Theo “Ý kiến về việc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi xanh toàn diện trong phát triển kinh tế - xã hội” do Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Quốc vụ viện Trung Quốc ban hành ngày 11-8-2024, mục tiêu chính của nước này là đến năm 2030 đạt được tiến triển tích cực trong chuyển đổi xanh ở các lĩnh vực trọng điểm, về cơ bản hình thành phương thức sản xuất và lối sống xanh, chuyển đổi xanh toàn diện trong phát triển kinh tế - xã hội đạt hiệu quả rõ rệt. 

Đến năm 2035, về cơ bản hình thành hệ thống kinh tế phát triển tuần hoàn xanh và carbon thấp, phương thức sản xuất và lối sống xanh được hình thành rộng rãi, phát triển kinh tế - xã hội bước vào quỹ đạo xanh và carbon thấp một cách toàn diện.

Hướng dẫn 33 điểm trên đã vạch ra các mục tiêu chính liên quan đến quá trình chuyển đổi xanh rộng rãi đến năm 2030, trong đó Chính phủ Trung Quốc đề ra một loạt mục tiêu lượng hóa, như đến năm 2030, quy mô ngành tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường đạt khoảng 15.000 tỷ NDT (khoảng 2.100 tỷ USD); tăng tỷ lệ tiêu thụ năng lượng phi hóa thạch lên khoảng 25%; cường độ phát thải carbon trên đơn vị doanh thu quy đổi của các phương tiện vận tải đang vận hành giảm khoảng 9,5% so với năm 2020; việc sử dụng chất thải rắn số lượng lớn hàng năm đạt khoảng 4,5 tỷ tấn...

Các chuyên gia cho rằng, hướng dẫn rộng rãi này sẽ củng cố hơn nữa vai trò đi đầu của Trung Quốc trong quá trình chuyển đổi xanh và thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của nước này trong việc thực hiện các cam kết quốc gia về giảm phát thải carbon.

Tăng tốc nâng cấp lưới điện

Ngày 6-8-2024, Ủy ban Cải cách và Phát triển quốc gia Trung Quốc (NDRC) công bố chi tiết về kế hoạch 3 năm nhằm nâng cấp hệ thống điện trong bối cảnh nước này đang tìm cách tăng cường năng lượng tái tạo và giảm bớt căng thẳng do nhu cầu điện tăng cao trên lưới điện quốc gia.

Kế hoạch 2024 - 2027 do NDRC đưa ra nhằm giúp Trung Quốc đáp ứng mục tiêu đạt đỉnh phát thải carbon trước năm 2030 và bao gồm hướng dẫn về việc nâng cấp hệ thống truyền tải và phân phối. 

Theo đó, kế hoạch này đặt ra các mục tiêu cho phản ứng nhu cầu, cân bằng nhu cầu đặt ra cho lưới điện, bằng cách khuyến khích người tiêu dùng chuyển hướng sử dụng điện tránh những thời gian cao điểm - một nhu cầu cần thiết được nhấn mạnh bởi nhiệt độ phá kỷ lục đã gây căng thẳng cho lưới điện ở miền Đông Trung Quốc trong những ngày hè vừa qua. 

Theo kế hoạch, công suất phản ứng nhu cầu phải đạt 5% tải điện tối đa. Kế hoạch cũng đặt ra mục tiêu tham vọng hơn cho phản ứng nhu cầu là đạt 10% tải điện tối đa ở một số khu vực nhất định.

Kế hoạch còn kêu gọi sử dụng nhiều năng lượng tái tạo hơn trong các dự án truyền tải điện đường dài. Đồng thời, kêu gọi thiết lập các tiêu chuẩn cho thế hệ điện than tiếp theo, giảm lượng khí thải từ các nhà máy điện than và trộn than với nhiên liệu có hàm lượng carbon thấp hơn. 

