Sắp tới sẽ không còn tư duy biên chế suốt đời, đó là vấn đề được Quốc hội thảo luận trong tuần qua. Biên chế suốt đời khiến bộ máy cồng kềnh, hoạt động kém hiệu quả. 

Còn nhớ những năm 80 của thế kỷ trước, người Trung Quốc từng nói vui: ở Bắc Kinh, lên xe công cộng, nếu không cẩn thận sẽ giẫm phải ba ông cục trưởng.

Theo cuốn sách “Mưu lược Đặng Tiểu Bình” (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, năm 2000), trước thực trạng bộ máy quá cồng kềnh của Trung Quốc, năm 1982, kiến trúc sư của cải cách mở cửa là ông Đặng Tiểu Bình đã phát động cuộc cách mạng tinh giản cơ cấu. 

Trung Quốc có rất nhiều miếu, mỗi miếu lại có nhiều bồ tát. Người Trung Quốc quan niệm tuổi càng cao thì càng sáng suốt. 50 tuổi là biết mệnh trời, 60 tuổi biết phán đoán mọi sự, 70 tuổi tùy ý làm gì cũng không trái khuôn phép. 

Chế độ giữ chức suốt đời khiến cho tầng lớp lãnh đạo bị lão hóa. Người cũ chiếm hết chỗ, người trẻ không có đường tiến lên. Vì vậy phải quyết liệt “dỡ miếu, đuổi thần”. Phương lược cơ bản để ông Đặng sử dụng cán bộ trẻ là “bậc cần thiết, thang gọn nhẹ”.

Chế độ tuyển quan từng cấp theo thể chế tập quyền của Trung Quốc không cho phép vượt cấp. “Tể tướng từ châu bộ mà lên, mãnh tướng từ tốt, ngũ mà lên”. 

Theo ông Đặng, thể chế này có lợi là cán bộ được thử thách, tôi luyện lâu dài. Hại là xếp theo thâm niên, người già luôn cản phía trước, những người trẻ có tài không thể vượt lên (đến lúc tiến được lên cao thì đã già cả, mệt mỏi, cạn năng lượng sáng tạo). 

Ông Đặng cho rằng vẫn cần các bậc để rèn luyện cán bộ, đồng thời cần mạnh dạn đột phá. Với người ưu tú, phải bắc cho họ chiếc thang gọn nhẹ để họ vượt lên, phát huy tài năng, cống hiến cho đất nước.

Trong lịch sử Trung Quốc, người phi thường xuất hiện khác thói thường. Thua tơi tả sau trận Xích Bích, quan quân của Tào Tháo đều than khóc không nguôi. Tiếng ngáy vang của một người ngủ gật là điều bất kính. Quân lính bắt trói, giải hắn vào ngục. 

Tào Tháo là một thủ lĩnh rất tinh đời. Trước chuyện lạ này, ngay đêm đó, ông bí mật vào ngục và phát hiện kẻ cả gan khiêu khích nỗi đau của ba quân chính là Tư Mã Ý. Đây là cách ông ta thu hút sự chú ý của Tào Tháo. 

Trước trận Xích Bích, Tào Tháo kiêu ngạo có trăm vạn hùng binh, tướng tài nghìn viên, mưu sĩ chật phủ. Nếu Tư Mã Ý xuất hiện lúc đó thì khác nào kẻ đói khát xin chén canh thừa, sẽ không bao giờ được trọng dụng. Nay sau thảm bại Xích Bích chính là lúc Tào Tháo cần người thực tài giúp sức và ông đã chọn Tư Mã Ý phò tá cho mình.

Cũng như Tư Mã Ý, trong phim “Tam Quốc diễn nghĩa”, Lục Tốn không được bổ nhiệm theo thói thường trong hệ thống quan liêu của nước Ngô. Một thư sinh trẻ tuổi vô danh khó mà vượt qua được trùng trùng quan lại trong hệ thống, biết bao giờ để vua biết mặt, chúa biết tên? 

Lục Tốn đành giả dại xõa tóc khóc than trước ba quân Đông Ngô chuẩn bị xuất chinh. Với tội làm loạn lòng quân như thế, Lục Tốn có thể bị chém ngay không cần xét xử. Nhưng lòng bao dung và tài nhìn người của Tôn Quyền đã cứu Lục Tốn, và qua đó, cứu cả nước Ngô. 

Hành động khác thường của những bậc phi thường đã viết thành lịch sử. Sau này nhờ Lục Tốn mà nước Ngô đánh bại 80 vạn quân của Lưu Bị, nhờ Tư Mã Ý mà nước Ngụy giữ vững giang sơn trước chinh phạt của Gia Cát Lượng.

Tư Mã Ý, Lục Tốn chứng tỏ rằng cái dùi nhọn sẽ tự chui ra khỏi túi. Nhưng nói đúng hơn, họ đã may mắn khi gặp minh chủ, được trọng dụng không theo quy hoạch sắp đặt của hệ thống quan liêu. Ngày nay, để người tài xuất hiện, không chỉ trông chờ may mắn, mà cần thiết kế những bậc thang chính sách một cách căn cơ, chuyên nghiệp.

Trở lại vấn đề Quốc hội Việt Nam đang thảo luận, muốn xóa bỏ tư duy biên chế suốt đời, phải có quyết tâm tuyển chọn, sử dụng để người tài ngoài xã hội thay thế những công chức nhà nước “sáng cắp ô đi, tối cắp về”. 

Năm 2024 chúng ta đã có Nghị định số179/2024/NĐ-CP về thu hút, trọng dụng người có tài làm việc trong cơ quan nhà nước, áp dụng với cả người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài.

Để có thể xem xét, bổ nhiệm chuyên gia, nhà quản lý, nhà quản trị doanh nghiệp, nhà khoa học đầu ngành là người Việt Nam giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý trong bộ máy nhà nước thì các quy trình, thủ tục cần cải thiện để chặt chẽ, khoa học mà cũng thông thoáng và thực chất hơn. 

Nếu vẫn theo quy trình, quy hoạch cán bộ cũ, thì e như ông Đặng Tiểu Bình lo lắng: đến lúc tiến được lên cao thì người tài đã già cả, mệt mỏi, cạn năng lượng sáng tạo./.