Cần hợp tác, hậu thuẫn lẫn nhau

Trong số những nguy cơ từ AI, nguy cơ phát triển AI đến mức vượt quá khả năng của con người về kiểm soát AI tiềm tàng lớn nhất và cũng nguy hiểm nhất. Nó thuộc phạm trù an ninh đối với quốc gia và thế giới, đối với cá nhân và xã hội. 

AI rồi đây có thể phát triển đến mức độ tự hành động, bất chấp hoặc vượt ra ngoài khả năng kiểm soát của những người sáng tạo ra nó; luôn có thể bị lợi dụng, lạm dụng phục vụ cho những mục đích xấu như tấn công mạng, lừa đảo, thao túng thông tin...; có thể bị lợi dụng, lạm dụng để xâm hại quyền riêng tư của con người, thách thức rất lớn đối với việc bảo mật thông tin và dữ liệu. 

Ứng dụng AI luôn bao hàm nguy cơ người sử dụng AI trở nên lệ thuộc vào nó, đưa ra những quyết sách, quyết định thiếu khách quan, bình đẳng, công bằng. Bởi AI lệ thuộc vào nguồn dữ liệu nó học được hay người ta cho nó học, mà dữ liệu không chuẩn xác hay bị thao túng với dụng ý xấu thì sự trợ giúp của AI sẽ đưa lại những hậu quả, hệ luỵ vô cùng tai hại.

Là một trong những thành tựu phát triển quan trọng nhất của khoa học, kỹ thuật và công nghệ cao trong thế giới hiện đại, AI không bị bó hẹp trong phạm vi khuôn khổ quốc gia; trình độ phát triển và khả năng, phạm vi ứng dụng AI ở các nơi trên thế giới khác nhau chứ không đồng đều. 

Vì thế, hợp tác quốc tế rất hữu ích, đặc biệt quan trọng đối với việc ứng phó những nguy cơ từ AI. Ở đây không chỉ đơn thuần có việc các quốc gia, vùng lãnh thổ giúp đỡ lẫn nhau, hay cùng nhau tận lợi từ việc phát triển và ứng dụng AI, mà còn có chuyện các quốc gia, vùng lãnh thổ phải hợp tác, hậu thuẫn lẫn nhau để ứng phó những nguy cơ, rủi ro từ AI. Logic tư duy ở đây đơn giản là chỉ với sự hợp tác quốc tế mới có thể đẩy lùi được những thách thức mang tính toàn cầu như nguy cơ từ AI.

Những tiền đề tiên quyết

Trên lĩnh vực nào cũng vậy, hợp tác quốc tế luôn đòi hỏi phải có những tiền đề tiên quyết là khuôn khổ và tiêu chí chung, nguyên tắc và cơ chế chung. Cho nên, để có thể hợp tác quốc tế hiệu quả nhằm ứng phó nguy cơ, rủi ro từ AI cần phải xác định cụ thể, nhất quán những quy tắc, nguyên tắc, những tiêu chí, tiêu chuẩn chung về phát triển, ứng dụng AI, cũng như về ứng phó nguy cơ, rủi ro từ AI.

Năm 2021, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) của Liên hợp quốc đưa ra văn kiện với tên gọi “Khuyến nghị về đạo đức của trí tuệ nhân tạo” kêu gọi các quốc gia phát triển và ứng dụng AI theo hướng có trách nhiệm, bền vững và lâu dài. 

Trước đó, vào năm 2019, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) công bố bộ nguyên tắc của OECD về AI. Dù chưa thật sự hoàn hảo, nhưng đây là bộ nguyên tắc toàn cầu đầu tiên trên thế giới về AI. Trong đó, OECD coi trọng nhất là nguyên tắc minh bạch, tôn trọng luật pháp, dân chủ và nhân quyền, thúc đẩy phát triển bền vững, vì phúc lợi của con người. 

Khuyến nghị của UNESCO đã đi xa hơn khi đề cập đến việc tôn trọng quyền con người trong phát triển, ứng dụng AI và sự cần thiết phải có chế tài cấm những ứng dụng AI nguy hiểm.

Đạo luật của EU về AI được Liên minh châu Âu (EU) thông qua năm 2024 tuy chỉ có hiệu lực trong khuôn khổ phạm vi EU, nhưng được thế giới bên ngoài rất quan tâm. Đây là đạo luật đầu tiên trên thế giới bao hàm những quy định chế tài về cách thức phát triển và sử dụng AI phân định theo cấp độ rủi ro từ AI. 

Nhóm G-7 cũng quan tâm từ rất sớm tới việc nguyên tắc, tiêu chí nhằm vừa phát triển, ứng dụng, vừa ngăn ngừa, quản trị nguy cơ, rủi ro từ AI. Năm 2020, nhóm G-7 đã thành lập khuôn khổ Diễn đàn quốc tế “Đối tác toàn cầu về trí tuệ nhân tạo” để thúc đẩy sự phát triển và ứng dụng AI theo hướng “an toàn, đáng tin cậy và nhân văn”, cũng như nhằm tăng cường hợp tác, hậu thuẫn lẫn nhau trên lĩnh vực này.

Cần thiết và đắc dụng

Hợp tác quốc tế giúp các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới chia sẻ thông tin kịp thời, đầy đủ về rủi ro, biến cố liên quan đến hay phát sinh từ việc phát triển, ứng dụng AI để có thể kịp thời ứng phó hiệu quả. Thông qua đó, hợp tác quốc tế có thể giúp khắc phục tình trạng bất bình đẳng trên thế giới về tiếp cận và ứng dụng AI, giảm thiểu đáng kể rủi ro, nguy cơ từ AI, đặc biệt đối với những quốc gia, vùng lãnh thổ hiện còn bị tụt hậu so với các quốc gia, vùng lãnh thổ khác về phát triển và ứng dụng AI. 

Thông qua hợp tác quốc tế, các nước phát triển cao hơn có thể trợ giúp các nước phát triển chưa ngang bằng trong tiếp cận thật sự an toàn, bền vững và hiệu quả AI; khắc phục tình trạng tồn tại khoảng cách số; ngăn ngừa việc AI bị lạm dụng làm công cụ thống trị về địa -chính trị.

Hợp tác quốc tế đặc biệt cần thiết và đắc dụng để ngăn chặn, ứng phó nguy cơ, rủi ro từ việc phát triển và ứng dụng AI vào mục đích tiến hành chiến tranh xâm lược, gây xung khắc vũ trang, tấn công khủng bố..., cũng như chạy đua vũ trang với những chủng loại và thế hệ vũ khí nguy hiểm sử dụng AI. 

Khi những nguy cơ, rủi ro từ AI đã trở thành thách thức toàn cầu, chỉ hợp tác quốc tế mới có thể vượt qua và chế ngự được thách thức này. Thế giới cần có các cơ chế chung nhằm xử lý khủng hoảng xảy ra bởi AI.

Để hợp tác quốc tế khả thi và thực sự hiệu quả trong việc ứng phó nguy cơ, rủi ro từ AI, những nguyên tắc và tiêu chí cơ bản cần được tuân thủ là tôn trọng chủ quyền quốc gia, luật pháp quốc tế; bảo đảm minh bạch, công bằng và không phân biệt đối xử, phải lấy con người làm trung tâm; bảo đảm an ninh và ngăn ngừa lạm dụng. Hợp tác quốc tế cũng vì thế mà phải linh hoạt, kịp thời được thích ứng với mọi biến động của thế giới./.