Một số “điểm nóng” diễn biến phức tạp

Thời gian qua, bất chấp nỗ lực trung gian giải quyết của nhiều nước, khu vực và cộng đồng quốc tế, một số điểm nóng tại Trung Đông gia tăng căng thẳng, leo thang bạo lực chưa từng có, thể hiện rõ qua 3 điểm nóng sau:

Thứ nhất, xung đột giữa Israel và Iran leo thang mạnh mẽ với các cuộc tấn công liên tiếp vào lãnh thổ của nhau từ giữa tháng 6-2025, tiềm ẩn nguy cơ cao kích hoạt một cuộc chiến toàn diện tại khu vực. 

Với những tuyên bố về mối đe dọa từ chương trình phát triển tên lửa đạn đạo và chương trình làm giàu uranium của Iran, Israel phát động chiến dịch tấn công quy mô lớn khiến Iran chịu nhiều thiệt hại. Không chỉ kết cấu hạ tầng quân sự, hạt nhân, dân sự bị tàn phá, nhiều lãnh đạo quân sự cấp cao, binh sĩ và thường dân cũng bị thiệt mạng. Iran nhanh chóng đáp trả với các cuộc không kích lớn, dẫn tới leo thang nghiêm trọng giữa hai bên. 

Đặc biệt, việc Mỹ tấn công vào các cơ sở hạt nhân của Iran ngày 22-6-2025 khiến tình hình càng trở nên phức tạp, khó lường hơn. Mặc dù các bên đã nhất trí về một thỏa thuận ngừng bắn, song còn mong manh. Quan hệ giữa Iran với Mỹ và Israel diễn biến xấu, gia tăng bất đồng, căng thẳng.

Thứ hai, chiến sự tại Dải Gaza tiếp tục leo thang với thương vong ngày càng lớn. Sau khi thỏa thuận ngừng bắn 6 tuần giữa Israel và lực lượng Hamas từ ngày 19-1-2025 do Mỹ làm trung gian kết thúc không đạt được thỏa thuận nào về giai đoạn tiếp theo, Israel đóng cửa các tuyến đường dành cho hoạt động cứu trợ nhân đạo và tiếp tục các cuộc tấn công trên khắp Dải Gaza từ ngày 18-3-2025. 

Các cuộc đàm phán ngừng bắn gián tiếp do Qatar, Ai Cập và Mỹ làm trung gian vẫn tiếp tục được thúc đẩy, song chưa đạt được kết quả do quan điểm còn khác biệt lớn. Trong khi Israel đưa ra điều kiện Hamas phải trao trả con tin, giải giáp, chấm dứt vai trò lãnh đạo tại Dải Gaza, thì Hamas yêu cầu về một thỏa thuận ngừng bắn lâu dài và yêu cầu Israel rút quân khỏi Dải Gaza. 

Chiến sự khiến khủng hoảng nhân đạo ngày càng trở nên nghiêm trọng, khiến hơn 56.000 người thiệt mạng và 130.000 người bị thương. Theo ước tính trong báo cáo tháng 2-2025 do Ngân hàng Thế giới (WB), Liên hợp quốc và Liên minh châu Âu (EU) phối hợp thực hiện, thiệt hại do chiến sự tại khu vực này lên tới khoảng 50 tỷ USD.

Thứ ba, giao tranh giữa Mỹ, Israel với các lực lượng đối lập tại Yemen, Lebanon, Syria gia tăng với các cuộc tấn công trả đũa lẫn nhau liên tiếp. Tại Yemen, Mỹ đưa lực lượng Houthi trở lại danh sách các tổ chức khủng bố, gia tăng các hoạt động tấn công và trừng phạt nhằm vào lực lượng Houthi. Houthi kiên quyết đáp trả với nhiều cuộc tấn công vào tàu thuyền đi qua Biển Đỏ. Xung đột leo thang khiến hàng trăm người thương vong và phá hủy kết cấu hạ tầng trên diện rộng ở Yemen. 

Tại Lebanon, bất chấp lệnh ngừng bắn do Mỹ làm trung gian từ tháng 11-2024, Israel mở rộng phạm vi không kích Hezbollah tại nhiều khu vực ở Lebanon, bao gồm cả Thủ đô Beirut, nhằm ngăn chặn lực lượng này tái vũ trang. Ngày 6-6-2025, Bộ trưởng Quốc phòng Israel, ông Israel Katz cảnh báo, nước này sẽ tiếp tục tấn công Lebanon cho đến khi lực lượng vũ trang Hezbollah bị giải giáp hoàn toàn. 

Tại Syria, Israel tăng cường các cuộc không kích phá hủy các cơ sở quân sự của Chính phủ Syria và tấn công các lực lượng đối lập tại nước này. Tháng 12-2024, Israel lần đầu tiên công khai đưa quân đội tới đóng tại các khu vực vùng đệm Cao nguyên Golan sau 50 năm kể từ khi thỏa thuận rút quân năm 1974 được ký kết.

Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn tại khu vực tiếp tục gia tăng

Với vai trò địa - chiến lược quan trọng, Trung Đông tiếp tục là địa bàn trọng điểm trong cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ - Trung Quốc - Nga, mở rộng sang các lĩnh vực chiến lược như quốc phòng, an ninh, hiện diện quân sự, khoa học - công nghệ, đất hiếm. 

