Ngày càng có nhiều người Mỹ thể hiện sự bất mãn với lạm phát đã dẫn đến chiến thắng trong cuộc bầu cử của ông Donald Trump vào năm ngoái. Nhưng hầu như không có sự chú ý nào được đặt vào một trong những tác nhân chính gây ra cuộc lạm phát này: cuộc chiến ở Ukraina và quyết định liên tục từ chối đàm phán chấm dứt cuộc chiến. Thế nhưng, không chỉ lạm phát ở Mỹ, mà nền kinh tế thế giới còn chịu những tổn thất không dễ khôi phục.

Nỗi ám ảnh lạm phát

Tất nhiên, người dân Ukraina phải chịu nhiều đau khổ nhất vì chiến tranh kéo dài. Đúng như tổ chức RAND - trung tâm nghiên cứu và phát triển do Lầu Năm Góc tài trợ - đã cảnh báo, chi phí của một cuộc chiến tranh kéo dài còn tệ hơn nhiều đối với đất nước này: khoảng 50% cơ sở hạ tầng năng lượng bị tàn phá, nền kinh tế tan vỡ, nợ nần chồng chất...

Cuộc xung đột cũng có tác động to lớn vượt ra ngoài lãnh thổ Ukraina, đáng kể nhất là chi phí tăng vọt do gián đoạn chuỗi cung ứng và lệnh trừng phạt kinh tế đối với Nga như một hình phạt. Vì cả Ukraina và Nga đều là những những nhà sản xuất hàng hóa lớn, đặc biệt là lúa mì, dầu khí, phân bón và các nguyên liệu thô quan trọng như neon được sử dụng để sản xuất chất bán dẫn...

“Cuộc chiến tranh Nga - Ukraina đã góp phần đáng kể vào sự gia tăng mạnh mẽ của lạm phát toàn cầu vào năm 2022”, Mark Zandi - nhà kinh tế trưởng của Moody's Analytics - viết. “Kỳ vọng lạm phát cũng tăng vọt khi cú sốc do cuộc chiến gây ra kết hợp với cú sốc do đại dịch COVID-19 diễn ra vào cùng thời điểm”. 

Bốn tháng sau chiến tranh, vào tháng 6-2022, lạm phát hằng năm của Mỹ đạt đỉnh, ở mức 9,1%. Giá xăng tăng vọt 42%, lên mức kỷ lục 5,02 USD trong tháng đó, khiến các hộ gia đình Mỹ chi tiêu trung bình nhiều hơn 900 USD cho nhiên liệu trong năm đó so với năm 2021 và có tác động lan tỏa đến giá của hầu hết mọi sản phẩm khác. 

Giá phân bón tăng vọt từ 27 - 53% trong 5 tháng đầu tiên của cuộc xung đột, gây áp lực cho nông dân Mỹ. Tính đến tháng 12-2022, giá lương thực tăng vọt 10,4%.

Cả Nga và Ukraina đều thiệt hại nặng nề về kinh tế Vào thời điểm 1.000 ngày diễn ra cuộc chiến (ngày 20-11-2024), các thống kê sơ bộ cho thấy, cuộc chiến đẫm máu này đã để lại nhiều vết sẹo về nhân lực và kinh tế cho cả hai bên tham chiến. Theo một ước tính của Ngân hàng Thế giới (WB) vào cuối năm 2023, thiệt hại đối với cơ sở hạ tầng là 152 tỷ USD. Tính đến cuối tháng 12-2023, WB và Chính phủ Ukraina ước tính tổng chi phí tái thiết là 486 tỷ USD - con số cao gấp 2,8 lần GDP (tổng sản phẩm nội địa) danh nghĩa của Ukraina. Tính trung bình, Kiev mất hơn 140 triệu USD mỗi ngày do cuộc chiến. Trong khi đó, Đài NHK (Nhật Bản) dẫn một ước tính của Lầu Năm Góc cho rằng Moscow đã phải chi ra tới 211 tỷ USD cho việc trang bị vũ khí, triển khai quân và duy trì hoạt động tác chiến tại Ukraina. Bên cạnh đó, 70% tài sản ngân hàng của Nga cùng hơn 21,6 tỷ USD tài sản của hơn 15.000 người và thực thể Nga đã bị phương Tây phong tỏa, trừng phạt, dẫn tới xuất khẩu năm 2023 giảm gần 30% so với năm 2022.

Rất may, giá cả các mặt hàng cuối cùng đã giảm xuống, giá thực phẩm thậm chí còn giảm xuống dưới mức trước khi cuộc chiến xảy ra. Tuy nhiên, lạm phát tồi tệ nhất xảy ra vào năm 2022 không xóa bỏ được nỗi đau dai dẳng khi túi tiền của mọi người và vơi đi rất nhiều.

