Từ ngày 23-3 đến 27-3-2024, Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar thực hiện chuyến công du tới 3 nước Đông Nam Á là Singapore, Philippines và Malaysia. Đây là chuyến thăm có ý nghĩa quan trọng, khẳng định Ấn Độ đang nỗ lực thúc đẩy chính sách “hướng Đông” nhằm phát huy vai trò quốc tế và tăng cường lợi ích chiến lược ở khu vực.

Nâng tầm quan hệ song phương

Chuyến thăm Đông Nam Á của Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ S. Jaishankar diễn ra đúng vào dịp Ấn Độ kỷ niệm 10 năm triển khai chính sách “Hành động hướng Đông”. Ba điểm đến thăm lần này của ông S. Jaishankar đều là những đối tác quan trọng của Ấn Độ ở khu vực Đông Nam Á, cả về mức độ gắn kết và tiềm năng hợp tác. 

Xuyên suốt chuyến thăm, ông S. Jaishankar luôn nỗ lực tối đa hóa mọi tiếp xúc ngoại giao để đưa mối quan hệ của Ấn Độ với các đối tác Đông Nam Á lên một tầm cao mới. Với mỗi đối tác, Ấn Độ lại có cách tiếp cận khác nhau, cụ thể và thực tế.

Đối với Singapore, Ấn Độ tập trung thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực công nghệ và phát triển bền vững - những thế mạnh hàng đầu của Singapore. 

Tại Singapore, ông S. Jaishankar có các cuộc tiếp xúc với Thủ tướng Lý Hiển Long và các quan chức cấp cao Singapore, trong đó có người đồng cấp gốc Ấn Độ Vivian Balakrishnan. Hai bên thảo luận về những cách thức để tăng cường hợp tác trên các lĩnh vực chiến lược, như công nghệ tài chính, số hóa, nền kinh tế xanh, phát triển nguồn nhân lực và an ninh lương thực.

Năm 2023, Ấn Độ và Singapore thiết lập dịch vụ thanh toán liên kết thời gian thực để tạo điều kiện cho việc chuyển tiền xuyên biên giới trở nên thuận tiện hơn và tiết kiệm chi phí. Về các vấn đề quốc tế, Ấn Độ trao đổi lập trường với Singapore về tình hình ở khu vực Ấn Ðộ Dương - Thái Bình Dương và Tây Á. 

Mối quan hệ giữa Ấn Ðộ và Singapore có lịch sử bắt nguồn từ những mối liên kết chặt chẽ về thương mại, văn hóa và giao lưu nhân dân (khoảng 8% dân số Singapore có gốc Ấn Độ).

Kể từ chuyến thăm Ấn Độ của Thủ tướng Singapore Goh Chok Tong vào năm 1994 đến nay, mối quan hệ song phương Ấn Độ - Singapore luôn được thúc đẩy mạnh mẽ. Singapore có thể xem là “cửa ngõ” của Ấn Độ vào Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) với vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy quan hệ ASEAN - Ấn Độ và tăng cường sự hợp tác của Ấn Độ trong các cơ chế do ASEAN dẫn dắt. Hai nước có hơn 20 cơ chế đối thoại và thường xuyên tiến hành tập trận song phương.

Đối với Philippines, Ấn Độ có cách tiếp cận ưu tiên hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh. Tại cuộc họp báo cùng Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Enrique Manalo, Bộ trưởng Ngoại giao S. Jaishankar bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ của Ấn Độ đối với lực lượng hải quân Philippines ở Biển Đông. 

Ông kêu gọi các nước tuân thủ Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 “toàn bộ, cả về văn bản và tinh thần”. Tháng 1-2022, Ấn Độ và Philippines ký kết thỏa thuận hợp tác quốc phòng, theo đó Ấn Độ sẽ cung cấp biến thể tên lửa hành trình siêu âm BrahMos cho Philippines. Ấn Độ cũng đề nghị cung cấp máy bay chiến đấu Tejas Mk1 cho Philippines.

