Già hóa dân số - xu thế toàn cầu và cơ hội phát triển mới

Già hóa dân số đang trở thành xu thế toàn cầu, tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội. Theo Liên hợp quốc, năm 1950, thế giới có khoảng 200 triệu người trên 60 tuổi, đến năm 2020, có đến 727 triệu người từ 65 tuổi trở lên và theo dự báo, con số này có thể tăng gấp đôi vào năm 2050 (khoảng 1,5 tỷ người). 

Tốc độ già hóa nhanh nhất diễn ra tại Đông Á, Đông Nam Á, Bắc Phi và Tây Á, trong đó Đông Á đang bước vào giai đoạn “xã hội siêu già”. Sự chuyển dịch mạnh mẽ này kéo theo thay đổi lớn trong cơ cấu lao động, hướng tiêu dùng, hệ thống an sinh xã hội và chiến lược phát triển của mỗi quốc gia.

Trước bối cảnh đó, mô hình kinh tế bạc ra đời như một hướng tiếp cận chiến lược nhằm biến thách thức dân số già thành động lực phát triển mới. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), kinh tế bạc là hệ sinh thái kinh tế bao gồm các hoạt động sản xuất, phân phối, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ dành cho người cao tuổi, nhằm thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nếu kinh tế xanh hướng tới phát triển bền vững về môi trường thì kinh tế bạc hướng tới phát triển bền vững về xã hội, lấy con người làm trung tâm. Người cao tuổi không chỉ là nhóm thụ hưởng chính sách mà còn là chủ thể đóng góp tri thức, kinh nghiệm và giá trị sống cho cộng đồng.

Kinh nghiệm quốc tế trong phát triển kinh tế bạc

Tại châu Âu, kinh tế bạc đã trở thành một cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển của Liên minh châu Âu (EU). Các quốc gia như Pháp, Đức, Thụy Điển, Na Uy, Anh đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực công nghệ y sinh, nhà ở thông minh, robot hỗ trợ, giáo dục suốt đời và du lịch người cao tuổi. Những ngành này không chỉ đáp ứng nhu cầu của xã hội già hóa mà còn tạo ra hàng triệu việc làm và giá trị kinh tế mới, thúc đẩy tăng trưởng bao trùm.

Nhật Bản là hình mẫu tiêu biểu trong việc biến thách thức dân số già thành cơ hội phát triển. Chính phủ Nhật Bản xây dựng hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn diện, phát triển dịch vụ dài hạn tại nhà, đồng thời khuyến khích người cao tuổi tiếp tục tham gia thị trường lao động. 

Nhiều doanh nghiệp thiết kế vị trí bán thời gian, cố vấn, huấn luyện viên phù hợp với năng lực và kinh nghiệm của người cao tuổi. Nhờ đó, Nhật Bản không chỉ duy trì nguồn nhân lực dồi dào mà còn thúc đẩy hình thành nền văn hóa bạc năng động, sáng tạo.

Trung Quốc đang nổi lên như một trung tâm phát triển kinh tế bạc thông minh, nhờ ứng dụng công nghệ số trong chăm sóc sức khỏe và dịch vụ người cao tuổi. Các mô hình robot chăm sóc, nền tảng sức khỏe số, tài chính bạc và du lịch bạc được triển khai rộng rãi. Chính phủ Trung Quốc đặt mục tiêu hình thành thị trường kinh tế bạc quy mô hàng nghìn tỷ USD, gắn kết chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, thành công trong phát triển kinh tế bạc phụ thuộc vào tầm nhìn chiến lược của nhà nước, năng lực sáng tạo của doanh nghiệp và sự chủ động tham gia của người cao tuổi - như một chủ thể phát triển trong xã hội hiện đại.

Gợi mở cho Việt Nam

Theo Dữ liệu dân cư quốc gia (năm 2025), Việt Nam có trên 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm gần 16% dân số. Dự báo đến năm 2030, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ xấp xỉ 18 triệu người. Cơ cấu dân số vàng đang dần khép lại, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi mô hình phát triển và chuẩn bị hạ tầng xã hội thích ứng với giai đoạn dân số già hóa nhanh.

Trong bối cảnh đó, phát triển kinh tế bạc được xem là hướng đi phù hợp, giúp Việt Nam không chỉ ứng phó hiệu quả với thách thức dân số già mà còn mở ra không gian phát triển mới cho các lĩnh vực như y tế, du lịch, giáo dục, công nghệ và thị trường lao động. 

Trước hết, cần hoàn thiện thể chế, chính sách về chăm sóc, bảo vệ và phát huy vai trò người cao tuổi, khuyến khích họ tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội phù hợp với năng lực, kinh nghiệm và nhu cầu. Song song đó, việc phát triển thị trường hàng hóa, dịch vụ và công nghệ phục vụ người cao tuổi cần được chú trọng, đặc biệt là các dịch vụ chăm sóc dài hạn, y tế dự phòng, giáo dục suốt đời, du lịch và tài chính bạc.

Bên cạnh chính sách và thị trường, việc xây dựng môi trường sống và hạ tầng xã hội thân thiện, từ giao thông, nhà ở đến không gian đô thị thích ứng với dân số già, có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo điều kiện để người cao tuổi tiếp tục đóng góp cho xã hội. 

Để hiện thực hóa các mục tiêu đó, Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác công - tư, khuyến khích các doanh nghiệp và startup tham gia phát triển dịch vụ chăm sóc, thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực y tế và đời sống người cao tuổi. Thay đổi nhận thức xã hội, coi người cao tuổi không phải là gánh nặng, mà là nguồn lực bạc quý giá của quốc gia. 

Khi được tạo điều kiện phát huy tri thức, kinh nghiệm và giá trị sống, thế hệ cao niên sẽ tiếp tục lan tỏa tinh thần cống hiến, nhân văn và đóng góp thiết thực cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Phát triển kinh tế bạc không chỉ là một giải pháp kinh tế mà còn là chiến lược nhân văn của các quốc gia trước xu hướng già hóa dân số toàn cầu. Với cách tiếp cận chủ động, ứng dụng khoa học - công nghệ và lấy con người làm trung tâm, Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước xây dựng nền kinh tế bạc năng động, bền vững và nhân văn - nơi người cao tuổi trở thành nguồn lực quý giá cho sự phát triển đất nước./.