Ông Zandi cho biết: “mặc dù lạm phát đã giảm bớt, giá cả của nhiều mặt hàng và dịch vụ vẫn ở mức cao và sẽ không trở lại mức trước cuộc chiến Nga - Ukraina”.

Nóng bỏng vấn đề an ninh năng lượng

Tại châu Âu, trong nỗ lực tìm kiếm giải pháp thay thế cho năng lượng khí đốt tự nhiên của Nga, nhiều nước đã tìm ra các nguồn năng lượng mới. Tuy vậy, chi phí cao đang gây căng thẳng cho nền kinh tế. 

Trong 3 năm kể từ khi cuộc chiến xảy ra, cuộc khủng hoảng năng lượng trên khắp châu Âu đã diễn ra, “lục địa già” đã thay đổi cách tạo ra và lưu trữ năng lượng. Khí đốt tự nhiên của Nga, nguồn năng lượng lâu đời của châu Âu, đã được thay thế bằng các nguồn khác, đáng chú ý là khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ Mỹ. Sản lượng điện gió và năng lượng Mặt trời đã tăng vọt khoảng 50%, kể từ năm 2021. Các nhà máy điện hạt nhân mới đang được lên kế hoạch trên khắp châu lục. 

Nhưng an ninh năng lượng của châu Âu vẫn còn mong manh. Khu vực này sản xuất ít khí đốt tự nhiên hơn nhiều so với mức tiêu thụ và vẫn phụ thuộc phần lớn vào các quốc gia khác, đặc biệt là Mỹ, để giúp duy trì nguồn điện. Khí đốt tự nhiên, yếu tố chi phối giá điện, đắt hơn khoảng 4 lần so với ở Mỹ.

Chi phí năng lượng cao đã gây căng thẳng cho các hộ gia đình và buộc nhiều nhà máy phải đóng cửa, làm suy yếu nền kinh tế châu Âu. Hỗ trợ cho sự thay đổi đó là các chương trình khuyến khích các hộ gia đình và tòa nhà chính phủ hạ nhiệt độ xuống 190C. 

Các nhà máy trên khắp châu Âu cũng hạn chế sản xuất để tránh hóa đơn tiền điện tăng cao. Các sáng kiến khác, như yêu cầu các cửa hàng tắt đèn sớm vào buổi tối, đã được triển khai. Châu Âu đã xây dựng nhiều dự án năng lượng tái tạo hơn để giúp thu hẹp khoảng cách.

Trước cuộc chiến Nga - Ukraina, khoảng 1/3 sản lượng điện của châu Âu đến từ năng lượng tái tạo, được thúc đẩy bởi sự tích tụ năng lượng gió và năng lượng Mặt trời. Vào năm 2024, các trang trại gió và năng lượng Mặt trời đã tạo ra nhiều điện hơn nhiên liệu hóa thạch lần đầu tiên, theo S&P Global Commodity Insights. 

Tim Gould - chuyên gia kinh tế năng lượng tại Cơ quan Năng lượng quốc tế tại Paris (Pháp) - cho biết: “đó là một thay đổi lớn và điều đó phản ánh nỗ lực thúc đẩy chính sách bổ sung để đưa các nguồn năng lượng thay thế vào hệ thống”. 

Nhưng việc chuyển sang năng lượng tái tạo rất tốn kém. Mặc dù giá năng lượng nói chung đã giảm từ mức đỉnh điểm năm 2022, giá khí đốt và giá điện vẫn ở mức cao. Các nguồn năng lượng tái tạo như gió và Mặt trời đã đạt được tiến bộ lớn, tuy vậy, vẫn cần nhiều đầu tư để lấp đầy khoảng trống trong thời kỳ gió và nắng yếu.

Những tháng gần đây đã xuất hiện những dấu hiệu mới về sự bất ổn của thị trường. Thời tiết lạnh hơn khiến châu Âu phải giảm mức dự trữ mà họ tích trữ cho mùa đông với tốc độ nhanh hơn năm trước, dẫn đến lo ngại rằng việc xây dựng lại các kho dự trữ này trong mùa hè có thể tốn kém. 

Bất chấp mức giá cao trong những năm gần đây, sản lượng khí đốt chung của châu Âu đã giảm. Thuế cao hơn đã ngăn cản đầu tư vào Biển Bắc của Anh trong khi Hà Lan đang đóng cửa mỏ Groningen sau khi sản xuất gây ra động đất. Sản lượng trong nước ở Liên minh châu Âu (EU) và Anh chỉ đạt dưới 20% mức tiêu thụ vào năm 2024, theo ước tính của S&P Global Commodity Insights.

Giờ đây, khi cuộc chiến Nga - Ukraina đang có tín hiệu tích cực đi tới hồi kết, thị trường toàn cầu dự đoán sẽ có sự tăng trưởng nhất định, bất chấp lo ngại về chiến tranh thương mại có thể sẽ leo thang, nhất là cuộc chiến giữa Mỹ và Trung Quốc./.