Sự phát tích cực, mạnh mẽ

Dưới 2 nhiệm kỳ của chính quyền Tổng thống B. Obama, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ phát triển mạnh mẽ và tích cực trên nhiều mặt. Trong giai đoạn này, Mỹ điều chỉnh chiến lược an ninh đối với khu vực châu Á - Thái Bình Dương dựa trên các động lực địa - chính trị trong khu vực, trong đó thúc đẩy mạnh mẽ chính sách “xoay trục” vào năm 2011, tiếp đến là chính sách “tái cân bằng” hướng tới châu Á vào năm 2012.

Về hợp tác an ninh, do đây là chủ đề nhạy cảm trong tổng thể quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ, chính quyền Tổng thống B. Obama đã khéo điều chỉnh những khác biệt đối với Việt Nam, đồng thời tăng cường hợp tác một cách thận trọng, góp phần giúp 2 nước đạt được những thành tựu có ý nghĩa quan trọng trên lĩnh vực này. Việt Nam nhanh chóng trở thành 1 trong 3 quốc gia duy nhất ở khu vực Đông Nam Á nhận được sự gia tăng hỗ trợ quốc phòng của Mỹ. Hai nước nỗ lực tăng cường quan hệ, tập trung vào an ninh phi truyền thống, như quân y, chống khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh hàng hải cùng nhiều vấn đề khác. Các sáng kiến này giúp nâng cao sự hiểu biết lẫn nhau và xây dựng lòng tin giữa 2 nước, đặt nền móng vững chắc cho quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong những năm tiếp theo. Đặc biệt, hợp tác hàng hải ở Biển Đông là một trong những lĩnh vực được hai bên ưu tiên.

Mặc dù Mỹ không phải là quốc gia có yêu sách ở Biển Đông, nhưng luôn hợp tác chặt chẽ với các nước trong khu vực thông qua: 1- Sự kêu gọi một giải pháp thân thiện nhằm thúc đẩy ổn định, kinh tế và an ninh khu vực; 2- Phản đối bất kỳ quốc gia nào sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực để thực thi yêu sách ở Biển Đông; 3- Thúc đẩy giải quyết hòa bình các yêu sách xung đột nếu các bên yêu cầu và không có ý kiến về tính chính đáng trên cơ sở pháp lý của các yêu sách chủ quyền đối lập; 4- Khẳng định lập trường về tầm quan trọng của việc thách thức bất kỳ yêu sách nào đối với các vùng biển, đảo ngoài các yêu sách được bảo vệ bởi Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982.

Năm 2016, hợp tác an ninh hàng hải Việt Nam - Hoa Kỳ đạt bước ngoặt quan trọng khi Tổng thống B. Obama tuyên bố gỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm bán vũ khí sát thương đối với Việt Nam, qua đó giúp Việt Nam có được những trang thiết bị quân sự cần thiết nhằm tăng cường năng lực phòng thủ.

Đối tác mới, tầm cao mới

Với việc thông qua chiến lược “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở” (FOIP) vào cuối năm 2017, chính quyền Tổng thống D. Trump đã đặt ra tầm nhìn về sự hiện diện và can dự của Mỹ vào khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Trong bối cảnh đó, về bản chất, chính quyền của Tổng thống D. Trump đã định vị Việt Nam là một đối tác mới nổi trên bản đồ Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương thông qua một loạt văn kiện chiến lược. Năm 2017, hai bên đã phê chuẩn Kế hoạch Hành động hợp tác quốc phòng Việt Nam - Hoa Kỳ giai đoạn 2018 - 2020 để thực hiện Bản ghi nhớ (MOU) về thúc đẩy hợp tác quốc phòng song phương được ký kết vào năm 2011, cũng như Tuyên bố tầm nhìn chung năm 2015 về quan hệ quốc phòng Việt Nam - Hoa Kỳ. Các sáng kiến hỗ trợ an ninh góp phần tăng cường đáng kể năng lực bảo đảm an ninh hàng hải của Việt Nam về nhiều mặt, như chống cướp biển, thực thi pháp luật hàng hải, tìm kiếm cứu nạn hàng hải và hỗ trợ nhân đạo trên biển.

Các chuyến ghé cảng thường xuyên và các cuộc tập trận đa phương chung cũng là một trong những minh chứng cho thấy Việt Nam và Hoa Kỳ gia tăng hợp tác an ninh hàng hải. Đáng chú ý, dưới thời kỳ chính quyền Tổng thống D. Trump, Mỹ đã thực hiện thành công chuyến thăm đầu tiên của tàu sân bay tới cảng Việt Nam, đánh dấu tầm cao mới trong hợp tác an ninh hàng hải giữa hai bên. Chuyến thăm có ý nghĩa quan trọng, góp phần thúc đẩy quá trình hòa giải giữa hai đối tác từng là “cựu thù”, thể hiện cam kết lâu dài của quan hệ đối tác toàn diện Việt Nam - Hoa Kỳ.

Hiện thực hóa nâng cấp quan hệ

Quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ dưới thời kỳ Tổng thống J. Biden đi theo quỹ đạo ổn định của mối quan hệ song phương và hội tụ đầy đủ những yếu tố để hai bên hiện thực hóa việc nâng cấp quan hệ Đối tác toàn diện lên Đối tác chiến lược toàn diện. Về lập trường chính sách chiến lược, Mỹ không ngừng ghi nhận tầm quan trọng của Việt Nam trong bối cảnh Mỹ công bố FOIP vào tháng 2-2022. Chính quyền Tổng thống Joe Biden đặc biệt tái khẳng định cam kết cung cấp hỗ trợ an ninh cho các quốc gia trong khu vực về nâng cao năng lực hàng hải và nhận thức về lĩnh vực hàng hải, nhằm tạo ra một khu vực tự do và cởi mở, có tính kết nối, thịnh vượng, an ninh và khả năng phục hồi. Những định hướng rõ ràng này của Mỹ được các đồng minh và đối tác trong khu vực, bao gồm Việt Nam, đón nhận do phù hợp với đường lối phát triển của Việt Nam. Theo đó, trong bài phát biểu tại Phiên tranh luận mở cấp cao của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc với chủ đề “Tăng cường an ninh hàng hải: Một lĩnh vực hợp tác quốc tế” vào tháng

8-2021, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã khẳng định, tăng cường hợp tác an ninh hàng hải phải là trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, nhằm ứng phó với những thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống, như khủng bố, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường biển và căng thẳng leo thang do các hành động đơn phương vi phạm luật pháp quốc tế. Sau Hội nghị thượng đỉnh đặc biệt Mỹ - ASEAN được tổ chức tại Thủ đô Washington (Mỹ) vào ngày 13-5-2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng hoan nghênh các sáng kiến của Mỹ nhằm tăng cường hợp tác hàng hải với các nước trong khu vực./.