TS. Phạm Quang Ngọc - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình; PGS. TS Nguyễn Ngọc Hà - Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản; TS. Nguyễn Tri Thức - Ủy viên Ban biên tập, Giám đốc Trung tâm Chuyên đề và Truyền thông - Phát hành Tạp Chí Cộng sản; TS. Nguyễn Mạnh Cường - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình chủ trì Tọa đàm.

Tọa đàm có ý nghĩa quan trọng để khẳng định và làm sáng tỏ truyền thống vẻ vang 100 năm ra đời, phát triển của báo chí nước nhà, đồng thời làm rõ vai trò của báo chí cách mạng Việt Nam nói chung, báo chí Ninh Bình nói riêng trong việc thực hiện sứ mệnh vì mục tiêu thiên niên kỷ, trong đó có vấn đề phát huy, bảo vệ di sản đô thị, góp phần cùng cả nước thực hiện khát vọng phát triển của đất nước. 

Đây cũng là dịp để tỉnh Ninh Bình được đón tiếp các đồng chí đại biểu khách quý tới thăm, tìm hiểu thêm về vùng đất, đô thị di sản, văn hóa, con người Ninh Bình.

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, đồng chí Phạm Quang Ngọc khẳng định: cách đây tròn 1 thế kỷ, ngày 21-6-1925, tờ báo Thanh Niên do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc kính yêu sáng lập đã ra số đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của nền báo chí cách mạng Việt Nam. 

Trải qua 100 năm hình thành và phát triển, dưới sự lãnh đạo của Đảng, báo chí cách mạng luôn là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò quan trọng trên mặt trận tư tưởng - hóa; là công cụ sắc bén góp phần quan trọng bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ chế độ, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời thực hiện tốt nhiệm vụ thông tin, tuyên truyền, kịp thời lan tỏa để mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước sớm đi vào cuộc sống. 

Báo chí kịp thời đưa tin, phản ánh mọi mặt đời sống xã hội, phát huy những giá trị tốt đẹp, nhân tố mới, mô hình hiệu quả, cách làm hay, biểu dương gương người tốt, việc tốt; đấu tranh, phản bác những luận điệu xuyên tạc, sai trái, tiêu cực, góp phần tích cực đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; đấu tranh và phê phán những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống. Qua đó tạo sự đồng thuận trong nhân dân, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Đồng chí Phạm Quang Ngọc chia sẻ, tỉnh Ninh Bình đang thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ là hướng tới sự phát triển bền vững, trở thành trung tâm du lịch quốc gia và quốc tế, một tỉnh giàu đẹp, văn minh với bản sắc riêng. 

Tọa đàm là dịp để nhìn lại truyền thống vẻ vang của báo chí nước nhà trong suốt 1 thế kỷ xây dựng, phát triển và trưởng thành và là cơ hội để khẳng định vai trò, sứ mệnh của báo chí cách mạng Việt Nam nói chung, báo chí tỉnh Ninh Bình nói riêng trong việc hiện thực hóa mục tiêu thiên niên kỷ; đặc biệt là trong công tác phát huy, bảo vệ di sản đô thị, góp phần cùng cả nước thực hiện khát vọng phát triển của đất nước.

Trình bày báo cáo trung tâm tại Tọa đàm, TS. Nguyễn Tri Thức nhấn mạnh: trong lịch sử hình thành và phát triển, hầu hết các đô thị trên thế giới đều trải qua quá trình phát triển trong hàng trăm năm, thậm chí là nhiều thế kỷ. Trong tiến trình đó, các đô thị luôn được kế thừa những di sản của nền văn minh, sự phát triển trong giai đoạn trước. Di sản đô thị bao gồm cả cơ cấu đô thị, di sản thiên nhiên, di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể) và các di sản khác... 

Các di sản được xem là một phần không thể thiếu của các đô thị, là một bộ phận, cấu trúc đã hình thành ở một hoặc nhiều thời kỳ của lịch sử, có giá trị về lịch sử, văn hóa - nhân văn, kiến trúc, thẩm mỹ, cảnh quan, giá trị vật chất và các giá trị khác, tạo nên vẻ riêng biệt, nét đặc trưng của mỗi đô thị, mang đến cho con người cảm nhận khác biệt so với những nơi khác.

