Bão nhân khẩu học, cơ hội bạc tỷ và 2 con đường

Nhật Bản đã là một “xã hội siêu già” từ lâu, với tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên (65+) chiếm gần 30% dân số. Hàn Quốc, chỉ trong một thế hệ, đã chuyển từ xã hội trẻ sang một trong những xã hội già hóa nhanh nhất, chính thức vượt ngưỡng 20% dân số 65+ vào cuối năm 2024, gia nhập nhóm “siêu già”.

Quá trình già hóa nhanh chóng kéo theo những hệ quả vĩ mô không thể tránh khỏi. Đầu tiên là sự suy giảm lực lượng lao động và sự gia tăng nhanh chóng của tỷ lệ người già phụ thuộc. Điều này kìm hãm tăng trưởng tiềm năng và đặt áp lực lên năng suất toàn xã hội. 

Tuy nhiên, áp lực tài khóa đối với ngân sách quốc gia lại biểu hiện khác nhau ở 2 nước, dẫn đến một số khác biệt nhất định trong lựa chọn.

Nhật Bản, với tỷ lệ nợ công so với GDP cao nhất thế giới phát triển, ước tính khoảng 236 - 237% GDP vào năm 2024, đang phải vật lộn với chi phí an sinh xã hội tăng mạnh. Lương hưu, y tế và chăm sóc dài hạn đều chịu áp lực nặng nề trong bối cảnh dư địa tài khóa đã cạn kiệt. Nhật Bản buộc phải ưu tiên cải cách cấu trúc và thúc đẩy năng suất lao động ngay lập tức để duy trì ổn định.

Hàn Quốc có dư địa tài khóa rộng hơn, khi nợ công tổng của chính phủ còn ở vùng trung bình của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), khoảng 50 - 53% GDP. Mặc dù vậy, chi phí phúc lợi và y tế công đang tăng tốc một cách đáng kinh ngạc. 

Khi tỷ trọng người 65+ vượt mốc 20% và sắp đạt mốc 30% trong thập niên 30 của thế kỷ XXI, chi phí cho y tế công và đặc biệt là chi cho bảo hiểm chăm sóc dài hạn (LTCI) chắc chắn sẽ leo thang.

Dù mức độ khác nhau, cả hai đều đối diện với một khoảng trống tăng trưởng tiềm năng và buộc phải tìm ra động lực mới để bù đắp cho sự suy giảm của nguồn nhân lực trẻ. Động lực tăng trưởng đó không gì khác, chính là biến nhóm người già thành một thị trường tiêu dùng mới: nền kinh tế bạc (Silver Economy).

4 trụ cột khai thác mỏ vàng tiêu dùng

Nhóm người cao tuổi ở Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng giống nhiều quốc gia châu Á khác, nắm giữ phần lớn tài sản hộ gia đình và có nhu cầu chi tiêu cho các sản phẩm, dịch vụ chất lượng cao. Họ chi tiêu nhiều hơn cho y tế, dinh dưỡng, chăm sóc dài hạn, nhà ở, du lịch nghỉ dưỡng và các dịch vụ tài chính liên quan đến hưu trí.

Nhật Bản đang khai thác động lực mới này. Còn với Hàn Quốc, đó chắc chắn là xu hướng không thể đảo ngược. Nền kinh tế bạc được kiến tạo dựa trên 4 trụ cột chính, với sự khác biệt nhất định về chiến lược giữa 2 quốc gia:

Care-tech - đòn bẩy công nghệ và robot chăm sóc

Nhật Bản được xem là phòng thí nghiệm và người dẫn đường toàn cầu trong lĩnh vực care-tech (sử dụng công nghệ để chăm sóc sức khỏe). Nước này dẫn đầu thế giới trong việc phát triển robot phục vụ người cao tuổi, từ các giải pháp hỗ trợ đi lại, phục hồi chức năng đến cảm biến ngã và robot hỗ trợ tự chăm sóc. 

Mục tiêu kép của Nhật Bản là giải quyết nhu cầu nội địa, đồng thời xuất khẩu mô hình và công nghệ này ra các quốc gia châu Á đang già hóa nhanh.

Hàn Quốc, mặc dù đi sau, đang tăng tốc mạnh mẽ. Với nền tảng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT), điện tử, trí tuệ nhân tạo (AI) vốn có, Hàn Quốc có lợi thế để nhanh chóng sản phẩm hóa các giải pháp chăm sóc từ xa, thiết bị đeo theo dõi sinh hiệu và nền tảng chăm sóc tích hợp hồ sơ y tế. 

