Từ phân quyền ở Mỹ, tập trung ở châu Âu...

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thực phẩm không an toàn chứa vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc hóa chất có hại có thể gây ra hơn 200 loại bệnh, từ tiêu chảy đến ung thư. 

Nó cũng tạo ra một vòng luẩn quẩn của bệnh tật và suy dinh dưỡng, đặc biệt ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người già và người bệnh. 

Thống kê cho biết mỗi năm có khoảng 600 triệu người (7,5% dân số thế giới) mắc bệnh do ăn phải thực phẩm bị ô nhiễm và 420.000 người tử vong. Thiệt hại về năng suất lao động và chi phí y tế do thực phẩm không an toàn ở các nước có thu nhập thấp và trung bình lên tới 110 tỷ USD.

Ở Mỹ, mỗi năm thực phẩm bẩn gây ra gần 50 triệu ca bệnh, khiến hàng nghìn người tử vong, thiệt hại lên tới hàng tỷ USD. An toàn thực phẩm đã trở thành mối quan tâm đặc biệt của người dân, khiến Chính phủ Mỹ phải ban hành những tiêu chuẩn an toàn thực phẩm thuộc loại chặt chẽ nhất thế giới. 

Theo đó, ngành công nghiệp thực phẩm chịu sự quản lý của một mạng lưới phức tạp các cơ quan liên bang và tiểu bang. Ở cấp liên bang là Cục quản lý thực phẩm và dược phẩm (FDA) và Cục kiểm tra và An toàn thực phẩm thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ (FSIS). FDA thiết lập các tiêu chuẩn cho hầu hết các loại thực phẩm, ngoại trừ thịt, gia cầm và trứng thuộc thẩm quyền của FSIS.

Đối với các vi phạm về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, FDA hoặc FSIS có thể áp dụng các hình phạt hình sự như phạt tiền và phạt tù. Các quan chức doanh nghiệp bị buộc tội phải chịu trách nhiệm pháp lý nghiêm ngặt. Điều này có nghĩa là họ có thể phải chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm của công ty mình ngay cả khi bản thân không thực sự biết về hành vi vi phạm đó.

Không theo mô hình phân quyền như ở Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) xây dựng một khuôn khổ pháp lý bao quát an toàn thực phẩm trên toàn châu lục. Đóng vai trò trung tâm trong việc đánh giá và bảo đảm an toàn thực phẩm trong EU là Cơ quan an toàn thực phẩm châu Âu (EFSA). 

Cơ cấu tập trung này cho phép giám sát toàn diện hơn và thực thi nhất quán các quy định về an toàn thực phẩm trong toàn EU. Năm 2002, châu Âu thông qua Quy định số 178/2002, đặt ra các nguyên tắc và yêu cầu chung của luật thực phẩm. 

Trên cơ sở đó, EFSA tiến hành phân tích, đánh giá các mối nguy tiềm ẩn trong thực phẩm, đặc biệt là với các sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng như sữa và sản phẩm từ sữa, thực phẩm chế biến, đóng gói, sữa công thức và thực phẩm chức năng.

Với khẩu hiệu “Trách nhiệm của chúng tôi bao trùm từ đồng ruộng tới bàn ăn”, EFSA đánh giá dư lượng thuốc thú y, vi sinh vật gây bệnh, chất bảo quản, phụ gia thực phẩm và các yếu tố có thể gây dị ứng, đồng thời xác minh độ an toàn và tính xác thực của các quảng cáo về sức khỏe mà nhà sản xuất đưa ra. 

Khi phát hiện dấu hiệu vi phạm, cơ quan này sẽ cung cấp cơ sở khoa học để các tổ chức quản lý EU có thể ban hành quyết định thu hồi sản phẩm, cấm lưu hành, xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Các doanh nghiệp phải lưu giữ hồ sơ toàn diện để có thể truy xuất nguồn gốc thực phẩm khi cần thiết.

... đến mạnh tay xử phạt ở Nhật Bản, Trung Quốc và Ấn Độ

Là đất nước có truyền thống ăn đồ sống, từ thịt, cá, tôm, hàu đến các loại rau, Nhật Bản áp dụng cơ chế kiểm soát thực phẩm rất gắt gao. Chính phủ Nhật Bản cho rằng nếu lơi lỏng về kiểm soát thực phẩm, tai họa có thể nặng nề như hai quả bom nguyên tử giáng xuống nước này năm 1945. 

Ngay từ năm 1947, Nhật Bản đã xây dựng Luật về an toàn thực phẩm và hiện nay liên quan đến lĩnh vực này có tới 7 bộ luật. Từ làng quê đến thành phố đều có thanh tra an toàn thực phẩm. 

Tuy nhiên, bộ phận thanh tra này không đi kiểm tra, giám sát thị trường mà họ chỉ hành động khi xuất hiện các ca ngộ độc thực phẩm hay nhận được phản ánh của người dân, dư luận liên quan đến an toàn thực phẩm.