Bộ trưởng Ngoại giao 2 nước còn đề cập đến các lĩnh vực hợp tác khác, như thúc đẩy trao đổi thương mại và du lịch giữa 2 nền kinh tế phát triển nhanh của châu Á, cũng như hợp tác quốc phòng, an ninh lương thực, chăm sóc sức khỏe và công nghệ. Hai bên cũng tập trung thảo luận về lợi ích chung trong việc bảo đảm an toàn hàng hải, bởi cả Philippines và Ấn Độ đều là những quốc gia đóng góp không nhỏ đối với ngành vận tải biển toàn cầu. 

Ngược lại với Singapore, mối quan hệ giữa Ấn Độ và Philippines chưa phát huy tối đa tiềm năng. Tuy nhiên, những bước tiến gần đây trong hợp tác thương mại giữa 2 nước rất đáng khích lệ. Ấn Ðộ là đối tác thương mại lớn thứ 15 và là thị trường xuất khẩu lớn thứ 13 của Philippines, với tổng kim ngạch thương mại song phương đạt hơn 3 tỷ USD vào năm 2023. 

Ấn Độ và Philippines đang hướng tới kỷ niệm 75 năm quan hệ đối tác và đây được cho là thời điểm phù hợp để hai bên nâng cấp quan hệ song phương lên đối tác chiến lược.

Đối với Malaysia, Ấn Độ hướng tới tạo động lực mới trong quan hệ song phương. Malaysia là 1 trong 4 quốc gia thành viên ASEAN[1] mà Ấn Độ đã ký kết thỏa thuận đối tác chiến lược. 

Việc nâng cấp quan hệ từ đối tác chiến lược lên đối tác chiến lược toàn diện vào năm 2015 nhân chuyến thăm Malaysia của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cho thấy tầm quan trọng của Malaysia đối với Ấn Độ trong chính sách “Hành động hướng Đông” của nước này. 

Mối quan hệ giữa Ấn Độ và Malaysia suy giảm trong những năm gần đây do vướng mắc một số vấn đề, trong đó có việc một bộ phận người Malaysia phản đối chính sách của Ấn Độ đối với người Hồi giáo. Do vậy, đến thăm Malaysia lần này, Bộ trưởng Ngoại giao S. Jaishankar đã chào xã giao Thủ tướng Malaysia Anwar Bin Ibrahim, gặp gỡ Bộ trưởng Ngoại giao Utama Haji Mohamad Bin Haji Hasan.

Tại các cuộc gặp, hai bên thảo luận sâu rộng về những lĩnh vực hợp tác song phương, bao gồm chính trị, kinh tế, thương mại, quốc phòng, kỹ thuật số, văn hóa và giáo dục. Ông S. Jaishankar cũng gặp các tổng giám đốc điều hành (CEO) lớn trong nhiều ngành ở Malaysia, đồng thời giao lưu với cộng đồng người Ấn Độ ở nước này, ca ngợi những đóng góp của cộng đồng người Ấn Độ ở Malaysia đối với mối quan hệ Ấn Độ - Malaysia.

Với 2,77 triệu người gốc Ấn Độ, chiếm khoảng 8,5% dân số, Malaysia tự hào khi có một cộng đồng người gốc Ấn Độ lớn nhất thế giới, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy quan hệ kinh tế và tương tác văn hóa giữa 2 nước. Dòng khách du lịch qua lại cũng giúp tăng cường đáng kể sự kết nối giữa người dân 2 nước. 

Mặc dù quan hệ song phương có những thăng trầm trong những năm gần đây, song hai bên luôn nỗ lực giải quyết hiệu quả những vấn đề còn tồn tại bằng sự nghiêm túc và chân thành. Đây là cơ sở giúp quan hệ song phương tiếp tục đà phát triển tốt đẹp trên nhiều lĩnh vực, từ thương mại, đầu tư đến quốc phòng - an ninh. 

