Kiến tạo, thúc đẩy sự thay đổi tích cực

Các nghiên cứu về hoạt động nghiên cứu và phát triển đều chỉ ra, đổi mới và sáng tạo là động lực chính cho tăng trưởng trong những năm vừa qua và những năm sắp tới. Mohsin Shafi và các đồng sự trong nghiên cứu Tác động của phong cách lãnh đạo chuyển đổi đối với năng lực sáng tạo của nhân viên trên Tạp chí Quản lý châu Á Thái Bình Dương cho rằng, phong cách lãnh đạo chuyển đổi (transformational leadership) thúc đẩy năng lực sáng tạo của nhân viên. 

Theo đó, các nhà lãnh đạo có thể thúc đẩy nhân viên làm việc với tinh thần nhiệt thành, cống hiến thông qua việc truyền cảm hứng và xây dựng môi trường sáng tạo. Nghiên cứu này cũng chỉ ra, phong cách lãnh đạo chuyển đổi có ảnh hưởng tích cực đến năng lực đổi mới của tổ chức.

Teresa M. Amabile (Đại học Harvard) và Michael G. Pratt (Đại học Boston, Mỹ) xây dựng mô hình thúc đẩy sáng tạo và vai trò của nhà lãnh đạo trong mô hình này. Trong nghiên cứu Vai trò của lãnh đạo đối với sáng tạo và đổi mới tập thể, 2 tác giả khẳng định môi trường làm việc của tổ chức ảnh hưởng đến năng lực sáng tạo của cá nhân, trong khi năng lực sáng tạo của cá nhân thúc đẩy năng lực đổi mới chung của tổ chức. 

Nói cách khác, năng lực sáng tạo của cá nhân và năng lực đổi mới của tổ chức có mối liên hệ mật thiết và nhà lãnh đạo có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy mối quan hệ này.

Vai trò cụ thể của nhà lãnh đạo bao gồm việc xây dựng môi trường khuyến khích sáng tạo, truyền cảm hứng dám nghĩ, dám làm cho nhân viên đồng thời tìm kiếm, áp dụng những phương pháp làm việc hiện đại, hiệu quả. Nhân viên chỉ sẵn sàng đưa ra những ý tưởng sáng tạo, đề xuất những giải pháp táo bạo nếu như môi trường làm việc có sự tin tưởng, thúc đẩy lẫn nhau và cạnh tranh lành mạnh. 

Điều này đòi hỏi nhà lãnh đạo phải chuyển vai trò và tâm thế từ người chỉ huy sang người gắn kết, truyền cảm hứng, dẫn dắt và nêu gương. Bên cạnh đó, vai trò của nhà lãnh đạo thể hiện qua việc bố trí các nguồn lực thiết yếu cho sáng tạo và đổi mới.

Các tổ chức có văn hóa đổi mới và sáng tạo thường trao quyền và khuyến khích sự tự chủ của nhân viên. Hãng công nghệ Google từng nghiên cứu và phát hiện rằng, những ý tưởng do nhân viên đề xuất và chủ động thực hiện có nhiều cơ hội thành công hơn những ý tưởng do cấp trên chỉ đạo. 

Giáo sư Benson Honig (Đại học Wilfrid Laurier, Canada) chỉ ra nguy cơ của việc không chia sẻ trách nhiệm sáng tạo trong tổ chức. Nghiên cứu một công ty chuyên về đồ họa máy tính từ khi khởi nghiệp đến khi phá sản, ông phát hiện ra rằng, thành công ban đầu của công ty phụ thuộc hoàn toàn vào người sáng lập nhưng năng lực sáng tạo này không bền vững.

Việc truyền cảm hứng tích cực không chỉ là đưa ra những lời động viên, cổ vũ đơn thuần mà gắn liền với việc cung cấp các điều kiện bảo đảm, giúp biến các ý tưởng thành thực tế. Các nhà lãnh đạo có vai trò quyết định trong việc ban hành chính sách, phân bổ nguồn lực và định nghĩa môi trường làm việc. Mô hình con người, phương tiện, tác động và mục tiêu mà nhà lãnh đạo sử dụng ảnh hưởng trực tiếp đến thái độ, hành vi của nhân viên. 

Điều này đúng không chỉ với các tổ chức, mà cả các quốc gia. Đây là lý do các nhà lãnh đạo thực tế, có tư duy hành động luôn có khả năng lôi cuốn mọi người và kiến tạo sự thay đổi tích cực.

Xây dựng văn hóa đổi mới và sáng tạo

Muốn thúc đẩy đổi mới và sáng tạo, cần xây dựng văn hóa đổi mới và sáng tạo. Đó là văn hóa sẵn sàng đón nhận, trân trọng cái mới đồng thời khuyến khích, tạo điều kiện cho tài năng phát triển. Chính trên phương diện này, lãnh đạo có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy văn hóa đổi mới và sáng tạo. 

