Nhiều lợi thế độc đáo

Cho tới thời điểm hiện tại, trên thế giới không còn chút nghi ngờ nào về việc thiết bị không người điều khiển hiện diện trong và chi phối chính trị thế giới, quan hệ quốc tế. Bằng chứng thời sự nhất là cuộc gặp cấp cao ngày 1-10-2025 của Liên minh châu Âu (EU) được Đan Mạch chủ trì tổ chức trên cương vị chủ tịch luân phiên đương nhiệm của EU.

Trong những ngày trước khi diễn ra cuộc gặp, Đan Mạch phát hiện có nhiều vật thể bay không người điều khiển xuất hiện ở vùng gần nhiều sân bay và căn cứ quân sự của Đan Mạch. Trước đó, có vật thể bay không người điều khiển xâm nhập vào không phận của Ba Lan, Romania và Bulgaria. 

Các thành viên EU và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ngay lập tức cáo buộc Nga sử dụng thiết bị bay không người điều khiển để xâm nhập không phận của họ, tiến hành hoạt động trinh sát và do thám, khiêu khích và thăm dò, thử nghiệm phản ứng phòng thủ của NATO. EU phải huy động nhiều thành viên triển khai không quân và phòng không, hải quân để bảo vệ an ninh cho sự kiện ở Đan Mạch. 

Một trong những chủ đề nội dung chính trên chương trình nghị sự của cuộc gặp cấp cao của EU vừa qua tại Đan Mạch là thiết lập một bức tường thiết bị bay không người lái ở dọc tuyến biên giới giữa EU và NATO với Nga để ứng phó thiết bị bay không người lái được cho là của Nga.

Thiết bị không người điều khiển có thể làm thay đổi chính trị thế giới và quan hệ quốc tế, trước hết bởi nó đã và đang tiếp tục làm thay đổi rõ rệt, sâu rộng cách thức tiến hành chiến tranh, cách thức đe dọa an ninh, cách thức bảo vệ an ninh ở mọi nơi trên thế giới. Nhìn vào cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraina, giữa Israel và Hamas, hay cuộc chiến tranh dài 12 ngày mới đây giữa Israel và Iran có thể dễ dàng nhận ra điều này.

Thiết bị không người điều khiển có rất nhiều lợi thế độc đáo. Chi phí sản xuất thấp, chuyển giao công nghệ dễ dàng, không khó để vận hành, sử dụng, mà ứng phó lại có thể rất tốn kém và không dễ chắc chắn hiệu quả. 

Chính vì vậy, rất nhiều bên, nhiều phía có thể tiếp cận, sử dụng, đối tác nhỏ với tiềm lực tài chính hạn chế có thể sử dụng để ứng phó và thách thức đối thủ lớn với tiềm lực tài chính và quân sự lớn.

Lợi thế lớn nhất và quyết định nhất của thiết bị không người điều khiển là không gây thương vong và tổn hại gì cho con người. Vì rủi ro đối với con người gần như bị triệt tiêu nên ranh giới kiềm chế hành động quân sự, can thiệp quân sự hay kéo dài xung khắc thường dễ dàng bị bỏ qua. 

Ở đây bộc lộ rất rõ tác động chính trị an ninh của thiết bị không người điều khiển. Thiết bị không người điều khiển có thể làm cho chiến sự dễ dàng nhanh chóng leo thang mức độ quyết liệt và lan rộng. Trở thành một mặt hàng xuất khẩu và vũ khí được giao dịch rất sôi động, rộng rãi trên thế giới, thiết bị không người điều khiển đã trở thành xu thế diễn biến rất phát triển trên thế giới.

Chi phối chính trị thế giới

Thiết bị không người điều khiển chi phối chính trị thế giới ở chỗ nó thách thức và bất chấp luật pháp quốc tế và chủ quyền quốc gia. Nó được sử dụng không những chỉ trên chiến trường, trong những cuộc chiến tranh hay xung khắc thực thụ, mà còn ở cả những nơi vốn hoàn toàn không phải là vùng chiến địa. Việc này động chạm đến chủ quyền quốc gia, luật pháp quốc tế, đến những nguyên tắc, chuẩn mực được công nhận chung trong chính trị thế giới và quan hệ quốc tế. 

