Thực trạng kinh hoàng: Cái gì cũng có thể là “hàng trộn”

Các chuyên gia y tế toàn cầu ước tính 600 triệu người trên thế giới bị bệnh do thực phẩm nhiễm bẩn mỗi năm và khoảng 420.000 người chết, trong đó Ấn Độ ghi nhận khoảng 100 triệu ca ngộ độc thực phẩm và 120.000 ca tử vong. 

Báo cáo của Cơ quan An toàn thực phẩm và Tiêu chuẩn Ấn Độ (FSSAI) cho thấy, quy mô vấn đề lên đến hàng trăm nghìn mẫu kiểm tra. 

Trong năm tài chính 2024 - 2025, FSSAI phân tích hơn 170.000 mẫu thực phẩm, phát hiện 34.388 mẫu không đạt chuẩn và khởi tố 31.407 vụ vi phạm - tương đương gần 20% số trường hợp phát hiện thực phẩm bẩn. 

Thực phẩm bẩn bị phát hiện rất đa dạng, từ chocolate, bánh kẹo, gia vị, sữa, paneer và ghee - những món ăn truyền thống của Ấn Độ.

Tại bang Rajasthan, thống kê địa phương cho thấy chỉ trong năm 2024, có 25,5% số mẫu thực phẩm bị đánh giá là kém chất lượng hoặc bị pha trộn. 

Cụ thể, trong 14.061 mẫu thu thập được, có 3.595 mẫu không đạt chuẩn và 591 mẫu nguy hiểm; cơ quan chức năng thu giữ hoặc tiêu hủy hơn 660 tấn thực phẩm, khởi tố 3.915 vụ với số tiền phạt lên tới 112 triệu rupee.

Một trong những mặt hàng bị pha trộn phổ biến nhất là sữa và các sản phẩm từ sữa. Cuộc khảo sát quốc gia về sữa năm 2011 từng gây sốc khi công bố 70% số mẫu sữa trên toàn Ấn Độ không đạt chuẩn an toàn, trong đó thành phần sữa bị pha loãng bằng nước, muối, chất tẩy rửa và glucose. 

Có vụ, sữa còn bị pha urea, soda caustic hoặc chất bảo quản, gây nguy cơ viêm dạ dày, rối loạn tiêu hóa và tổn thương gan thận.

Hiện tượng này tiếp diễn trong những năm gần đây. Ở Noida và Greater Noida, Cục An toàn thực phẩm kiểm tra 83 mẫu paneer và phát hiện 83% số mẫu không đạt, với 40% bị đánh giá là không an toàn; 19 trong 43 mẫu sữa lấy cùng đợt bị xác định là kém chất lượng hoặc nguy hiểm. Đồng thời, 38% số mẫu ghee ở khu vực này không đạt tiêu chuẩn. 

Báo cáo còn liệt kê các chất pha trộn thường gặp trong paneer như tinh bột, bột giặt, sữa nhân tạo, ure hoặc soda caustic, chất bảo quản và sữa bột.

Bang Punjab cũng tương tự: trong 531 mẫu paner thu thập, chính quyền phát hiện 196 mẫu kém chất lượng và 59 mẫu không an toàn. Paneer giả được sản xuất bằng cách pha bột sữa, nước, nước chanh (chanh axit), axit acetic và dầu cọ cho kết cấu giống phô mai. 

Sản phẩm này rẻ hơn paneer thật đáng kể, nhưng dễ gây đầy hơi, đau bụng, tổn thương gan, thận, thậm chí ung thư. Người dân được hướng dẫn thử paneer bằng cách đun trên lửa nhỏ, paneer thật sẽ chảy mềm trong khi paneer pha trộn tạo kết tủa hoặc dầu.

Tháng 6-2025, một cuộc khám xét ở Chandigarh thu giữ 450kg paneer từ một đơn vị kinh doanh; nhà chức trách tiêu hủy toàn bộ lô hàng sau khi xét nghiệm thấy không đạt. 

Tại bang Maharashtra, Cơ quan Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) thực hiện chiến dịch triệt phá quy mô lớn: chỉ riêng thành phố Pune đã thu 360kg paneer giả, đồng thời kiểm tra 79 mẫu thì chỉ 22 mẫu đạt chuẩn.

Tại Delhi-NCR, Afsar Khan - chủ cơ sở sản xuất paneer tại Noida - bị cảnh sát bắt với cáo buộc điều hành đường dây paneer giả. Đường dây này sử dụng tinh bột, dầu palmolein (dầu cọ tinh luyện), hóa chất tẩy trắng công nghiệp và chất làm đông để tạo ra hàng loạt miếng paneer giả rồi phân phối rộng khắp khu vực với giá rẻ. 

