“Tự lực, tự cường, tự chủ” là nền tảng, gốc rễ để phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Đồng chí GS, TS, Tổng Bí thư Tô Lâm đã gợi mở, trong giai đoạn tới phải nỗ lực tự cường, tự chủ công nghệ và phát triển công nghệ chiến lược, đây là căn cơ để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ. Như vậy, câu chuyện tự lực, tự cường, tự chủ, tự tin được coi là nền tảng, gốc rễ để xây dựng nền KH, CN, ĐMST, CĐS tự lực, tự chủ. 

Đối chiếu, xem xét trong môi trường nghiên cứu, cạnh tranh, nhất là đối với các quốc gia đi sau trong nghiên cứu KH, CN như Việt Nam, tính tự chủ càng là nhân tố quan trọng. Và tính tự chủ trong KH, CN, ĐMST, CĐS của Việt Nam hiện nay cần được tập trung vào một số vấn đề căn cốt, đó là tự chủ trong định hướng phát triển KH, CN, ĐMST, CĐS; tự chủ trong tạo nguồn lực cho phát triển KH, CN, ĐMST, CĐS; tự chủ trong giải quyết các vấn đề phát sinh của quá trình phát triển ở cả trong nội tại nền KH, CN, ĐMST, CĐS và sự phát triển KH, CN, ĐMST, CĐS trong các ngành, lĩnh vực; tự chủ trong hợp tác quốc tế về KH, CN, ĐMST, CĐS...

Bối cảnh hiện nay đã hình thành các khái niệm “chủ quyền CN”, thậm chí khái niệm “vương quốc CN” để chỉ phạm vi mà sản phẩm CN chiếm lĩnh thị trường - đó hoàn toàn có thể trong phạm vi nhiều quốc gia mà không phụ thuộc vào các đường biên giới cứng. Điều này cũng mang hàm nghĩa, cuộc cạnh tranh về KH, CN hiện nay không chỉ là một cuộc cạnh tranh về sản phẩm, dịch vụ, mà lớn hơn, đó là cạnh tranh về giá trị và quyền lực. 

Bên cạnh đó, trình độ phát triển KH, CN và tính tự chủ trong phát triển KH, CN được coi là thước đo mức độ phát triển, tầm ảnh hưởng và sức mạnh của quốc gia. Do đó, để nâng cao vị thế, tiềm lực đất nước, để đất nước vươn mình thì con đường ngắn nhất là đầu tư phát triển KH, CN, thúc đẩy ĐMST và đẩy mạnh CĐS.

Trên tinh thần được ví với “Khoán 10” trong nông nghiệp năm 1988 (Nghị quyết số 10-NQ/TW, còn gọi là Khoán 10) của Bộ Chính trị về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp là “cú hích” mạnh mẽ cho sản xuất nông nghiệp), Nghị quyết số 57-NQ/TW cũng được coi là cú hích lớn tác động mạnh mẽ đến sự phát triển KH, CN, ĐMST, CĐS. Trong một nghị quyết bao hàm cả 3 lĩnh vực quan trọng là KH, CN, ĐMST, CĐS, và đã chỉ ra các vấn đề tồn tại, hạn chế, các rào cản, điểm nghẽn căn bản, đồng thời xác định rõ tinh thần, chủ trương tháo gỡ. Trong đó, tập trung vào các điểm nghẽn thể chế, nhân lực, hạ tầng, dữ liệu và công nghệ chiến lược... 

Đặc biệt, tháo gỡ thể chế được xác định là điều kiện tiên quyết, được yêu cầu hoàn thiện đầy đủ, đi trước một bước và thực hiện có hiệu quả. Không chỉ xóa bỏ mọi tư tưởng, quan niệm, rào cản đang cản trở sự phát triển, Nghị quyết số 57-NQ/TW còn nhấn mạnh đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển KH, CN, ĐMST, CĐS. Điều này thể hiện tính chủ động, sự tự tin, tinh thần tự chủ rất cao.

Nền tảng để phát huy tính tự lực, tự cường, tự chủ chính là xác định rõ vai trò từng chủ thể. Nghị quyết số 57-NQ/TW đã xác định rõ các đối tượng, chủ thể “người dân và doanh nghiệp là trung tâm, là chủ thể, nguồn lực, động lực chính; nhà khoa học là nhân tố then chốt; Nhà nước giữ vai trò dẫn dắt, thúc đẩy, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”. 

