Diễn biến và tác động

Đánh giá về cục diện có thể thấy, cuộc xung đột quân sự giữa Nga và Ukraina kể từ khi xảy ra đến nay đã kéo dài 3 năm mà vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc. Trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột, Nga phát động cuộc chiến trên diện rộng với phương châm “đánh nhanh, thắng nhanh”, đồng thời thúc ép Ukraina đàm phán, chấp thuận các điều kiện của Nga để chấm dứt chiến tranh. 

Tuy nhiên, sức kháng cự của quân đội Ukraina trên chiến trường buộc Nga phải điều chỉnh chiến thuật, khiến Mỹ và các nước phương Tây thay đổi thái độ từ do dự chuyển sang hậu thuẫn mạnh cho Ukraina, đồng thời gây sức ép đối với Nga.

Sự hỗ trợ của Mỹ và phương Tây đã giúp Ukraina dần thay đổi cục diện chiến trường, bao vây, chia cắt, tạo sự uy hiếp mạnh mẽ đối với quân đội Nga ở một số khu vực do Nga kiểm soát. Tuy nhiên, tình hình không như Ukraina kỳ vọng. Nga liên tục chuyển trọng tâm chiến lược, chủ động thay đổi tính chất của cuộc chiến, huy động ngày càng nhiều lực lượng. Từ đầu năm 2023 đến nay, số lượng quân đội của Nga tại Ukraina gia tăng nhanh chóng. 

Đầu năm 2023, Nga đưa khoảng 360.000 quân sang Ukraina; đến tháng 6-2023, con số này lên tới 410.000 quân. Tháng 1-2024, số lượng quân đội của Nga tại chiến trường tiếp tục tăng lên 470.000 quân và đến tháng 10-2024 là khoảng 560.000 quân. Như vậy, trung bình 6 tháng/lần, Nga đưa khoảng 50.000 quân sang Ukraina. Với số lượng đó, Nga đã áp đảo Ukraina về quân số trên chiến trường. Dự kiến, quân số của Nga tại Ukraina sẽ đạt đỉnh điểm vào nửa đầu năm 2025, khoảng 600.000 quân và sẽ duy trì quy mô này trong năm 2025.

Về tổn thất nhân lực và tài lực đối với cả hai bên tham chiến, mức độ tàn phá được cho là chưa từng có tiền lệ, khi nhiều thành phố, thị trấn và làng mạc bị phá hủy hoàn toàn, số lượng người thương liên tục gia tăng. Theo Cơ quan Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR), hơn 10 triệu người Ukraina đã phải thay đổi chỗ ở, trong đó 6,7 triệu người đi tị nạn ở các nước châu Âu khác. 

Đặc biệt, tỷ lệ sinh ở cả 2 nước đều suy giảm. Dân số Ukraina giảm tới 10 triệu người (chiếm 25%) kể từ khi cuộc xung đột này nổ ra. Nhiều trẻ em, nhất là trẻ em ở các thành phố tiền tuyến, phải học trực tuyến trong hầm trú ẩn, mất cơ hội tương tác xã hội và trải nghiệm trong phòng học. Theo số liệu thăm dò của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), 1/2 số học sinh trong độ tuổi từ 13 - 15 ở vùng chiến sự bị chứng rối loạn giấc ngủ.

Đối với Nga, cuộc xung đột gây ra nhiều tổn thất về kinh tế với thiệt hại ước tính khoảng 320 triệu USD/ngày. Năm 2024, Nga đã đầu tư khoảng 119 tỷ USD cho chi tiêu quốc phòng, chiếm gần 30% tổng chi tiêu quốc gia. Tuy nhiên, theo ước tính của chuyên gia nước ngoài, chi tiêu quốc phòng thực tế của Nga có thể đạt đến 146 tỷ USD, tương đương gần 8% tổng sản phẩm nội địa (GDP) của Nga. 

