Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, việc lãng phí thực phẩm đã trở thành một vấn đề nhức nhối không chỉ đối với Trung Quốc mà còn với nhiều quốc gia trên thế giới. 

Ý tưởng “Ăn sạch đĩa” bắt nguồn từ một bài đăng trên mạng xã hội Weibo năm 2013 kêu gọi mọi người ăn hết thức ăn trong đĩa của mình, tránh lãng phí. 

Vào thời điểm đó, vấn nạn lãng phí thực phẩm tại Trung Quốc đang ở mức báo động, đặc biệt là trong các nhà hàng và tiệc cưới. Lượng thức ăn bị bỏ đi mỗi năm đủ để nuôi sống hàng triệu người. 

Nhận thấy tính cấp thiết của vấn đề, Chính phủ Trung Quốc nhanh chóng nắm bắt và đẩy mạnh chiến dịch này, biến nó thành một phong trào toàn quốc.

Trong bối cảnh tình hình an ninh lương thực trở nên cấp bách hơn do đại dịch COVID-19, tháng 8-2020, Chủ tịch Tập Cận Bình tiếp tục kêu gọi thực hiện chiến dịch này một cách mạnh mẽ hơn, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giảm lãng phí thực phẩm trong thời điểm khó khăn. Ông nhấn mạnh: “lãng phí thực phẩm là một hành động không thể chấp nhận trong một xã hội mà vẫn còn nhiều người nghèo đói”. 

Lời phát động của Chủ tịch Tập Cận Bình không chỉ thể hiện quyết tâm của Chính phủ Trung Quốc trong việc giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm, mà còn kêu gọi mỗi công dân hãy trở thành một phần của giải pháp này, thúc đẩy người dân suy nghĩ về trách nhiệm của họ trong việc tiêu dùng thực phẩm.

Những biện pháp cụ thể

Chiến dịch “Ăn sạch đĩa” được khởi xướng trong bối cảnh xã hội Trung Quốc đang ngày càng phát triển, nhưng vẫn còn những vấn đề nghiêm trọng về lãng phí thực phẩm. 

Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), khoảng 30% lượng thực phẩm sản xuất toàn cầu bị lãng phí, trong đó Trung Quốc chiếm tỷ lệ đáng kể.

Còn theo Bộ Nông nghiệp Trung Quốc, quốc gia này sản xuất khoảng 650 triệu tấn thực phẩm mỗi năm, nhưng vẫn có khoảng 35 triệu tấn thực phẩm bị lãng phí. 

Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy, các nhà hàng tại Trung Quốc thải ra khoảng 17 - 18 triệu tấn thực phẩm mỗi năm, tương đương với 30% tổng lượng thực phẩm được tiêu thụ trong ngành dịch vụ. Bối cảnh này càng trở nên nghiêm trọng hơn, khi nhiều người dân vẫn phải đối mặt với vấn đề đói nghèo.

Để hiện thực hóa mục tiêu của chiến dịch “Ăn sạch đĩa”, Chính phủ Trung Quốc thực hiện nhiều biện pháp và chính sách hỗ trợ, trong đó đáng chú ý là Quốc hội nước này hồi tháng 4-2021 đã ban hành Luật Chống lãng phí thực phẩm nhằm khuyến khích các nhà hàng và người tiêu dùng giảm thiểu lãng phí thực phẩm. 

Luật này gồm 32 điều, với mục đích “ngăn chặn lãng phí lương thực, bảo vệ an ninh lương thực quốc gia, bảo tồn tài nguyên, bảo vệ môi trường và thúc đẩy kinh tế - xã hội bền vững”. 

Luật này cũng định nghĩa lãng phí thực phẩm là hành vi không sử dụng thực phẩm để ăn, uống đúng mục đích, bao gồm việc lãng phí về chất lượng hoặc số lượng thực phẩm cho mục đích không hợp lý.

Đáng chú ý, Điều 28, 29 và 30 của luật này quy định cụ thể hình thức xử phạt khi vi phạm. Theo đó, cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống “không chủ động nhắc nhở thực khách, để thực khách lãng phí thức ăn” hoặc “lừa dối, gây hiểu lầm khiến thực khách gọi món quá nhiều và gây lãng phí” sẽ bị phạt cảnh cáo, nếu không sửa chữa sẽ bị phạt 1.000 - 10.000 nhân dân tệ (150 - 1.500 USD). 

Đối với các nhà sản xuất, kinh doanh thực phẩm, nếu gây ra lãng phí thực phẩm nghiêm trọng trong quá trình sản xuất và kinh doanh sẽ bị cảnh cáo, trường hợp tái phạm sẽ bị phạt 5.000 - 50.000 nhân dân tệ (715 - 7.150 USD).

Về phía các đài phát thanh, đài truyền hình hoặc cá nhân, công ty cung cấp video trực tuyến, nếu “sản xuất và quảng bá các chương trình ăn uống vô độ, các video lãng phí thực phẩm” sẽ bị cảnh báo và yêu cầu viết bài đính chính. 

Nếu vụ việc nghiêm trọng hoặc vi phạm lần hai sẽ bị phạt 10.000 - 100.000 nhân dân tệ (1.400 - 14.000 USD), thậm chí có thể bị đình chỉ hoạt động.