Nếu nhà lãnh đạo không có tầm nhìn rộng mở, thái độ cầu hiền thì tổ chức và các cá nhân không có môi trường, cơ hội và điều kiện để phát kiến cái mới. Trong kỷ nguyên tri thức và khoa học, đổi mới và sáng tạo được tiếp cận không chỉ trên phương diện công nghệ mà cả phương diện con người.

Teresa M. Amabile và Mukti Khaire (Đại học Harvard) cho rằng, nhà lãnh đạo cần gắn kết những người phù hợp bằng cách thức phù hợp, khuyến khích ý tưởng mới từ tất cả các cấp trong tổ chức và khuyến khích sự hợp tác của nhân viên. Bản thân nhà lãnh đạo, các cấp quản lý và nhân viên cũng cần có thái độ cởi mở đối với các quan điểm đa dạng. 

Giáo sư Jeffrey Sanchez-Burks (Đại học Michigan, Mỹ) khẳng định, đón nhận các quan điểm đa dạng chính là khuyến khích đổi mới và sáng tạo, cho các ý tưởng mới mảnh đất để phát triển. Đây là lý do các tổ chức có nguồn nhân lực đa dạng lại có thế mạnh về đổi mới và sáng tạo.

Hãng công nghệ Google là ví dụ điển hình về văn hóa đổi mới. Google ngay từ đầu được xác lập trên nền tảng tinh thần cởi mở và sẵn sàng khám phá. Những nhà sáng lập của Google như Larry Page và Sergey Brin là những người tiên phong với tham vọng khai phá, tổ chức thế giới thông tin và tri thức bằng những công nghệ đột phá, mang tính cách mạng. 

Để đạt được khát vọng này, Google nuôi dưỡng nền văn hóa, môi trường làm việc trong đó mọi ý tưởng được trân trọng. Đó là nền văn hóa và môi trường khuyến khích hợp tác, ít coi trọng thứ bậc và giảm bớt khoảng cách quyền lực, đồng thời đề cao thử nghiệm và tinh thần chấp nhận rủi ro.

Phong cách lãnh đạo của Google được cho là sự kết hợp giữa phong cách lãnh đạo chuyển đổi và lãnh đạo dân chủ. Đúng như tên gọi của mình, phong cách lãnh đạo chuyển đổi thôi thúc các cá nhân thay đổi chính mình, phát triển tài năng đồng thời tìm kiếm các ý tưởng mới để thay đổi cuộc sống của những người xung quanh trên phạm vi rộng lớn. 

Nhà lãnh đạo cổ vũ nhân viên tư duy rộng mở, đưa ra những mục tiêu tham vọng, trao cho nhân viên quyền tự chủ. Nếu muốn có sự sáng tạo và đổi mới phải từ bỏ tư duy hạn hẹp, đố kỵ, lối mòn và bảo thủ.

Các nghiên cứu về tâm lý học nhận thức chỉ ra, con người có xu hướng đánh giá vội vàng và phản đối các ý tưởng không phù hợp với tư duy, kiến thức sẵn có của mình. Lối tư duy “trước đây mọi người đều làm như vậy” là rào cản đối với nỗ lực đổi mới và sáng tạo. Với lối tư duy đó, những ý tưởng mới, khác biệt có thể bị đánh giá là viển vông, điên khùng, từ đó mảnh đất cho đổi mới sáng tạo trở nên hạn hẹp, cằn cỗi. 

Nhà lãnh đạo hơn ai hết cần hiểu được điều này và phải là người sẵn sàng đón nhận, ủng hộ và thúc đẩy những ý tưởng mới hơn hết. Lãnh đạo có tinh thần sáng tạo, đổi mới thì biết sử dụng người có khả năng sáng tạo, đổi mới. Lãnh đạo có tài năng thì biết cách sử dụng người có tài năng.

Có thể khẳng định, đổi mới và sáng tạo là chìa khóa thúc đẩy sự phát triển mang tính đột phá, cách mạng của tổ chức và quốc gia. Trong thời đại khoa học và công nghệ phát triển như vũ bão, các quốc gia không chỉ dựa vào tài nguyên thiên nhiên mà còn phải làm chủ các công nghệ lõi. 

Tuy nhiên, yếu tố con người, đặc biệt là nhà lãnh đạo, có vai trò kiến tạo và quyết định trong việc thúc đẩy văn hóa đổi mới và sáng tạo - nền tảng phát triển của các tổ chức và quốc gia hiện nay./.