Đặt ra nhiều vấn đề đối ngoại mới

Vấn đề đối ngoại trước hết là vấn đề đường biên giới quốc gia ở châu Âu bị xê dịch. Nói cách khác, đây là vấn đề bản đồ địa lý và hành chính của châu Âu bị thay đổi. Đến nay, Nga đã đánh chiếm và quản lý hơn 20% lãnh thổ của Ukraina; luật hóa việc sáp nhập 4 vùng lãnh thổ ở miền Đông Ukraina vào lãnh thổ Nga như từng làm trước đó với bán đảo Crimea. 

Thay đổi bản đồ địa lý - chính trị châu lục làm thay đổi cơ bản quan hệ giữa các quốc gia trên châu lục, làm thay đổi cả lịch sử và tương lai của châu lục. Thay đổi bản đồ địa lý - chính trị châu lục bằng chiến tranh luôn gây hệ lụy lâu dài cho châu lục và thách thức lớn về đối ngoại đối với châu lục, mà đối ngoại cần nhiều thời gian để giải quyết, thậm chí còn có thể không giải quyết nổi. 

Tới đây, trên bàn đàm phán về giải pháp chính trị giúp chấm dứt cuộc chiến tranh ở Ukraina dù chỉ giữa Mỹ và Nga, hay còn có thêm sự tham gia của một vài bên khác nữa, vấn đề phân định lại hay giữ nguyên biên giới quốc gia, vẽ mới hay vẽ lại bản đồ địa lý - chính trị châu Âu không chỉ hiện diện trên chương trình nghị sự mà còn thuộc diện những vấn đề nan giải nhất.

Cuộc chiến ở Ukraina đẩy châu Âu vào cục diện chính trị an ninh, quan hệ đối ngoại mới khi gần như tất cả các cơ chế và cấu trúc, trật tự và hệ thống chính trị và an ninh chung cho châu lục tồn tại, hoạt động từ nhiều thập niên nay bị đổ vỡ hoặc chỉ còn tồn tại trên danh nghĩa. 

Tất cả quốc gia trên châu lục và ở nhiều nơi khác trên thế giới đều phải tự giải quyết nhiều vấn đề đối ngoại mới đặt ra đối với họ. Chẳng hạn như chuyện nên và phải thể hiện quan điểm chính thức như thế nào về cuộc chiến này? Nên hay cần phải ủng hộ hay lên án bên nào trong các bên liên quan trực tiếp cũng như gián tiếp đến cuộc chiến? Phải hoặc nên vận hành chính sách đối ngoại và thực hiện hoạt động như thế nào với Nga và Ukraina, với các đồng minh của Nga, với các đồng minh của Ukraina? Tất cả đều gặp phải khó khăn, khó xử riêng về đối ngoại.

Cuộc chiến ở Ukraina thách thức hiệu lực của luật pháp quốc tế. Trong những chuyện liên quan đến cuộc chiến tranh này, luật pháp quốc tế khi bị bất chấp, lúc bị áp đặt cách hiểu khác. Có những phương diện của cuộc chiến tranh này làm nảy sinh nhiều vấn đề mới nan giải, phức tạp và tế nhị về pháp lý quốc tế. 

Trên thực tế, luật pháp quốc tế không có đủ hiệu lực thật sự để ngăn cản cuộc chiến tranh xảy ra; để chặn đà gia tăng mức độ căng thẳng, quyết liệt; để nhanh chóng đưa lại giải pháp giúp sớm chấm dứt cuộc chiến. Luật pháp quốc tế vẫn đóng vai trò rất quan trọng trong các hoạt động đối ngoại liên quan đến cuộc chiến, nhưng vai trò chế tài của nó vẫn bị thách thức rất đáng kể. 