Việc xây dựng thương hiệu là quá trình tạo dựng nhận thức tích cực và mạnh mẽ về đơn vị, địa phương, sản phẩm trong tâm trí công chúng. Một thương hiệu có sức lan tỏa, tạo hiệu ứng tích cực sẽ kích hoạt các cảm xúc trong lòng công chúng, khiến họ có thiện cảm, yêu thích, quý mến và muốn được tìm hiểu, khám phá bằng nhiều kênh thông tin khác nhau, bằng cách đến trực tiếp địa phương với thương hiệu riêng có ấy. 

Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, việc xây dựng, phát triển thương hiệu cần được tiến hành trên các nền tảng truyền thông khác nhau, đặc biệt là nền tảng số, mạng xã hội... Tuy nhiên, kênh thông tin báo chí là không thể thiếu, thậm chí đóng vai trò quan trọng, quyết định tới công tác xây dựng, phát triển, quảng bá thương hiệu, trong đó có các thương hiệu đô thị di sản.

Truyền thông thương hiệu đô thị di sản thông qua báo chí bao gồm nhiều yếu tố, trong đó các yếu tố quan trọng, quyết định đó là: 

(1) Việc tuyên truyền một cách kịp thời các chủ trương, đường lối, chính sách có liên quan đến đô thị di sản; 

(2) Việc khai thác, quảng bá những yếu tố ấn tượng, nổi bật, đặc trưng, riêng có, độc đáo của đô thị di sản; 

(3) Xây dựng, thiết lập những câu chuyện hấp dẫn, bí ẩn, thú vị, độc đáo liên quan đến lịch sử hình thành, phát triển của đô thị di sản; 

(4) Tuyên truyền sâu rộng, đậm đặc những dấu hiệu nhận biết đặc trưng về đô thị di sản, tạo dựng niềm tin và sự yêu mến đối với công chúng; 

(5) Thiết lập, quảng bá rộng rãi bộ sản phẩm nhận diện thương hiệu đô thị di sản trên các nền tảng truyền thông khác nhau, từ truyền thống đến hiện đại, từ đọc - xem - nghe - nhìn ở nhiều không gian khác nhau, như logo, slogan (thông điệp)...

Trong đó, cần thiết phải duy trì các yếu tố quan trọng góp phần làm nên thành công của việc truyền thông thương hiệu đô thị di sản là hình ảnh và thông điệp phải có tính nhất quán trên tất cả các loại hình báo chí là báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử.

Việc truyền thông trên báo chí, đặc biệt về các yếu tố đặc trưng, riêng có, ấn tượng của đô thị di sản cần bảo đảm có câu chuyện, có chi tiết ấn tượng, nhân văn, trắc ẩn để tác động đến cảm xúc, trái tim, tình cảm của công chúng, khiến họ dễ dàng tạo dựng niềm tin yêu, quý mến, tò mò, mong muốn được khám phá, trải nghiệm.

Với việc tuyên truyền “Đô thị di sản thiên niên kỷ” Hoa Lư - thành phố thủ phủ của tỉnh Ninh Bình hiện nay, nơi đặt trung tâm hành chính của tỉnh Ninh Bình mới sau sáp nhập 3 tỉnh: Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, TS. Nguyễn Tri Thức cho rằng: cần thiết phải được đẩy mạnh trên các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương, thậm chí quốc tế, để chuyển tải thông điệp mạnh mẽ, ấn tượng về cố đô Hoa Lư, để khi nhắc đến thương hiệu “đô thị di sản thiên niên kỷ”, mọi người đều nhận ra ngay đó là Cố đô Hoa Lư xưa, thành phố Hoa Lư hiện nay.

Tại Tọa đàm, với cách tiếp cận toàn diện, khách quan, khoa học, các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý báo chí, chuyên gia, đã đi sâu phân tích, luận giải những vấn đề cốt lõi về vai trò, tầm quan trọng của báo chí trong việc truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy bảo tồn, phát huy giá trị đô thị di sản; đồng thời cũng nêu lên những vấn đề cần lưu ý, những thách thức mà báo chí phải đối mặt trong quá trình là công cụ truyền thông, từ đó đưa ra những đề xuất chính sách từ góc nhìn báo chí, tập trung vào nhóm các vấn đề chính như:

Nhóm vấn đề thứ nhất: khẳng định vai trò của báo chí Việt Nam trong việc đồng hành bảo tồn và phát huy các giá trị đô thị di sản. Là một phương tiện quan trọng có thể được sử dụng để truyền bá giáo dục, thông tin, quảng bá về đô thị di sản, đưa di sản trở thành nguồn lực cho sự phát triển, báo chí có thể tạo nên điều kỳ diệu nếu được sử dụng đúng cách, được phát huy đúng sức mạnh và trong đúng bối cảnh. 