Việc xác lập rõ thêm mối quan hệ giữa NGƯỜI DÂN, DOANH NGHIỆP - NHÀ KHOA HỌC - NHÀ NƯỚC chính là cụ thể hơn các mối quan hệ cần nắm vững và xử lý tốt đã được xác định trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng - đó là mối quan hệ thứ tư “giữa phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa”; mối quan hệ thứ 5 “giữa nhà nước, thị trường và xã hội”.

Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải phát huy vai trò là động lực cho phát triển

Từ khi Đồng chí GS, TS, Tổng Bí thư Tô Lâm có bài viết “Chuyển đổi số - Động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới” nhân kỷ niệm 79 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2-9-1945 - 2-9-2024), đến khi Tổng Bí thư Tô Lâm thay mặt Bộ Chính trị ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024, “về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” chỉ hơn 3 tháng. 

Có thể thấy, những hứng cảm từ bài viết của Tổng Bí thư vẫn đang còn nguyên, thì đất nước lại được truyền tiếp ngọn lửa khát vọng phát triển KH, CN, ĐMST, CĐS bằng Nghị quyết số 57-NQ/TW. Chúng ta đều nhận thấy, không chỉ là các nhà khoa học, cả các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp và toàn thể người dân đều được truyền cảm hứng về vai trò hết sức quan trọng của KH, CN, ĐMST, CĐS đối với sự phát triển đất nước trong giai đoạn mới, giai đoạn mà Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã truyền tải tinh thần hết sức tích cực, đó là kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. 

Xét về tinh thần, đây là động lực vô cùng quan trọng, tạo ý thức, khát vọng, khích lệ hành động thực tế và xây dựng khối đồng tâm, đồng sức, đồng lòng,... trong phát triển đất nước dựa trên KH, CN, ĐMST, CĐS.

Ngày 15-1-2025, phát biểu tại Diễn đàn quốc gia về phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam lần thứ VI với chủ đề “Làm chủ công nghệ số, làm chủ quá trình chuyển đổi số Việt Nam bằng doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam”, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, công nghệ số đã và đang khẳng định vai trò động lực chủ chốt, thúc đẩy sự phát triển kinh tế và xã hội. 

Nghị quyết số 57-NQ/TW cũng khẳng định: “phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới”. Việc xác định KH, CN, ĐMST, CĐS là động lực cho phát triển đã được người đứng đầu Đảng và toàn Đảng ta xác định rõ.

Tính động lực chính là một trong những cơ sở để KH, CN, ĐMST và CĐS được xác định là đột phá phát triển. Tính động lực thể hiện trước hết ở vai trò là nền tảng cho các ngành khác và bên cạnh đó là tính liên ngành với các ngành khác trong tổng thể nền kinh tế - xã hội quốc gia. 

Về thể hiện ở tính nền tảng có thể thấy: thứ nhất, KH, CN, ĐMST, CĐS tạo ra các công cụ, phương pháp và cách tiếp cận mới, là phương thức giúp tăng năng suất nhanh trong tất cả các ngành, lĩnh vực. Trong đó, dễ nhận thấy nhất là sự gia tăng năng suất trong các lĩnh vực sản xuất, lĩnh vực dịch vụ; thứ hai, KH, CN, ĐMST, CĐS không chỉ hiện đại hóa mô hình và quá trình quản lý, quản trị, mà còn thúc đẩy hình thành và phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới. 

Ở bình diện quốc tế, CĐS kết nối các nền kinh tế, các dịch vụ xã hội trong phạm vi toàn thế giới. Ở quy mô quốc gia, CĐS có tác động đến chuyển đổi cơ cấu kinh tế trong các quốc gia. Đối với Việt Nam, các ứng dụng CĐS tạo ra sự thay đổi căn bản với nhiều ngành công nghiệp truyền thống, giúp mở rộng thị trường, tăng năng lực cạnh tranh, tăng hiệu quả phục vụ như một số ngành công nghiệp văn hóa... 

Về thể hiện ở tính liên ngành có thể thấy: 1- Thành tựu KH, CN, ĐMST, CĐS được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, đối với nhiều ngành, lĩnh vực còn là yếu tố quyết định sự phát triển; 2- Thành tựu KH, CN, ĐMST, CĐS mang tính liên ngành bởi là kết quả của sự tích hợp kiến thức và chuyên môn đa ngành; và tạo ra các giá trị mới từ sự kết hợp giữa các ngành, lĩnh vực, như sự kết hợp văn hóa, nghệ thuật với công nghệ số dẫn đến sự hình thành và phát triển lĩnh vực giải trí số; sự tích hợp tài chính và công nghệ số dẫn đến sự hình thành và phát triển ngân hàng số.../.

[1] Xem: Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị, “về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”.