Vấn đề đối ngoại nảy sinh từ cuộc chiến ở Ukraina là cần phải tiếp tục phát triển, hoàn thiện luật pháp quốc tế; cần phải bảo đảm luật pháp quốc tế được thực thi đầy đủ, nghiêm chỉnh. Chỉ như vậy, hiệu lực thiết thực của luật pháp quốc tế mới có thể được bảo đảm chắc chắn và phát huy cao độ trong thế giới hiện đại; mới có thể là nền tảng và trở thành một sự bảo đảm cho việc thực thi đầy đủ, nghiêm chỉnh thỏa thuận mà rồi đây các bên liên quan đạt được giúp chấm dứt cuộc chiến này.

Đòi hỏi những nỗ lực lớn lao

Cuộc chiến ở Ukraina làm thế giới bị phân bè, chia tuyến về chính trị và an ninh, mà việc khắc phục cần nhiều thời gian, đòi hỏi nhiều nỗ lực lớn lao về đối ngoại của cả thế giới, chứ không phải chỉ của các bên liên quan trực tiếp và gián tiếp. Nó thử thách tất cả các liên minh, liên kết đã hình thành, hoạt động lâu nay trên thế giới. 

Chiến tranh tạo bối cảnh tình hình mới và thời hậu chiến cũng là bối cảnh tình hình mới buộc tất cả các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, cũng như các liên minh và liên kết kia phải thích ứng để tiếp tục tồn tại, hoạt động, để tăng cường và phát huy vai trò, ảnh hưởng ở khu vực cũng như trên thế giới.

Vấn đề đối ngoại nảy sinh từ cuộc chiến này đối với các nước là thực thi chính sách đối ngoại như thế nào để không bị khó xử về đối ngoại và vẫn bảo đảm được những lợi ích thiết thực trước mắt, cũng như lâu dài về an ninh và kinh tế đối ngoại. Giải quyết tốt và kịp thời vấn đề này có tầm quan trọng đặc biệt, bởi không ai biết cuộc chiến còn có thể kéo dài bao lâu, tác động của nó còn có thể tiêu cực và tai hại đến đâu nữa.

Cuộc chiến ở Ukraina khác biệt rất cơ bản so với các cuộc chiến đã xảy ra trước đó giữa 2 quốc gia với nhau trên thế giới ở sự pha trộn giữa chiến tranh truyền thống và chiến tranh hiện đại. Nó đặt ra những vấn đề đối ngoại nan giải, phức tạp và nhạy cảm khi 2 nước chiến tranh trực tiếp với nhau, nhưng vũ khí và tiền bạc của bên ngoài đóng vai trò rất to lớn; sự ủng hộ về chính trị và tinh thần, về tài chính, quân sự của bên ngoài cho hai bên chiến tranh với nhau gần như quyết định diễn biến và kết cục cuộc chiến. 

Nó còn là cuộc chiến tranh mà khoa học và công nghệ trở thành vũ khí chiến lược. Bên này phải hoạt động đối ngoại như thế nào để có thể phân rẽ bên kia với đồng minh của họ; để ngăn cản bên kia không thể nhận được sự hậu thuẫn của đồng minh của họ và của bên ngoài.

Chấm dứt cuộc chiến tranh và xung đột luôn là thách thức lớn đối với ngoại giao và đối nội. Nếu không có tác động ngoại giao từ bên ngoài, chắc chắn Nga và Ukraina sẽ không tự đi vào hòa đàm với nhau và thỏa hiệp với nhau về giải pháp giúp chấm dứt cuộc chiến.

 Ai có đủ khả năng, uy tín để thực thi thành công sứ mệnh ngoại giao trung gian hòa giải giữa Nga và Ukraina? Ai có thể đưa ra sáng kiến ngoại giao mà tất cả các bên liên quan đều có thể chấp nhận? Ở mọi giai đoạn liên quan đến cuộc chiến này, khi nó đang diễn biến cũng như trong quá trình tìm kiếm giải pháp hòa bình, ở giai đoạn thực thi giải pháp hòa bình, cũng như ở thời hậu chiến đều nảy sinh những vấn đề đối ngoại khác nhau đòi hỏi được giải quyết kịp thời, dứt điểm, thỏa đáng và lâu bền./.