Các quy định an toàn thực phẩm của Nhật Bản tập trung chủ yếu vào việc kiểm soát đầu ra, tức là thành phẩm cuối cùng mà người dân sử dụng. 

Phương cách này buộc những người bán thực phẩm, bán hàng ăn, từ cửa tiệm nhỏ trên đường phố đến khách sạn 5 sao, luôn phải ý thức mình cần mua thực phẩm, phụ gia của ai, ở đâu. 

Ở bất cứ cửa hàng ăn nào ở Nhật Bản, đều có thể thấy một cái bảng nhỏ ghi rõ xuất xứ của các loại thực phẩm. Chẳng hạn như cá ngừ từ Aomori, cá hồi từ Tottori, hàu từ Miyagi, rau xanh từ Hokkaido, Chiba hay Ibaraki... 

Các khách sạn, nhà hàng lớn phải tự lập bộ phận chuyên trách kiểm tra chất lượng đầu vào, còn những cửa hàng nhỏ phải liên kết lại trong các tổ chức hợp tác xã để hỗ trợ nhau thông tin xuất xứ của hàng hóa đầu vào.

Với các vi phạm, biện pháp xử lý rất nghiêm khắc. Điều 16 của Bộ luật an toàn thực phẩm quy định rõ nếu chủ cửa hàng bán thực phẩm gây ngộ độc cho khách hàng sẽ bị phạt hai triệu yen (khoảng 340 triệu đồng) và chịu án 2 năm tù. 

Trong trường hợp người bán hàng biết rõ thực phẩm của mình có thể gây hậu quả xấu với người tiêu dùng mà vẫn cố tình đưa ra thị trường thì tội danh sẽ không còn giới hạn trong hành vi buôn bán thực phẩm nữa mà sẽ bị truy tố vào tội cố tình giết người hàng loạt với án tù rất lâu.

Trung Quốc cũng là quốc gia có những hình phạt nghiêm khắc nhất thế giới đối với các hành vi vi phạm an toàn thực phẩm. Luật an toàn thực phẩm của Trung Quốc yêu cầu các doanh nghiệp phải thực hiện kiểm toán an toàn thực phẩm kỹ lưỡng và duy trì mức độ an toàn cao trong suốt quá trình sản xuất và phân phối. 

Trong 3 năm gần đây, tòa án Trung Quốc đã kết thúc 16.070 vụ án hình sự liên quan đến vi phạm an toàn thực phẩm, trong đó có 1.429 vụ án liên quan đến sản phẩm nông nghiệp.

Các cơ quan tư pháp hàng đầu của Trung Quốc còn yêu cầu chính quyền tận dụng tối đa pháp quyền để bảo vệ quyền sống và quyền sức khỏe của người dân, đồng thời đưa ra hình phạt nghiêm khắc, kể cả việc tử hình, với những người bị kết tội vi phạm an toàn thực phẩm. 

Trong một vụ án, tòa án ở tỉnh Giang Tô đã tuyên án một người đàn ông 11 năm tù và phạt 3 triệu nhân dân tệ (hơn 400 nghìn USD) vì cố tình sử dụng formaldehyde, một loại hóa chất công nghiệp độc hại, để bảo quản cá cơm trắng. 

Trong một vụ khác, một nông dân ở Ôn Châu, tỉnh Chiết Giang, đã bị bỏ tù và phạt tiền vì bán gần 10 nghìn con gà Sanhuang có chứa dư lượng thuốc sâu.

Còn ở Ấn Độ, Cơ quan tiêu chuẩn và an toàn thực phẩm (FSSAI) đưa ra các tiêu chuẩn khoa học cho các mặt hàng thực phẩm để giám sát việc sản xuất, lưu trữ, phân phối và bán hàng. 

Năm 2006, Đạo luật An toàn và Tiêu chuẩn thực phẩm được thông qua, quy định cụ thể về hành vi vi phạm và hình phạt. Các hành vi không tuân thủ quy định như bán thực phẩm không đúng bản chất, chất lượng và quy định; sản xuất, bán, phân phối hoặc nhập khẩu các mặt hàng thực phẩm không đạt tiêu chuẩn sẽ bị phạt đến 500 nghìn rupee (5,5 nghìn USD). 

Những ai xuất bản hoặc tham gia vào ấn phẩm quảng cáo mô tả sai sự thật về thực phẩm; gian lận, lừa dối về bản chất hoặc chất lượng của bất kỳ loại thực phẩm nào sẽ bị phạt tới 1 triệu rupee. Còn hành vi bán, phân phối hoặc nhập khẩu thực phẩm có chứa tạp chất sẽ bị phạt tới 100 nghìn rupee. 

Chủ các nhà hàng không bảo đảm an toàn thực phẩm trong quy trình sản xuất và điều kiện vệ sinh sẽ phải chịu mức phạt tới 100 nghìn rupee. Nếu để xảy ra việc thực phẩm bẩn khiến người tiêu dùng mắc bệnh hay tử vong, chủ cửa hàng sẽ phải chịu mức phạt từ 300 - 500 nghìn rupee./.