Nhiều chuyên gia và nhà quy hoạch đã đưa ra các yếu tố tạo nên khái niệm “thành phố 15 phút” trong nhiều thập niên qua. Vào thời thập niên 20 của thế kỷ XX, nhà quy hoạch đô thị người Mỹ Clarence Perry đã đề xuất ý tưởng “đơn vị khu phố” - nơi người dân “có thể sống được” - trước khi có làn sóng ồ ạt xe hơi cá nhân và việc phân khu thành phố xuất hiện vào cuối thế kỷ XX.

Tư duy mới

Trong những năm gần đây, hầu hết mọi người sinh sống ở các thành phố đã dành phần lớn thời gian của họ ở nơi mà Ian Mulcahey - nhà quy hoạch đô thị tại Công ty thiết kế và kiến trúc Gensler - gọi là “hai ngôi làng cách nhau 15 phút”, một ngôi làng nơi họ sống và một ngôi làng nơi họ ở. 

Tuy nhiên, trước những thách thức do biến đổi khí hậu và nhu cầu cấp thiết phải giảm lượng khí thải, chưa kể đến đại dịch COVID-19, hai ngôi làng này đang phải chịu áp lực ngày càng lớn trong việc sáp nhập.

Và ý tưởng về “thành phố 15 phút” đã gây chú ý khi Thị trưởng thành phố Paris, bà Anne Hidalgo, biến nó thành một trong những chủ đề thúc đẩy chiến dịch tái tranh cử của mình. 

Thị trưởng Hidalgo cho hay: “thành phố 15 phút là một cách tư duy mới về thành phố và chính trị của thành phố. Bạn phải bắt đầu từ người dân, bằng cách hiểu cách mọi người di chuyển và sinh sống trong thành phố, những gì mọi người muốn”.

Carlos Moreno - Giáo sư tại Đại học Sorbonne và cố vấn khoa học cho Thị trưởng Paris - giải thích: “khái niệm về thành phố 15 phút là thiết kế thành phố trong khoảng cách 15 phút đi bộ hoặc xe đạp để kích hoạt 6 hoạt động đô thị chính ở các thành phố: sống, làm việc, cung ứng, giáo dục, sức khỏe và tận hưởng. 

Mục đích là biến Paris thành một thành phố mà ô tô không còn giữ vị thế như trước đây. Nó đang và sẽ được thay thế bằng cái mà chúng tôi gọi là “di chuyển mềm”, chẳng hạn như đi bộ và đi xe đạp”. 

Theo ông Moreno, kiến trúc và tổ chức sắp xếp đô thị của Paris, cũng như mật độ cao - với hơn 20.000 dân/km² - khiến Paris trở thành một địa điểm thử nghiệm lý tưởng mô hình “thành phố 15 phút”.

Lợi ích về thể chất và tinh thần

Các thành phố trên khắp thế giới từng phải đối mặt với điều mà được gọi là “dịch bệnh cô đơn” trong thời kỳ COVID-19 và một trong những đề xuất để giải quyết vấn đề này là xây dựng cơ sở hạ tầng xã hội tạo điều kiện cho nhiều kết nối giữa con người với nhau hơn, trong đó ý tưởng về “thành phố 15 phút” lại nổi lên.

Theo các chuyên gia, khi nói đến tình bạn, sự gần gũi rất quan trọng: gần gũi về mặt cảm xúc và về mặt thể chất. Các chuyên gia tâm lý đã đề cập đến một “bán kính tình bạn” lý tưởng mà ngay cả mạng Internet cũng không thể làm được, theo đó nó có thể khác nhau tùy theo con người và vị trí, nhưng ở mức độ cơ bản, ở càng gần nhau thì càng tốt. 

Elizabeth Laugeson - Giáo sư lâm sàng về tâm thần học và khoa học hành vi sinh học tại Đại học California, Los Angeles - cho biết: “chúng ta có nhiều khả năng dành thời gian với những người bạn mà chúng ta có thể dễ dàng tiếp cận”.

Về khái niệm, quy hoạch đô thị về thành phố 15 phút là khái niệm được thiết kế sao cho các nhu cầu cơ bản của người dân có thể được đáp ứng trong một bán kính nhỏ, theo đó có thể đi bộ, đi xe đạp hoặc sử dụng phương tiện công cộng. Những điều cơ bản đó có thể bao gồm công việc, trường học, chăm sóc trẻ em, cửa hàng tạp hóa và thậm chí có thể là chăm sóc y tế.

Giới chuyên gia ủng hộ ý tưởng này cho biết cuộc sống trong một thành phố 15 phút sẽ xanh hơn và thuận tiện hơn, sẽ có nhiều thời gian hơn ở nơi công cộng và ít bị giới hạn ở nhà hoặc trong ô tô. 

Theo họ, “chăm sóc” luôn là trọng tâm để xây dựng một khu phố thịnh vượng. Hiện có thể tìm thấy các dịch vụ chăm sóc tại các bệnh viện hoặc trung tâm dịch vụ xã hội, nhưng cũng có thể tìm thấy trong hệ thống hỗ trợ được xây dựng bởi mạng lưới bạn bè thân thiết. 

Rõ ràng, tình bạn có đặc tính duy trì sự sống và đã được chứng minh là giúp cải thiện sức khỏe thể chất cũng như sức khỏe tinh thần.

Andrea Bonior - nhà tâm lý học lâm sàng người Mỹ - cho biết: “nếu có thời gian, chúng ta sẽ quan tâm đến đời sống xã hội của mình. Thật quý báu khi có thể ra ngoài và gặp gỡ bạn bè. 