Giới chuyên gia dự báo, cả Nga và Ukraina sẽ phải mất nhiều thập niên mới có thể khắc phục được hậu quả của cuộc xung đột. Đó là chưa kể đến những tổn thất về tinh thần và tâm lý mà người dân 2 nước phải hứng chịu.

Một số kịch bản và tính toán chiến lược của các bên liên quan

Kể từ khi chiến sự bùng phát, các bên đã thực hiện 5 vòng đàm phán, song chỉ đạt được một số kết quả hạn chế. Ngày 12-2-2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có cuộc điện đàm kéo dài 1,5 tiếng, trong đó hai nhà lãnh đạo đồng ý bắt đầu đàm phán chấm dứt ngay cuộc xung đột tại Ukraina. Như vậy, tiến trình tìm giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột Nga - Ukraina đã chính thức bước vào giai đoạn mới.

Tuy nhiên, cuộc xung đột cũng bắt đầu xuất hiện nhiều vấn đề phức tạp mới. Tại trụ sở Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở thành phố Brussel (Bỉ), Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth nhấn mạnh, việc khôi phục lại đường biên giới của Ukraina trước năm 2014 là không thực tế và Mỹ không coi việc trao tư cách thành viên NATO cho Ukraina là một phần của giải pháp đối với cuộc xung đột giữa Nga và Ukraina hiện nay. 

Phát biểu này cùng với những chỉ trích mạnh mẽ của Phó Tổng thống Mỹ James David Vance tại Hội nghị An ninh Munich lần thứ 61 diễn ra ở Đức vào ngày 14-2-2025, đã gây ra cú sốc lớn đối với cả châu Âu và Ukraina. 

Trong khi đó, Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky tuyên bố không chấp nhận bất cứ giải pháp nào nếu bị áp đặt mà không có sự tham gia của Ukraina. Châu Âu cũng khó có thể chấp nhận việc gia tăng ngân sách quốc phòng lên 5% ngay lập tức theo yêu cầu của Mỹ và có nguy cơ bị gạt ra ngoài tiến trình tìm kiếm giải pháp hòa bình cho vấn đề Ukraina.

Trước tình thế này, giới chuyên gia cho rằng, cả Nga và Ukraina cần cân nhắc nghiêm túc hơn về việc tìm kiếm một giải pháp kết thúc cuộc xung đột. Do vậy, sơ bộ có 5 kịch bản được đưa ra:

Kịch bản 1: Hòa bình đàm phán (ngừng bắn, đạt thỏa thuận hòa bình). Theo đó, hai bên đạt được một thỏa thuận hòa bình thông qua đàm phán, với sự trung gian hòa giải của bên thứ ba, như Liên hợp quốc, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ hay Trung Quốc. Trong kịch bản này, Nga và Ukraina có thể thỏa thuận về các vấn đề lãnh thổ, an ninh và tương lai chính trị của Ukraina trên cơ sở giữ nguyên hoặc điều chỉnh biên giới. Nga tiếp tục duy trì quyền kiểm soát ở 4 tỉnh Donetsk, Lugansk, Kherson, Zaporizhzhia và Crimea. 

Trong khi đó, Ukraina chấp nhận nếu chủ quyền được bảo đảm và có thể lấy lại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng. Mỹ và phương Tây sẽ ủng hộ nếu Ukraina không phải nhượng bộ nhiều, đồng thời điều này có thể làm suy yếu Nga. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, khả năng này khó có thể xảy ra và nếu có thể xảy ra, chỉ có thể xảy ra trong ngắn hạn.

Kịch bản 2: Chiến tranh kéo dài và tiêu hao sức mạnh. Cuộc xung đột tiếp tục diễn ra mà không bên nào đạt được chiến thắng quyết định. Cả hai bên đều chịu tổn thất lớn, nhưng không rút lui, dẫn đến tình trạng bế tắc quân sự như trong cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất và Chiến tranh Triều Tiên. Hệ quả là, sức mạnh tổng hợp quốc gia của cả Nga và Ukraina tiếp tục bị tiêu hao, ảnh hưởng mạnh mẽ tới kinh tế và chính trị. Kịch bản này được cho là nhiều khả năng xảy ra. 