Theo đó, với kim ngạch thương mại song phương đạt gần 20 tỷ USD trong giai đoạn 2022 - 2023, 2 nước đang nỗ lực phấn đấu vượt mốc 25 tỷ USD vào năm 2026. Ấn Độ và Malaysia cũng đang thảo luận ý tưởng nhập khẩu quốc phòng từ Ấn Độ, đồng thời khai thác những tiềm năng hợp tác quốc phòng mới.

Thúc đẩy tầm nhìn chung với ASEAN

Sự hội tụ lợi ích chiến lược và chia sẻ tầm nhìn chung trong quan hệ Ấn Độ - ASEAN đã thúc đẩy sự hợp tác mạnh mẽ giữa hai bên trong các vấn đề khu vực và toàn cầu. Việc củng cố quan hệ giữa hai bên hướng tới thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, đồng thời giải quyết những thách thức địa - chiến lược đang nổi lên ở khu vực. 

Cả Ấn Độ và ASEAN đều nhấn mạnh việc tăng cường kết nối thương mại và hàng hải ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương như một yếu tố góp phần tăng cường hợp tác chiến lược trên cả bình diện song phương và đa phương.

Năm 2023, ASEAN là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ, với tổng giá trị thương mại song phương đạt khoảng 131 tỷ USD, chiếm 11,3% tổng thương mại toàn cầu của Ấn Độ.

Bên cạnh đó, cam kết của Ấn Độ nhằm duy trì khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do, cởi mở và hòa nhập, dựa trên luật lệ, có sự tương đồng với Tầm nhìn của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP). Sáng kiến Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPOI) cũng như Sáng kiến An ninh và Tăng trưởng cho tất cả trong khu vực (SAGAR) của Ấn Độ củng cố hình ảnh của Ấn Độ với tư cách là một bên liên quan có trách nhiệm và là đối tác bảo đảm an ninh tổng thể của khu vực.

Cam kết vững chắc của Ấn Độ đối với các chuẩn mực và nguyên tắc của ASEAN cũng phù hợp với tầm nhìn và ưu tiên chung của ASEAN trong khu vực. Các nước ASEAN nhận thức rõ những thách thức mà khu vực đang gặp phải cũng là những gì mà Ấn Độ cùng các đối tác đối thoại phải đối mặt. Cả Ấn Độ và ASEAN đều có lợi ích khi thực thi những biện pháp có ý nghĩa, hiệu quả để bảo đảm ASEAN vẫn là lực lượng trung tâm trong hòa giải các tranh chấp ở Biển Đông.

Mối quan hệ Ấn Độ - ASEAN đang không ngừng phát triển, mở rộng mạnh mẽ hơn trong những thập niên qua. Hai bên thể hiện sự tôn trọng đối với lợi ích của nhau, về nhu cầu phát triển cũng như vấn đề an ninh. Ấn Độ đặt vai trò trung tâm của ASEAN làm trụ cột chính trong IPOI. 

Quan hệ đối tác Ấn Độ - ASEAN có nhiều bước phát triển mạnh mẽ trong những năm qua và mang lại không ít kết quả thực chất, bảo đảm lợi ích đối với cả hai bên. Trong những thành tựu quan trọng của mối quan hệ này, không thể không đề cập đến hợp tác an ninh - chính trị giữa hai bên, nhất là thông qua đối thoại trong cấu trúc khu vực với vai trò trung tâm của ASEAN.

Hai bên có đầy đủ các cơ chế và tầm nhìn hợp tác mở đường, như chính sách “Hành động hướng Đông”, IPOI của Ấn Độ và Kế hoạch Hành động ASEAN - Ấn Độ giai đoạn 2021 - 2025. Mục tiêu của các cơ chế này không nằm ngoài việc mong muốn củng cố mối quan hệ đối tác vì hòa bình Ấn Độ - ASEAN, góp phần duy trì ổn định và thịnh vượng chung trong khu vực. 

Việc tăng cường quan hệ Ấn Độ - ASEAN đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập sự ổn định địa - chiến lược và cân bằng giữa các nước lớn ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương./.

---

[1] Ba nước còn lại là Indonesia, Singapore và Việt Nam.