Chi phối mạnh mẽ, sâu rộng

Xưa nay, chính trị thế giới không phải là nhân tố duy nhất nhưng chi phối mạnh mẽ, sâu rộng nhất các mối quan hệ giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới. Năm 2023, đại dịch COVID-19 được thế giới xem như đã chấm dứt. Việc đi lại của con người và thông thương hàng hóa, dịch vụ giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ đã trở lại như trước đấy. Nhưng kỳ vọng về kinh tế và thương mại thế giới phục hồi tăng trưởng nhanh chóng đã không trở thành hiện thực. Nguy cơ đại dịch trở lại và bùng phát dịch bệnh mới luôn tiềm tàng. Về cơ bản, tất cả những tác nhân tác động khiến thế giới bất an, bất ổn trong năm 2022 vẫn tiếp tục phát tác trong năm 2023, với mức độ trên một số phương diện thậm chí còn mạnh mẽ hơn và tiêu cực hơn.

Cục diện quan hệ quốc tế trong năm 2023 bị tác động mạnh mẽ nhất bởi cuộc chiến ở giữa Nga và Ukraina; bởi lần chiến tranh mới giữa Hamas và Israel ở khu vực Trung Đông; bởi sự phân tuyến, chia phe đối kháng thêm trầm trọng giữa bè cánh các đối tác lớn, cũng như bởi đảo chính quân sự ở một số quốc gia châu Phi, xung khắc bạo lực nội bộ ở một số nơi trên thế giới. Tất cả có liên quan đến nhau chứ không biệt lập nhau, pha trộn tác động gián tiếp và trực tiếp. Quan hệ quốc tế vì thế chuyển biến theo hướng lơi lỏng sự gắn kết nội bộ trong không ít tập hợp lực lượng cũ và hình thành một số tập hợp lực lượng mới. Giữa các thành viên của các tập hợp lực lượng mới cũng có sự chuyển dịch sức mạnh, ảnh hưởng từ phe này, đối tác này, khu vực địa lý này sang phe kia, đối tác kia và khu vực địa lý kia.

Có thể thấy được rất rõ, tất cả đối tác lớn đều gặp thêm nhiều khó khăn, khó xử trên nhiều phương diện, thậm chí còn bị suy yếu đi so với trước về thế và lực trên thế giới - do bị tác động bởi thời cuộc, do hành xử của chính họ trên trường quốc tế, do các vấn đề nội bộ. Liên minh châu Âu (EU) là ví dụ điển hình nhất. Tất cả các đối tác lớn đều gặp khó khăn, khó xử trong việc tập hợp lực lượng quốc tế xung quanh họ để đối phó lẫn nhau, cạnh tranh lẫn nhau và cả để hợp tác với nhau sao cho có lợi nhất cho họ.

Diễn biến tình hình chính trị thế giới như vậy làm tăng vị thế, vai trò của các nước và đối tác khác trong chiến lược, chính sách của các đối tác lớn, bởi các đối tác lớn càng cần phải tranh thủ, lôi kéo, hợp tác và liên thủ với các đối tác khác trên thế giới, đồng thời phân rẽ diện đối tác này với các đối tác lớn khác. Xem ra, hiện không còn, hoặc không phải là thời các đối tác lớn có thể gò ép, hoặc thúc buộc các đối tác khác vào trong quỹ đạo mưu tính quyền lực, lợi ích của họ. Trong quan hệ quốc tế, vì thế, đã xuất hiện thêm những trung tâm quyền lực mới, những hình thái và cấp độ tập hợp lực lượng mới, những cục diện hợp tác và xung khắc quốc tế mới trên những phương diện, ở những khía cạnh khác nhau.

Năm 2023 đã đưa lại những bằng chứng mới nhất cho thấy mối quan hệ giữa các đối tác lớn với nhau, bất kể hợp tác hay đối địch, bất kể về lâu dài hay nhất thời, tuy vẫn tác động rất mạnh mẽ và sâu rộng tới cục diện quan hệ quốc tế nói chung, nhưng không quyết định hoàn toàn và chi phối tuyệt đối chiều hướng chuyển biến cũng như mức độ chuyển biến của quan hệ quốc tế. Các đối tác lớn cùng nhau tạo nên một thế cuộc mà cuộc chơi sức mạnh và lợi ích, quyền lực và ảnh hưởng của họ trong thế cuộc ấy đang làm họ tự suy yếu, mở ra cơ hội cho các đối tác khác tăng cường vai trò, vị thế, ảnh hưởng trên thế giới.