Trên thực tế, chúng ta biết rằng việc có tình bạn bền chặt sẽ kéo dài tuổi thọ của chúng ta, nó giúp ích cho hệ thống miễn dịch của chúng ta, giúp chúng ta kiên cường hơn và được bảo vệ trước một số rối loạn sức khỏe về thể chất và tinh thần”.

Mặc dù bạn bè không cần phải sống trong cùng một thành phố để thể hiện sự quan tâm bởi giờ đây công nghệ đã có thể thu hẹp khoảng cách này, nhưng các nghiên cứu gần đây cho thấy khoảng cách địa lý rất quan trọng. 

Một nghiên cứu về tương tác giữa các cá nhân ở Canada cho thấy, tần suất gặp mặt trực tiếp bắt đầu giảm khi khoảng cách giữa bạn bè hoặc người thân lên đến 5 dặm (8km). Ngay cả liên lạc qua điện thoại cũng bắt đầu cạn kiệt ở khoảng cách 100 dặm (160km).

Còn tờ Harvard Gazette của Mỹ đã trích dẫn một nghiên cứu khác, sử dụng Chỉ số trầm cảm của Trung tâm Nghiên cứu dịch tễ học Mỹ để hiểu liệu cảm xúc có thực sự dễ lây lan hay không, cho thấy rằng một người bạn hạnh phúc sống cách bạn một dặm (1,6km) cũng đủ để tăng 25% cơ hội hạnh phúc của bạn. 

Và nếu hàng xóm của bạn hạnh phúc, điều đó sẽ tăng cơ hội hạnh phúc của bạn lên 34%. Do đó, có rất nhiều lợi ích đặc biệt khi sống gần một người bạn và việc trở thành hàng xóm thân thiết có thể tạo ra sự thoải mái thông qua việc bạn thường xuyên đi chơi và tương tác với nhau.

Trên tờ The Atlantic mới đây, Adrienne Matei - nhà văn người Canada - cho rằng, việc sống gần nhau cũng sẽ “giúp hỗ trợ lẫn nhau về vật chất và tình cảm dễ dàng hơn”, đồng thời lập luận rằng mọi người nên xích lại gần bạn bè hơn giống như cách họ làm với bạn đời hoặc gia đình. 

Matei lập luận rằng, việc chăm sóc trẻ em sẽ trở nên dễ dàng hơn đối với những người có con, và cũng là một “liều thuốc” cho những người không có con; việc nhờ mua đồ hoặc đi nhờ xe sẽ tiết kiệm thời gian và tiền bạc cho mọi người. Ngoài ra, sẽ ấm áp hơn khi có một bờ vai ở gần hơn là so với mô phỏng trên ứng dụng FaceTime.

Trong khi đó, Giáo sư Laugeson khẳng định hiện chưa có câu trả lời khoa học nào về mức độ đủ gần. Thành phố 15 phút có thể giống thành phố 10 hoặc 30 phút hơn, và cái gọi là bán kính tình bạn của mỗi người có thể khác nhau tùy thuộc vào nơi bạn sống và cách bạn đi lại. 

Laugeson nói: “đối với một số người trong môi trường đô thị, bán kính của họ trở nên nhỏ hơn vì mất nhiều thời gian hơn để di chuyển quãng đường trong các khu vực đông đúc. Còn ở những vùng nông thôn, mọi người có thể sẵn sàng đi xa hơn để gặp gỡ bạn bè vì có ít lựa chọn thay thế hơn”.

Robin Dunbar - nhà tâm lý học và là tác giả của cuốn Những người bạn: Hiểu về sức mạnh trong các mối quan hệ quan trọng nhất của chúng ta - nói rằng, bán kính 30 phút là điểm thực sự thú vị. 

Ông nói: “nếu bạn không gặp họ thường xuyên, tình bạn sẽ giảm sút rất nhanh - trong vòng vài tháng, chất lượng của tình bạn bắt đầu giảm sút. Liên lạc kỹ thuật số và các cuộc gọi điện thoại có thể làm chậm quá trình này, nhưng không thể ngăn chặn hoàn toàn. Nếu thỉnh thoảng bạn không gặp họ, thì không có gì trên Trái đất này có thể ngăn cản mối quan hệ đó dần trở thành một người quen hơn là một người bạn thực sự”.

Trên thực tế, không phải ai cũng có thể sống gần bạn bè của mình do những rào cản thông thường như khả năng tiếp cận nhà ở, cơ hội việc làm, cơ hội di chuyển và mối quan hệ gia đình. 

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo thành phố, kiến trúc sư và nhà quy hoạch có thể đầu tư vào cơ sở hạ tầng xã hội, như không gian công cộng, công viên, quảng trường và thư viện để mọi người có thể tụ tập. 

Ngoài ra, họ cũng có thể tạo ra các chính sách giúp nhà ở có giá cả phải chăng và dễ tiếp cận hơn, để những cư dân muốn sống gần những người thân yêu không bị hạn chế bởi giá cả và nguồn cung trong việc lựa chọn một khu vực lân cận.

Có thể nói, mô hình thành phố 15 phút ngày nay có sự thay đổi lớn so với mô hình trong quá khứ bởi hàm chứa nội dung ứng phó với biến đổi khí hậu, COVID-19 - vốn đang khiến chúng ta phải suy nghĩ về cách di chuyển khác, tiêu dùng khác, sống khác. 

Vì vậy, việc quy hoạch lại đô thị với ý tưởng “thành phố 15 phút” chắc chắn sẽ mang lại cho chúng ta sống xanh hơn, có nhiều thời gian rảnh hơn, có thêm thời gian ở bên cạnh gia đình hay bạn bè, cũng như có điều kiện cải thiện sức khỏe tinh thần lẫn thể chất, cũng như có cơ hội kéo dài tuổi thọ hơn./.