đua vũ trang” kỹ thuật số toàn diện. 

Thế giới sẽ bị chia cắt bởi các tiêu chuẩn và quy định về AI của riêng từng nước, rất khó hợp tác trong các vấn đề toàn cầu như chống biến đổi khí hậu hay khủng hoảng sức khỏe toàn cầu...

Chủ nghĩa dân tộc AI còn có thể làm sâu sắc thêm sự phân chia giữa các quốc gia giàu và nghèo. Các quốc gia có nguồn lực phát triển AI sẽ vươn lên, bỏ lại những quốc gia khác phía sau. 

Điều này có thể tạo ra một loại bất bình đẳng toàn cầu mới, nơi các quốc gia nắm bắt AI tiên tiến sẽ thống trị nền kinh tế toàn cầu, còn các quốc gia khác phải vật lộn đuổi theo. Thế giới đang đứng trước câu hỏi, liệu AI sẽ trở thành một lực lượng cho sự thống nhất toàn cầu hay một chiến trường mới cho quyền lực?./.