Trần Tuyết Uyển (Xuewan Chen) - nhà phân tích chuyển đổi năng lượng của Sở Giao dịch chứng khoán London (LSEG) - nhận định rằng, kế hoạch này tập trung vào việc xây dựng lưới điện linh hoạt hơn để quản lý tốt hơn quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.

Hiện nay, các công ty điều hành lưới điện của Trung Quốc đang chạy đua nâng cấp hệ thống, trong đó, chỉ riêng trong 4 tháng đầu năm 2024, nước này đã đầu tư 17 tỷ USD cho các dự án lưới điện, tăng 24,9% so với cùng kỳ năm ngoái. 

Đáng chú ý, Tổng Công ty Lưới điện quốc gia Trung Quốc (SGCC), quản lý hơn 80% mạng lưới điện của cả nước, có kế hoạch tăng chi tiêu đầu tư lên mức cao kỷ lục 600 tỷ NDT (84 tỷ USD) trong năm nay. Trong khi đó, Công ty Lưới điện miền Nam Trung Quốc (CSPG) đặt mục tiêu tăng chi tiêu đầu tư thêm hơn 50% vào năm 2027.

Thiết lập tiêu chuẩn về carbon, năng lượng tái tạo

Ngày 8-8, NDRC thông báo sẽ đặt ra tiêu chuẩn cho các thước đo quan trọng ở 70 lĩnh vực bao gồm kiểm kê phát thải carbon, thu giữ và giảm phát thải carbon, lưu trữ năng lượng, tiết kiệm năng lượng... 

Các tiêu chuẩn này sẽ áp dụng cho các ngành công nghiệp chính bao gồm điện, than, thép, vận tải, vật liệu xây dựng và hóa dầu, cũng như các tiêu chuẩn cho những công nghệ định hướng thương mại như phương tiện năng lượng mới (NEV), quang điện và pin lithium-ion, thiết bị điện tử, nhựa và vật liệu xây dựng.

Ngoài ra, NDRC cho biết sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp tiêu thụ năng lượng và phát thải carbon hàng đầu sử dụng các công nghệ mới nổi như mạng 5G và chuỗi khối (blockchain) để theo dõi, tính toán và phân tích lượng khí thải carbon. Đây là nỗ lực mới nhất của Trung Quốc nhằm củng cố lộ trình đưa phát thải ròng carbon về mức không (net-zero) vào năm 2060.

Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang triển khai năng lượng tái tạo với tốc độ chóng mặt. Theo Tổ chức Giám sát năng lượng toàn cầu (GEM), trong giai đoạn từ tháng 3-2023 đến tháng 3-2024, Trung Quốc đã lắp đặt năng lượng Mặt trời với công suất lớn hơn 3 năm trước đó cộng lại và nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại trong năm 2023. 

Nước này đang trên đà đạt 1.200 GW công suất điện gió và điện Mặt trời vào cuối năm 2024, sớm hơn 6 năm so với mục tiêu của chính phủ.

Đầu tháng 8-2024, NDRC và Cơ quan Quản lý năng lượng quốc gia Trung Quốc (NEA) đã ban hành hướng dẫn cập nhật yêu cầu về mức sử dụng năng lượng tái tạo tối thiểu áp dụng đối với một số tỉnh trong năm 2024 và 2025. 

Các yêu cầu này là một phần trong cơ chế bảo đảm tiêu thụ năng lượng tái tạo của Trung Quốc. Cơ chế này được ra mắt vào năm 2021 như một giải pháp để tăng mức tiêu thụ năng lượng tái tạo, trong đó đặt ra 2 mục tiêu gồm tổng mức tiêu thụ năng lượng tái tạo và tiêu thụ năng lượng tái tạo ngoài thủy điện. 

Khi được giới thiệu vào năm 2021, cơ chế này đặt ra mục tiêu bảo đảm 40% tổng mức tiêu thụ năng lượng quốc gia vào năm 2030 sẽ đến từ các nguồn năng lượng tái tạo, gồm cả thủy điện.