Trước làn sóng đô thị hóa, nhiều di sản đang bị đe dọa, công trình kiến trúc bị phá bỏ, không gian văn hóa bị thương mại hóa, những yếu tố bản sắc bị mai một..., báo chí đã thể hiện vai trò như một công cụ “canh gác” cho giá trị đô thị di sản; là nơi phản ánh tiếng nói của cộng đồng, giám sát xã hội trong quản lý di sản đô thị; dẫn dắt, kết nối thúc đẩy sự minh bạch trong quy hoạch đô thị. 

Trong dòng chảy thực hiện sứ mệnh đó, báo chí Ninh Bình cũng đã nỗ lực “phát triển các sản phẩm báo chí đa dạng, hấp dẫn đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng”, trực tiếp góp phần vào việc phát huy và bảo vệ di sản đô thị của tình nhà.

Nhóm vấn đề thứ hai: từ thực tiễn của Ninh Bình, các tham luận và ý kiến thảo luận tập trung phân tích làm sáng tỏ những vấn đề đặt ra cho báo chí trong công tác truyền thông bảo vệ và phát huy giá trị di sản đô thị.

Một là, trên toàn cầu, ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông đang mở ra những cánh cửa mới để trải nghiệm, khám phá những giá trị di sản thông qua tương tác đa phương tiện. 

Báo chí cần khai thác tối đa lợi thế công nghệ để truyền thông, quảng bá di sản không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn ra thế giới, phải biết “viết ở trên nền tảng công nghệ số”, đặc biệt lưu ý việc tranh thủ truyền thông di sản qua mạng xã hội, nhất là những nền tảng phổ biến với giới trẻ. 

Đây là một nguồn quảng cáo và tiếp thị mạnh mẽ để phát huy giá trị di sản cố đô, và theo chiều ngược lại, chính sự phát triển giá trị của di sản lại phục vụ cho việc bảo tồn nó. 

Phát triển nên được coi là một cơ chế bảo tồn văn hóa, chứ không phải thay thế văn hóa. Trong giai đoạn chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, các ứng dụng công nghệ cho nhà báo có thêm nhiều “vũ khí” tác nghiệp, song cũng khiến nhà báo dễ tụt hậu nếu không nỗ lực học hỏi, không ngừng vươn lên; nó cũng khiến nhà báo dễ đánh mất mình, đánh mất lương tâm người làm nghề, chỉ chạy tiêu chí phục vụ lợi ích bản thân (đạt chỉ tiêu số lượng view) chứ không đặt mục tiêu phục vụ công chúng lên hàng đầu; đồng thời cũng dễ trở thành nạn nhân của chính công cụ truyền thông (chạy theo thông tin trên mạng, không có sự kiểm chứng), những điều này đòi hỏi người làm báo phải có bản lĩnh, giữ được đạo đức của người làm nghề, tình yêu nghề, ý thức về trách nhiệm đối với xã hội.

Hai là, trong bối cảnh toàn cầu hóa, báo chí đóng vai trò kép trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa: một mặt thúc đẩy sự đa dạng văn hóa; mặt khác đe dọa sự khác biệt và phân cực văn hóa giữa các bản sắc địa phương, quốc gia và toàn cầu. 

Điều đó không chỉ có nghĩa là báo chí có thể được sử dụng như một công cụ để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, trong đó có đô thị di sản, mà để tham gia vào các hoạt động truyền thông văn hóa, bảo vệ hệ thống di sản đô thị, những người làm báo cần phải có các kỹ năng văn hóa, sự hiểu biết về văn hóa, lịch sử, quy hoạch đô thị, bảo tồn di sản... 

Điều này đòi hỏi nhà báo phải có kiến thức liên ngành, điều mà không phải phóng viên nào cũng có. Đây cũng là trăn trở của cơ quan quản lý di sản đô thị được đề cập qua ý kiến còn thiếu đội ngũ phóng viên chuyên sâu về di sản - đô thị, “thiếu kiến thức sâu rộng về văn hóa, kiến trúc, quy hoạch, lịch sử, chưa đáp ứng đủ yêu cầu chuyên môn, dẫn đến nhiều bài viết còn hời hợt, cảm tính”.

