Kiến tạo lợi thế

Các đối tác lớn ở đây trước hết là những nền kinh tế lớn nhất và những bên có ảnh hưởng chính trị và chính trị an ninh lớn nhất trên thế giới. Nổi bật lên trên hết là cuộc cạnh tranh chiến lược gần như toàn diện giữa Mỹ và khối phương Tây với Trung Quốc, cuộc đối địch về chính trị và an ninh giữa Mỹ và đồng minh với Nga. Đồng thời còn có cuộc cạnh tranh chiến lược về kinh tế và thương mại, về ảnh hưởng và vai trò chính trị thế giới và khu vực giữa nhiều đối tác lớn khác nữa với nhau.

Trong thế giới hiện đại ngày nay, các đối tác lớn trên thế giới không có đủ sức mạnh và tiềm lực quân sự để giành về phần thắng trong chiến tranh trực tiếp với nhau. Họ cạnh tranh chiến lược với nhau để không cho đối thủ cạnh tranh trở nên mạnh hơn họ về mọi phương diện. Bên này muốn bên kia luôn thua kém mình trên mọi phương diện, bị lệ thuộc vào mình và bị dẫn dắt bởi mình. 

Vị thế nổi trội nhất này trong thế giới hiện đại được các đối tác lớn coi là tiền đề tiên quyết để thực hiện và bảo toàn hiệu quả nhất lợi ích chiến lược cơ bản ngắn hạn cũng như lâu dài của họ. Cuộc cạnh tranh chiến lược trở nên ngày càng thêm toàn diện, quyết liệt và không khoan nhượng chính là vì thế.

Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đóng vai trò rất quan trọng và quyết định đối với tất cả các bên liên quan trong cuộc cạnh tranh chiến lược này vì ở trong thế giới hiện đại ngày nay đã trở thành cội nguồn quan trọng nhất của sức mạnh của các bên, có thể đưa lại thế và lực mà các bên cần phải có được nếu muốn giành phần thắng. Chỉ có khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo mới có thể giúp bên này trong thời gian ngắn nhất đuổi kịp hoặc vượt mặt bên kia, hay duy trì được mức độ vượt trội đã có được so với bên kia trong cuộc cạnh tranh chiến lược.

Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giúp các bên kiến tạo nên những lợi thế cạnh tranh chiến lược đặc thù cho từng bên, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và năng suất lao động, làm chuyển đổi cơ bản cơ cấu kinh tế và thương mại quốc gia cũng như thế giới. 

Vì thế, đối tác lớn nào cũng đeo đuổi tham vọng trở thành hàng đầu thế giới về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Song do bị hạn chế về năng lực, tiềm lực, cũng như bởi bị đối tác bên ngoài cạnh tranh quyết liệt, không ai có thể đứng đầu thế giới hiện đại ngày nay trên mọi phương diện của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, mà mới đều chỉ trên một số lĩnh vực nhất định. 

Chẳng hạn như Mỹ hiện nổi trội hơn cả về công nghệ bán dẫn, công nghệ sinh học và phần mềm, trong khi Liên minh châu Âu (EU) rất mạnh về công nghệ xanh và năng lượng tái tạo, còn Trung Quốc đạt được thành tựu rất ấn tượng về phát triển công nghệ 5G.

Các đối tác lớn trên thế giới cạnh tranh nhau quyết liệt về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn bởi vì khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo vừa giúp bảo vệ hiệu quả hơn an ninh quốc gia, vừa góp phần nâng cao uy tín quốc tế cho quốc gia thông qua tham gia giải quyết các vấn đề toàn cầu đang đặt ra cho cả thế giới như chống biến đổi khí hậu Trái đất, ứng phó dịch bệnh, thiếu hụt nguyên vật liệu... 

Qua đó có thể thấy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được các đối tác nhìn nhận, tận dụng làm lực lượng sản xuất quan trọng, động lực cho phát triển kinh tế - xã hội và vũ khí chiến lược trong cuộc cạnh tranh với nhau trên bình diện toàn cầu.

Tăng cường cạnh tranh

Một trong những biểu hiện điển hình của cạnh tranh chiến lược giữa các đối tác lớn trên lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là việc Mỹ và EU tìm mọi cách ngăn cản Trung Quốc chinh phục thị trường Mỹ và EU về điện thoại di động và mạng di động 5G. 

Trong thời gian gần đây, cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các bên trên phương diện khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tập trung nhiều nhất vào công việc nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Cả trong thời gian tới cũng sẽ vẫn như vậy bởi thời đại của trí tuệ nhân tạo thực sự mới chỉ bắt đầu. Các đối tác lớn sẽ vừa tăng cường đầu tư trí tuệ, công sức, tiền của vào việc này vừa tăng cường cạnh tranh với nhau và kiềm chế lẫn nhau.

Hai ví dụ mới đây nhất là sự ra đời của “siêu dự án Stargate” ở Mỹ về nghiên cứu, phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và của ứng dụng trí tuệ nhân tạo DeepSeek R1 của công ty khởi nghiệp DeepSeek (Trung Quốc). Gần như ngay sau khi trở lại cầm quyền ở Mỹ, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cùng với một số tập đoàn công nghệ cao ở Mỹ đưa ra Dự án Stargate về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo với tổng vốn đầu tư lên tới 500 tỷ USD nhằm đưa nước Mỹ trong vài năm tới đến vị thế dẫn đầu thế giới về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo. 

Đúng vào ngày ông D. Trump chính thức trở lại cầm quyền ở Mỹ, công ty DeepSeek tung ra ứng dụng trí tuệ nhân tạo DeepSeek R1 với 2 điều đặc biệt khiến cả thế giới chứ không chỉ có Mỹ và các đối tác lớn khác ngỡ ngàng là chi phí sản xuất ra ứng dụng này rất rẻ và đấy là sản phẩm của Trung Quốc. Thành quả này của DeepSeek và hiệu ứng khích lệ từ đấy sẽ làm thay đổi rất căn bản cuộc ganh đua giữa các đối tác lớn trên thế giới, đặc biệt giữa Mỹ và Trung Quốc.

Trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các đối tác lớn, mỗi bên hiện có lợi thế đặc thù riêng. Chẳng hạn như Mỹ có lợi thế nổi trội hơn cả về công nghệ cao, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, công nghệ bán dẫn, phần mềm... Mỹ chi nhiều cho nghiên cứu và phát triển, có được môi trường thuận lợi cho sáng tạo và khởi nghiệp, có nhiều tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới... 

Trung Quốc đầu tư nhiều cho phát triển công nghệ cao, công nghệ lượng tử, 5G, xe điện... EU mạnh về công nghệ xanh, tăng trưởng bền vững, có nhiều tập đoàn công nghệ và công nghiệp mạnh, đầu tư nhiều cho nghiên cứu và phát triển...

Thách thức chung đối với tất cả các đối tác lớn là phải cạnh tranh với nhau để không bị tụt hậu, là tất cả đều lệ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Họ ganh đua quyết liệt và không khoan nhượng với nhau nhưng trên thực tế vẫn lệ thuộc lẫn nhau, và cùng lệ thuộc vào biến động của quan hệ chính trị giữa họ với nhau, vào biến động của chính trị thế giới. 

Nói cách khác, chính trị có ảnh hưởng rất lớn tới cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các đối tác lớn trên thế giới về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhưng đồng thời chính cuộc cạnh tranh chiến lược trên lĩnh vực này cũng lại tác động rất sâu rộng tới quan hệ chính trị nói riêng và tổng thể quan hệ nói chung giữa các đối tác lớn với nhau trong thế giới hiện đại./.