Hướng dẫn mới của NDRC và NEA yêu cầu 6 tỉnh tăng chỉ tiêu tiêu thụ năng lượng tái tạo trong năm nay lên hơn 6 điểm phần trăm so với năm 2023. Tỉnh Hắc Long Giang có mức tăng cao nhất, với tỷ trọng năng lượng tái tạo phi thủy điện tăng từ 22,7% tổng mức tiêu thụ năng lượng vào năm 2023 lên 30% vào năm 2024. 5 tỉnh khác gồm Hải Nam, Hà Nam, Cát Lâm, Hồ Nam và Cam Túc cũng được yêu cầu tăng tỷ trọng này thêm hơn 6 điểm phần trăm trong năm nay. 

Theo NEA, trong tháng 6-2024, năng lượng gió và Mặt trời chiếm gần 40% tổng công suất phát điện của cả nước và lần đầu tiên vượt qua công suất điện than.

Xác định năng lượng sạch là động lực tăng trưởng của nền kinh tế

Các động thái trên báo hiệu sự thay đổi trong các ưu tiên chính sách năng lượng ở Trung Quốc. Những lo ngại về nguy cơ thiếu điện, từng khiến Trung Quốc phải phụ thuộc vào điện than, đã bắt đầu giảm bớt. 

Việc Trung Quốc đẩy nhanh áp dụng năng lượng tái tạo đồng nghĩa với việc năng lượng sạch đã đáp ứng được hầu hết nhu cầu năng lượng tăng thêm, cho phép giảm nhu cầu sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Nước này hiện xem sản xuất công nghệ sạch và năng lượng sạch là động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế.

Theo phân tích của tổ chức Carbon Brief, nếu tính cả giá trị sản xuất, lĩnh vực năng lượng sạch đóng góp 11.400 tỷ NDT (1.600 tỷ USD) cho nền kinh tế Trung Quốc trong năm 2023, tăng 30% so với năm 2022. 

Do đó, lĩnh vực năng lượng sạch là động lực lớn nhất cho tăng trưởng kinh tế nói chung, chiếm 40% mức tăng trưởng GDP trong năm ngoái. Sự bùng nổ đầu tư vào năng lượng sạch năm 2023 là kết quả từ một bước ngoặt lớn trong chiến lược kinh tế vĩ mô của Trung Quốc. 

Đầu tư đã chuyển từ bất động sản sang sản xuất, chủ yếu là trong lĩnh vực sản xuất năng lượng sạch. Trong đó, tổng đầu tư vào ngành sản xuất tăng 9% vào năm 2023 so với cùng kỳ năm 2022, trong khi đầu tư vào các lĩnh vực điện và nhiệt tăng 23%. 

Những mức tăng này hoàn toàn là do tăng trưởng đầu tư vào sản xuất năng lượng sạch, trong khi đầu tư vào các lĩnh vực khác giảm. Do đó, sự chuyển hướng của Trung Quốc sang sản xuất thực chất là sự chuyển hướng sang sản xuất công nghệ sạch.

Có thể nói, những ưu tiên trên phù hợp với các nghị quyết gần đây của Chính phủ Trung Quốc nhằm thúc đẩy nền kinh tế xanh, carbon thấp và tuần hoàn thông qua sự hỗ trợ chính sách toàn diện, bao gồm các biện pháp tài khóa, thuế, tài chính, đầu tư và định giá. 

Tuy nhiên, cấu trúc năng lượng của Trung Quốc hiện nay vẫn phụ thuộc nhiều vào than đá và phải đối mặt với những thách thức bên trong và bên ngoài. Do đó, việc ban hành các hướng dẫn và quy định vào thời điểm quan trọng này rõ ràng là rất quan trọng để Trung Quốc đạt được các mục tiêu về phát thải carbon./.