Những quy chuẩn truyền thống được quốc tế xác lập, vận dụng để chế tài các cách thức tiến hành chiến tranh trên thế giới bị thay đổi căn bản bởi thiết bị không người điều khiển. Chẳng hạn như tiến hành chiến tranh từ xa hay đem chiến tranh vào rất sâu bên trong lãnh thổ của đối phương, tức là cách rất xa mặt trận. Chẳng hạn như ranh giới giữa mục tiêu quân sự và mục tiêu dân sự luôn rất mong manh trong sử dụng thiết bị không người điều khiển làm vũ khí chiến tranh.

Ở cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraina, hay giữa Israel và Iran, có thể thấy rất rõ thiết bị không người điều khiển có thể làm thay đổi chiều hướng diễn biến của chiến sự như thế nào. Thiết bị không người điều khiển giúp Ukraina vừa cầm cự vừa phản công, đem chiến sự vào sâu bên trong lãnh thổ Nga. 

Thiết bị không người điều khiển của Nga làm cho hệ thống mạng lưới phòng không của Ukraina bị quá tải. Ba Lan và NATO phải huy động lực lượng rất hùng hậu máy bay tiêm kích và tên lửa hiện đại nhất mà chỉ bắn hạ được có 3 trong số 19 chiếc UAV xâm nhập không phận Ba Lan. Hệ thống phòng không Vòm sắt lừng danh của Israel cũng không ngăn ngừa được hết UAV của Iran.

Thiết bị không người điều khiển có thể khuấy đảo chính trị thế giới và quan hệ quốc tế ở những hành động xâm phạm không phận và lãnh hải. Nó có thể gây ra bất hòa và căng thẳng giữa các quốc gia liên quan, khiến các quốc gia và đối tác mất lòng tin vào nhau, đối phó và đối đầu nhau. 

Những hành động như thế thách thức mọi quy định, chuẩn mực thông dụng lâu nay trong chính trị thế giới và quan hệ quốc tế về chủ quyền quốc gia, về tính bất khả xâm phạm của không phận và lãnh hải của quốc gia.

Trên thế giới hiện tại có cuộc chạy đua và cạnh tranh quyết liệt về nghiên cứu, chế tạo, sử dụng thiết bị không người điều khiển, tích hợp hiệu ứng của trí tuệ nhân tạo (AI) vào thiết bị không người điều khiển. Đấy là cuộc cạnh tranh chiến lược trên phạm vi toàn cầu theo đúng cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. 

Ai cũng muốn chiếm giữ ưu thế nổi trội về kỹ thuật và công nghệ, chi phối chuỗi cung ứng liên quan, đi trước mọi đối tác khác về khai thác và tận lợi triệt để tính lưỡng dụng của thiết bị không người điều khiển phục vụ mục đích quân sự và dân sự.

Buôn bán thiết bị không người điều khiển, đặc biệt những thiết bị không người điều khiển lưỡng dụng trên, thúc đẩy chạy đua vũ trang trên thế giới và được nhiều quốc gia sử dụng làm công cụ thúc đẩy quan hệ song phương với đối tác này hay gây áp lực cho đối tác khác. 

Chẳng hạn như Iran cung ứng UAV cho Nga và chuyển giao công nghệ chế tạo UAV giá rẻ cho Nga. Hoặc như Thổ Nhĩ Kỳ cung ứng UAV cho Ukraina nhằm vừa hậu thuẫn Ukraina, vừa gây áp lực đối với Nga.

Cũng chính vì chính trị thế giới và quan hệ quốc tế bị thiết bị không người điều khiển chi phối mạnh mẽ, sâu rộng mà càng cần có cách thức, quy định chế tài và kiểm soát mọi khía cạnh liên quan đến thiết bị không người điều khiển ở phạm vi quốc gia cũng như thế giới./.