Tới tháng 4-2023, Ủy ban Phát triển và Cải cách quốc gia Trung Quốc (NDRC) ra thông cáo siết chặt kiểm soát các bữa tiệc tại nhà hàng, khách sạn, nhất là những bữa tiệc có giá 1.500 nhân dân tệ/người, tương đương 218 USD trở lên. 

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng của Trung Quốc đã liên tục áp dụng những chính sách cứng rắn nhằm giảm lượng thực phẩm bị lãng phí, bao gồm việc loại bỏ hàng chục nghìn video “ăn thùng uống vại” (Mukbang) từng tràn lan trên mạng xã hội.

Những thành quả

Một trong những thành công lớn nhất của chiến dịch “Ăn sạch đĩa” là khả năng nâng cao nhận thức của cộng đồng về vấn đề lãng phí thực phẩm. 

Các phương tiện truyền thông nhà nước như Tân Hoa xã và Nhân dân nhật báo tích cực đưa tin về chiến dịch này, sử dụng các hình ảnh và câu chuyện thực tế để minh họa cho hậu quả của việc lãng phí thực phẩm. 

Theo một khảo sát của Viện Nghiên cứu thực phẩm và nông nghiệp Trung Quốc, khoảng 73% số người dân cho biết họ đã nhận thức rõ hơn về vấn đề lãng phí thực phẩm sau khi chiến dịch được phát động. 

Những câu chuyện cảm động về nông dân, những người phải vật lộn để sản xuất thực phẩm nhưng lại chứng kiến sản phẩm của mình bị bỏ đi, đã tạo ra sự đồng cảm và thúc đẩy trách nhiệm xã hội trong tiêu dùng.

Chiến dịch này cũng đã khuyến khích người tiêu dùng thay đổi thói quen ăn uống. Theo một nghiên cứu của Đại học Nông nghiệp Trung Quốc, 62% số người tiêu dùng cho biết họ đã bắt đầu giảm lượng thực phẩm đặt trong mỗi bữa ăn. Nhiều nhà hàng bắt đầu cung cấp các phần ăn nhỏ hơn, phù hợp với nhu cầu thực tế của khách hàng. 

Một khảo sát cho thấy, 80% số nhà hàng tại Bắc Kinh đã áp dụng các phương pháp mới để giảm lãng phí, chẳng hạn như cho phép khách hàng chọn kích cỡ khẩu phần ăn. 

Điều này không chỉ tạo ra sự thay đổi tích cực trong thói quen tiêu dùng mà còn giúp các nhà hàng tiết kiệm chi phí nguyên liệu, tạo ra một nền văn hóa tiêu dùng hợp lý hơn.

Giảm lãng phí thực phẩm không chỉ có lợi cho người tiêu dùng, mà còn có tác động tích cực đến nền kinh tế Trung Quốc. Theo Tân Hoa xã, việc giảm lãng phí thực phẩm có thể tiết kiệm hàng triệu tấn thực phẩm mỗi năm, đồng nghĩa với việc tiết kiệm chi phí sản xuất, vận chuyển và xử lý. 

Hơn nữa, việc hạn chế lãng phí thực phẩm cũng giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đặc biệt là trong việc giảm phát thải khí nhà kính từ quá trình sản xuất và phân phối thực phẩm. 

Bên cạnh đó, việc giảm lãng phí thực phẩm có tác động tích cực đến nền kinh tế. Theo một báo cáo từ Tân Hoa xã, nếu Trung Quốc giảm được 50% lượng thực phẩm bị lãng phí, quốc gia này có thể tiết kiệm khoảng 1,6 triệu tấn ngũ cốc mỗi năm, tương đương với 150 tỷ nhân dân tệ (khoảng 22 tỷ USD). 

Hơn nữa, việc giảm lãng phí thực phẩm cũng giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đặc biệt là trong việc giảm phát thải khí nhà kính. 

Theo một nghiên cứu của FAO, lãng phí thực phẩm toàn cầu chiếm khoảng 8 - 10% tổng phát thải khí nhà kính. Do đó, chiến dịch “Ăn sạch đĩa” không chỉ là một nỗ lực giảm lãng phí, mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ môi trường.

Thách thức và tồn tại

Tuy nhiên, chiến dịch này cũng gặp phải một số thách thức. Một trong số đó là thói quen ăn uống đã ăn sâu vào tâm lý người dân Trung Quốc, nên việc thay đổi thói quen không hề dễ dàng, đặc biệt trong một xã hội mà việc ăn uống được coi là biểu tượng của sự giàu có và thành công. 

Một khảo sát cho thấy, 45% số người tiêu dùng vẫn cảm thấy khó khăn trong việc thay đổi thói quen của họ. Bên cạnh đó, một số nhà hàng vẫn chưa hoàn toàn đồng lòng với chiến dịch, tiếp tục phục vụ các phần ăn lớn để thu hút khách hàng.

Có thể nói rằng, chiến dịch “Ăn sạch đĩa” của Trung Quốc đã đạt được nhiều thành công trong việc nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi tiêu dùng của người dân. 

Hơn nữa, việc xây dựng một xã hội tiêu dùng có trách nhiệm không chỉ là một mục tiêu ngắn hạn, mà còn là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của Trung Quốc. 

Mặc dù còn nhiều thách thức phải đối mặt, nhưng với những nỗ lực không ngừng nghỉ từ chính phủ và cộng đồng, chiến dịch này hứa hẹn sẽ tiếp tục mang lại những tác động tích cực đến nền văn hóa tiêu dùng và bền vững lương thực trong tương lai./.