Theo đó, Nga đánh cược vào khả năng Ukraina suy yếu trước khi phương Tây giảm hỗ trợ. Ukraina cố gắng duy trì sự ủng hộ từ Mỹ và phương Tây, tăng cường sức mạnh quân sự và chờ thời cơ phản công. Trong khi đó, Mỹ và phương Tây tiếp tục viện trợ để kiềm chế Nga, song cũng có thể giảm hỗ trợ nếu cuộc xung đột kéo dài quá lâu và gây bất ổn nội bộ.

Kịch bản 3: Nga giành chiến thắng (thay đổi chính quyền Ukraina hoặc mở rộng kiểm soát lãnh thổ). Nga chiếm được thêm lãnh thổ quan trọng hoặc làm suy yếu đáng kể chính quyền Ukraina, buộc Ukraina phải chấp nhận những điều kiện của Nga. 

Nói cách khác, theo tính toán chiến lược của các bên, nếu Nga giành được chiến thắng, có thể áp đặt một chính phủ thân Nga tại Ukraina và củng cố vị thế địa - chính trị. Trong khi đó, Ukraina sẽ kháng cự tối đa với sự hỗ trợ từ Mỹ và phương Tây; đồng thời, Mỹ và phương Tây tăng cường các biện pháp trừng phạt Nga, viện trợ quân sự cho Ukraina để ngăn chặn viễn cảnh này.

Kịch bản 4: Ukraina giành lại lãnh thổ và đẩy lùi lực lượng quân đội Nga. Ukraina phản công thành công, giành lại những vùng lãnh thổ mà Nga kiểm soát từ năm 2014 - 2022. Nga phản ứng quyết liệt, dẫn đến nguy cơ leo thang chiến tranh. Giới chuyên gia cho rằng, kịch bản xảy ra phụ thuộc vào phần nhiều nguồn viện trợ của phương Tây dành cho Ukraina. 

Theo đó, nếu kịch bản này xảy ra, Nga có thể phải tìm kiếm một lối thoát danh dự hoặc leo thang chiến tranh (bao gồm cả sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật). Ukraina tiếp tục mong nhận được viện trợ quân sự và tài chính từ Mỹ và phương Tây. Tuy nhiên, với diễn biến gần đây khi chính quyền của Tổng thống Mỹ D. Trump tuyên bố, Mỹ sẽ ưu tiên giúp Ukraina đạt được hòa bình, chứ không phải giúp Ukraina giành lại lãnh thổ mà Nga đã chiếm đóng trong suốt 3 năm qua. Do vậy, đây là kịch bản khó có thể xảy ra.

Kịch bản 5: Chiến tranh leo thang (sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật hoặc đối đầu trực tiếp với NATO). Nga có thể sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật, thậm chí mở rộng cuộc xung đột sang các nước NATO (Ba Lan, Baltic), kéo NATO vào cuộc chiến trực tiếp, dẫn tới nguy cơ xảy ra thảm họa toàn cầu. Các chuyên gia cho rằng, kịch bản này khó có thể xảy ra và đây là điều các bên không mong muốn. 

Nga chỉ sử dụng phương án trên nếu đối mặt với thất bại nghiêm trọng, đe dọa đến sự tồn vong của chế độ. Trong khi, Ukraina không mong muốn leo thang chiến tranh, nhưng có thể yêu cầu sự can thiệp mạnh hơn từ NATO. Về phía Mỹ và phương Tây, trong trường hợp NATO bị tấn công, Mỹ và phương Tây có thể tham chiến toàn diện, dẫn đến một cuộc chiến toàn cầu.

Nhìn chung, trong cả 5 kịch bản để chấm dứt cuộc chiến Nga - Ukraina, kịch bản nào cũng tồn tại hai mặt của một vấn đề. Tuy nhiên, kịch bản nào có thể xảy ra phụ thuộc vào diễn biến chiến trường, ý chí chính trị của các bên và những yếu tố bên ngoài./.