Với Mỹ, chính quyền Tổng thống Donald Trump đẩy mạnh triển khai chính sách từ “kiểm soát” sang “cạnh tranh”, giảm thiểu tối đa can dự trực tiếp tại khu vực Trung Đông, song vẫn bảo đảm khả năng chi phối của Mỹ. Chính quyền Tổng thống D. Trump đưa ra nhiều điều chỉnh, thậm chí đảo ngược chính sách trong nhiều vấn đề so với chính quyền tiền nhiệm như:

1- Quay trở lại theo đuổi chính sách “gây áp lực tối đa” với Iran; 2- Khẳng định tầm quan trọng của Trung Đông trong tổng thể chính sách đối ngoại khi lựa chọn Trung Đông là điểm đến cho chuyến thăm đầu tiên của Tổng thống D. Trump trong nhiệm kỳ mới; 3- Trong quan hệ hợp tác với các đối tác khu vực, chính quyền Tổng thống D. Trump theo đuổi cách tiếp cận tối đa hóa lợi ích kinh tế của Mỹ, gia tăng gắn kết về công nghệ chiến lược, như trí tuệ nhân tạo (AI), chip, công nghệ lượng tử.

Trong khi đó, Nga và Trung Quốc tập trung đẩy mạnh gắn kết chiến lược với các quốc gia khu vực trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, kết cấu hạ tầng, hợp tác tại các diễn đàn đa phương. Nga tiếp tục coi trọng và gia tăng ảnh hưởng của mình, củng cố sự hiện diện quân sự và tập hợp lực lượng tại khu vực Trung Đông. 

Tháng 1-2025, Nga và Iran ký kết Hiệp ước 20 năm nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược toàn diện, đưa Iran trở thành đồng minh chủ chốt của Nga tại Trung Đông trong bối cảnh quan hệ Nga - Syria bị suy giảm tương đối. Hợp tác với các nước vùng Vịnh như Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Saudi Arabia, Qatar tiếp tục được tăng cường. 

Không chỉ liên tiếp bỏ phiếu trắng hay không bỏ phiếu các nghị quyết chống Nga tại Liên hợp quốc, UAE, Saudi Arabia còn cho phép nhiều công ty của mình tăng cường đầu tư, hợp tác thương mại với Nga, bao gồm việc xây dựng các tuyến đường sắt kết nối Nga - Trung Đông và Tuyến đường biển phương Bắc (NSR) kết nối Nga qua Bắc Cực tới khu vực châu Á - Thái Bình Dương. 

Trung Quốc theo đuổi cách tiếp cận tăng cường hợp tác với các nhóm, tổ chức trong khu vực, lấy hợp tác kinh tế, thương mại làm cơ sở để mở rộng hợp tác sang các lĩnh vực chính trị, an ninh, công nghệ mới. 

Vấn đề thúc đẩy đàm phán về hiệp định thương mại tự do với Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) tiếp tục được Trung Quốc ưu tiên. Hợp tác trong khuôn khổ xây dựng “Cộng đồng chung vận mệnh Trung Quốc - Arab” trong giai đoạn mới và hợp tác “Vành đai, Con đường” chất lượng cao được tăng cường. 

Tin cậy chính trị giữa Trung Quốc với Iran, UAE, Saudi Arabia, Ai Cập được củng cố, cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của Trung Quốc trong định hình cục diện Trung Đông.

Một số điểm sáng của khu vực

Cũng trong thời gian này, tình hình tại một số điểm nóng khác tại khu vực đạt được đột phá. Đơn cử như tại Syria, tình hình dần đi vào ổn định, bước vào giai đoạn chuyển tiếp trong thời gian 5 năm. 

Chính quyền của Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa nỗ lực củng cố đoàn kết trong nước, thành lập chính phủ chuyển tiếp và đẩy mạnh nỗ lực tái thiết đất nước. Quan hệ giữa Mỹ với các nước phương Tây có nhiều cải thiện, nhất là sau cuộc gặp giữa Tổng thống D. Trump và Tổng thống Ahmed al-Sharaa - cuộc gặp đầu tiên giữa Tổng thống Mỹ và lãnh đạo Syria sau 25 năm. 

Mỹ, EU dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt chống lại Syria trong một số lĩnh vực, như năng lượng, giao thông và ngân hàng. Đàm phán hạt nhân Iran được nối lại với các cuộc trao đổi cấp cao giữa Mỹ và Iran lần đầu tiên kể từ năm 2018. Theo đó, từ tháng 4 đến tháng 5-2025, Mỹ và Iran tiến hành 5 vòng đàm phán gián tiếp tại Oman và Italia, thể hiện quyết tâm của hai bên để giải quyết vấn đề. 

Lebanon chấm dứt khủng hoảng chính trị sau hơn 2 năm kể từ khi bầu tổng thống và thành lập chính phủ mới với các cam kết cải cách mạnh mẽ cả về kinh tế, chính trị. Quan hệ giữa các nước Hồi giáo khu vực được củng cố, tăng cường, đồng thuận trong giải quyết nhiều vấn đề khu vực.

Có thể nói, tại những “điểm nóng” vẫn chưa thể được giải quyết ở Trung Đông, nếu không có một khuôn khổ toàn diện, bao trùm và có khả năng thực thi để các bên có thể cùng chia sẻ tầm nhìn an ninh chung thì Trung Đông sẽ mãi mắc kẹt trong vòng xoáy leo thang - trả đũa không hồi kết./.