Thách thức năng lực ứng phó của các quốc gia

Hợp tác quốc tế giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới trong năm 2023 đã trở nên khó khăn, phức tạp hơn bởi các đối tác lớn hiếm khi đồng thuận; bởi các đối tác khác phải cân bằng quan hệ giữa các phe cánh đối kháng nhau để được yên ổn nhất, tránh bị tổn hại nhiều nhất, đồng thời phải luôn rất thận trọng trong trật tự thế giới tiếp tục rạn vỡ nền tảng và lung lay trụ cột mà trật tự thế giới mới thay thế chưa lộ diện.

Một chiều hướng biến động của cục diện quan hệ quốc tế vốn đã manh nha từ mấy năm trước và được củng cố rõ rệt trong năm 2023 là không có cục diện thống nhất chung cho mọi khía cạnh của quan hệ quốc tế và chính trị thế giới, mà ở từng mỗi khía cạnh, cấp độ của quan hệ quốc tế có cục diện quan hệ riêng, vận hành và biến động theo cơ chế riêng, chịu tác động của cả những nhân tố chung và riêng. Biểu hiện, hệ lụy rõ nhất của trạng thái cục diện và chiều hướng biến chuyển của cục diện này là các đối tác, bất kể lớn hay nhỏ, bất kể mạnh hay yếu, đều có thể và buộc phải hợp tác với nhau ở những lĩnh vực, nội dung quan hệ có thể, hay cần phải hợp tác với nhau, trong khi vẫn tồn tại bất đồng quan điểm sâu rộng và xung khắc lợi ích cơ bản quyết liệt trên những phương diện nhất định. Nói cách khác, nét đặc biệt ở đây là gia tăng tính tương đối của cả hợp tác lẫn bất hòa. Ở mối quan hệ giữa Mỹ và EU với Trung Quốc thể hiện rất rõ điều này. Hay như ở việc các vương triều Arab ở vùng Vịnh vừa duy trì và thúc đẩy quan hệ với các nước phương Tây, vừa xúc tiến bình thường hóa quan hệ với những địch thủ của 2 nước này trong khu vực là Iran và Syria. Giữa họ với phương Tây là chuyện chính trị thế giới, còn giữa họ với 2 quốc gia kia là chuyện chính trị an ninh và chính trị quyền lực khu vực, là chuyện của thế giới Arab và thế giới Hồi giáo. Tương tự như vậy có thể thấy ở quan điểm thái độ của các nước về cuộc chiến ở Ukraina hay ở Trung Đông; về các cuộc đảo chính quân sự ở châu Phi; ở trong chuyện bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa các quốc gia bất hoà nhau ở vùng Vịnh; trong vấn đề chống biến đổi khí hậu Trái đất; cải tổ Liên hợp quốc...

Cục diện quan hệ quốc tế là thành tố mấu chốt của trật tự thế giới. Ai cũng nói trật tự thế giới mới sẽ là trật tự thế giới đa cực và đa trung tâm, lại còn với nhiều tầng nấc. Ai cũng nói thế giới có sự chuyển dịch quyền lực và sức mạnh từ Tây sang Đông, từ Bắc xuống Nam. Nhìn nhận như vậy không hoàn toàn sai, nhưng rõ ràng có phần sơ sài, nông cạn. Chuyển dịch mạnh yếu từ đây sang kia, khác với đây yếu đi và kia mạnh lên. Trong thế giới toàn cầu hóa, tất cả đều có thể trở nên dễ bị tổn thương hơn, nên cục diện quan hệ quốc tế càng thêm khó ổn định. Một biến cố nhỏ trên thế giới có thể khiến cục diện quan hệ quốc tế biến động. Chính trị thế giới không ổn định, tăng trưởng kinh tế và thương mại thế giới trắc trở, cục diện quan hệ quốc tế không thể ổn định như có thể thấy trong năm 2023. Cục diện ấy lợi chỗ này nhưng hại chỗ kia đối với tất cả, vì thế thách thức năng lực ứng phó, bản lĩnh ứng xử của tất cả các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới./.