Ba là, các chuyên gia, lãnh đạo quản lý báo chí đã chỉ ra rằng, báo chí chưa nhận được sự hỗ trợ tối đa cho việc quảng bá và bảo tồn di sản đô thị của đất nước, có lúc còn khó khăn trong tiếp cận thông tin và cơ chế phối hợp với chính quyền, ngay cả ở Ninh Bình cũng vậy, “một số cơ quan quản lý còn thiếu minh bạch, né tránh cung cấp thông tin hoặc không hợp tác với báo chí, gây cản trở trong việc đưa tin đúng và kịp thời”. 

Trong khi đó, quyền tiếp cận thông tin và việc phổ biến thông tin đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm một tương lai bền vững cho di sản đô thị. Đó là những vấn đề đặt ra mà các chuyên gia, nhà quản lý đã chỉ ra cho báo chí, rất cần có sự lưu tâm thoả đáng.

Nhóm vấn đề thứ ba: các bài viết và ý kiến tại Tọa đàm ghi nhận và chỉ ra các mô hình bảo tồn đô thị di sản hiệu quả, từ trong nước đến quốc tế, đúc kết những bài học kinh nghiệm cho thấy “báo chí có thể là chất xúc tác quan trọng cho sự phục hưng di sản đô thị”, những kinh nghiệm đó càng trở nên thiết thực trong bối cảnh nhiều đô thị “đang loay hoay trước bài toán khó giữa việc bảo tồn và phát triển”.

Qua việc đề cập đến kinh nghiệm quốc tế và những vấn đề thực tiễn đặt ra, các chuyên gia, nhà quản lý cũng đã đưa ra những đề xuất chính sách từ góc nhìn báo chí định hướng cho các cấp chính quyền trong công tác quy hoạch, quản lý di sản đô thị; gợi mở những giải pháp chiến lược sử dụng, quản lý báo chí trong thời đại công nghệ số gắn với xây dựng, bảo tồn và phát triển đô thi di sản, làm phương tiện truyền thông hiệu quả cho việc hiện thực hóa mục tiêu thiên niên kỷ của Ninh Bình, góp phần xây dựng hệ giá trị văn hóa, con người vùng đất Cố đô; đồng thời là những giải pháp “để di sản không chỉ là câu chuyện của quá khứ, mà phải thực sự trở thành chất liệu sống động của hiện tại và tương lai” nói chung.

Phát biểu kết luận Tọa đàm, PGS, TS Nguyễn Ngọc Hà khẳng định: những ý kiến trao đổi, thảo luận tại tọa đàm của các nhà khoa học, các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý báo chí, chuyên gia thể hiện sự tâm huyết, tinh thần trách nhiệm của các nhà khoa học, các quý vị đại biểu đối với chủ đề Tọa đàm ngày hôm nay.

Về phát triển bền vững đô thị Việt Nam, Nghị quyết số 06-NQ/TW, ngày 24-1-2022, của Bộ Chính trị về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, nêu rõ: “... kết hợp đồng bộ và hài hòa giữa cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị với phát triển các đô thị mới, bảo đảm kiến trúc đô thị hiện đại, giàu bản sắc, các yếu tố văn hóa đặc trưng dược giữ gìn và phát huy”. 

Trong đó, đặc biệt nhấn mạnh là cần đầu tư phát triển các đô thị có giá trị về di sản, du lịch, đô thị gắn với những địa bàn có nhiều tiềm năng phát triển du lịch. 

Trên hành trình này, báo chí địa phương nói riêng và báo chí Việt Nam nói chung đóng vai trò quan trọng. Vai trò này càng trở nên đặc biệt quan trọng, cấp thiết hơn trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng, đô thị di sản phải đối mặt với nhiều thách thức và trong sự phát triển của Việt Nam hiện nay, khi các nguồn tài nguyên, giá trị, di sản văn hóa nói chung, đô thị di sản nói riêng đã và đang trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy các kế hoạch, chiến lược phát triển.

Báo chí cần tạo ra một chiến lược truyền thông minh bạch cho công chúng; tạo ra một chiến lược cải thiện các tiêu chí và nâng cao tiêu chuẩn trong việc quảng bá nội dung di sản đô thị trên các phương tiện truyền thông, lan toả mạnh mẽ việc phát huy và bảo tồn di sản đô thị, thúc đẩy di sản đô thị phong phú của quốc gia. Đó cũng là điều mà giới báo chí chúng ta mong muốn và kỳ vọng và cũng là ý nghĩa thiết thực của cuộc Tọa đàm này./.