Chiến lược của họ là sử dụng công nghệ cao để mở rộng quy mô dịch vụ chăm sóc với chi phí hiệu quả hơn.

Tái thiết môi trường sống và cộng đồng

Cả 2 nước đều đang phát triển các mô hình nhà ở dành riêng cho người già. Nhu cầu của người già được sống trong môi trường quen thuộc nhưng vẫn có hỗ trợ y tế và sinh hoạt cộng đồng đang thúc đẩy thị trường này.

Các chủ đầu tư bất động sản lớn tham gia vào việc xây dựng nhà ở barrier-free (không rào cản di chuyển), tích hợp dịch vụ y tế, phục hồi chức năng và giải trí. Bên cạnh việc xây dựng các khu nhà “barrier-free” mới, Hàn Quốc còn cải tạo các chung cư hiện có thành căn hộ không rào cản để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhóm 65+.

Giải pháp tài chính cho kỷ nguyên hưu trí dài

Dân số cao tuổi là nhóm nắm giữ tài sản lớn, chủ yếu dưới dạng bất động sản và tiền gửi. Điều này tạo ra nhu cầu lớn cho các sản phẩm quản lý tài sản chuyên biệt, bảo hiểm chăm sóc dài hạn và kế hoạch tài chính cuối đời. Các ngân hàng và công ty bảo hiểm tại Nhật Bản và Hàn Quốc đã phát triển mạnh mẽ phân khúc khách hàng này.

Sự ra đời và mở rộng của LTCI tại Hàn Quốc được xem là một bước đi chiến lược, tạo ra một khung chi trả bền vững hơn, kích thích sự phát triển của mảng dịch vụ chăm sóc chính thức và giảm gánh nặng chi phí trực tiếp lên gia đình.

Du lịch cao cấp và trải nghiệm

Với thời gian và khả năng chi tiêu, người cao tuổi đang tạo ra thị trường lớn cho dịch vụ trải nghiệm. Nhật Bản đã sớm phát triển mô hình du lịch và nghỉ dưỡng phù hợp: du lịch chậm, nghỉ hưu kết hợp chăm sóc y tế. Đây là một phân khúc tiềm năng bởi vì nó kết hợp nhu cầu an sinh với nhu cầu giải trí, chuyển sự già hóa thành một chuỗi giá trị dịch vụ cao cấp, trải nghiệm.

***

Sự khác biệt về điểm xuất phát đã dẫn đến 2 chiến lược chính sách hơi khác nhau giữa Nhật Bản và Hàn Quốc.

Nhật Bản chấp nhận mức sinh thấp kéo dài và tập trung vào chiến lược thích ứng: kéo dài tuổi làm việc để giảm áp lực an sinh và bù đắp thiếu hụt lao động; robot hóa và tự động hóa để duy trì năng suất. Quan trọng hơn, Nhật Bản biến mô hình già hóa thành lợi thế cạnh tranh bằng cách xuất khẩu công nghệ và đầu tư hạ tầng an dưỡng kiểu Nhật ra nước ngoài. Tuy nhiên, họ vẫn phải giải quyết rủi ro về bất bình đẳng thế hệ.

Hàn Quốc vẫn đang nỗ lực nâng mức sinh, nhưng nhận ra rằng trợ cấp tiền mặt đơn lẻ không hiệu quả. Chính sách mới đang chuyển trục sang giải quyết chi phí cấu trúc của việc làm cha mẹ: nhà ở thân thiện, việc làm ổn định, giờ làm hợp lý và dịch vụ chăm sóc trẻ em rẻ. Đồng thời, Hàn Quốc đang kích hoạt lao động cao tuổi và đầu tư thông minh vào hạ tầng “già hóa thông minh” để tận dụng lợi thế công nghệ.

Cả 2 quốc gia đều sẽ phải xem xét chính sách nhập cư có chọn lọc cho các ngành thiếu hụt nhân lực cấp thiết như điều dưỡng và chăm sóc. Họ có thể hợp tác để cùng định hình “chuẩn châu Á” cho xã hội tuổi thọ cao: công nghệ + dịch vụ + thiết kế đô thị + tài chính hưu trí.

Thời điểm xu thế kinh tế bạc đang lên chính là cơ hội vàng để 2 cường quốc này củng cố năng suất, tái cơ cấu lao động và bảo đảm vị thế dẫn đầu trong “nền kinh tế tuổi thọ cao” toàn cầu, tránh rơi vào mô hình tăng trưởng thấp kéo dài./.