Các bác sĩ cảnh báo rằng sử dụng sản phẩm này có thể gây ngộ độc thực phẩm, tổn thương gan, thận, suy giảm miễn dịch, dị ứng và tăng nguy cơ ung thư.

Bơ sữa tinh (ghee) và dầu ăn là một phần quan trọng của ẩm thực Ấn Độ, song lại là mặt hàng thường bị pha trộn. Trong một chiến dịch giám sát đặc biệt, FSSAI đã thu giữ khoảng 6,5 tấn ghee từ một nhà máy tại Rajkot, Gujarat. Các phòng thí nghiệm xác nhận ghee bị pha trộn với dầu thực vật, toàn bộ kho hàng bị thu giữ.

Không chỉ ghee, dầu dừa cũng nằm trong tầm ngắm. Một bài viết trên FoodManifest cho biết, trước lễ hội Onam - lễ hội quan trọng ở bang Kerala - nhiều cửa hàng tại bang này bán dầu dừa với giá 270 rupee/lít (chỉ bằng một nửa giá thông thường). 

Theo dõi nguồn hàng, nhà chức trách phát hiện một cơ sở tại Kanyakumari đã pha trộn dầu dừa với dầu rẻ tiền; kiểm nghiệm 20 chỉ tiêu thì có 14 chỉ tiêu không đạt. Loại dầu này có thể tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ. 

Báo Indian Express cho biết, dầu ăn là mặt hàng thường bị pha trộn, dầu mù tạt thường bị trộn với dầu gạo hoặc dầu argemone, gây nguy cơ bệnh phổi và tim.

Tình trạng này ảnh hưởng đến cả hoạt động xuất khẩu và uy tín thực phẩm Ấn Độ: Hồng Kông (Trung Quốc) từng đình chỉ nhập các sản phẩm của MDH và Everest do phát hiện ethylene oxide, còn Liên minh châu Âu đã cấm 400 mặt hàng Ấn Độ trong giai đoạn 2019 - 2024 vì ô nhiễm nặng.

Khoản lợi nhuận bẩn khổng lồ

Việc pha trộn bột, dầu cọ hay hóa chất vào paneer hoặc ghee có thể giảm giá thành gần một nửa. Paneer thật ở Pune được bán với giá khoảng 400 rupee/kg trong khi paneer giả được bán chỉ

250 rupee/kg. Với mỗi tấn paneer giả, lợi nhuận bất chính thu được tương đương hơn 1.700 USD. Tương tự, dầu dừa ở Kerala có giá bình quân 500 rupee/lít nhưng loại pha trộn chỉ bán với

270 rupee, chênh lệch hơn 2.600 USD cho 1.000 lít. Với quy mô của thị trường hơn 1 tỷ dân ở Ấn Độ, trong đó riêng thị trường ghee đã trị giá hàng chục triệu USD, thì lợi nhuận bẩn từ khoản chênh lệch này là khổng lồ.

Trong khi đó, dù FSSAI và các bang tiến hành nhiều chiến dịch kiểm tra, nhưng năng lực kiểm nghiệm, giám sát và xử phạt cơ bản là thấp. Lực lượng thanh tra, cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng của Ấn Độ đều thiếu, hệ thống giám sát chuỗi cung ứng lỏng lẻo. 

Số ca phạt tù và mức phạt tiền ở nhiều địa phương chưa đủ sức răn đe. Một số bang Ấn Độ còn thiếu cả kinh phí cho hệ thống quản lý an toàn thực phẩm.

Người tiêu dùng Ấn Độ thường chỉ quan tâm đến giá, một phần do thu nhập thấp, một phần do thiếu hiểu biết về hậu quả lâu dài. Paneer giả hay ghee pha dầu cọ có thể gây tăng cholesterol, rối loạn chức năng gan, tổn thương thận, dị ứng và suy giảm miễn dịch, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em và người già, nhưng những điều này không xảy ra ngay sau bữa ăn như kiểu ngộ độc thực phẩm.

Chính quyền các bang cùng FSSAI vẫn tiếp tục hàng loạt chiến dịch kiểm tra, thu giữ thực phẩm bẩn; triển khai phòng thí nghiệm di động và app để người dân phản ánh; đưa ra các yêu cầu chặt chẽ như phải hiển thị số giấy phép FSSAI trên biên lai thu tiền; đào tạo nâng cao nhận thức cho người dân. Tuy vậy, vấn đề thực phẩm bẩn vẫn đang vượt quá khả năng xử lý của FSSAI./.