Thúc đẩy tăng trưởng

Là hoạt động quản trị của chính quyền địa phương, quản trị địa phương bao gồm các thể chế chính thức của chính quyền và mối quan hệ, sự tương tác giữa nhiều bên liên quan nhằm theo đuổi các mục tiêu chung. 

Các bên liên quan bao gồm các cơ quan hành chính địa phương, các nhà cung cấp dịch vụ công, các tổ chức xã hội, các nhóm cộng đồng, các công ty tư nhân và người dân... 

Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) nhấn mạnh vai trò của quản trị địa phương hiệu quả đối với việc chinh phục các Mục tiêu Phát triển bền vững. Theo đó, chính quyền địa phương ở vị trí phù hợp nhất để hiện thực hóa các mục tiêu về an sinh, môi trường, giáo dục và y tế.

Quản trị địa phương gắn liền với xu thế giảm bớt các cấp hành chính trung gian, đồng thời phân cấp, phân quyền, trao quyền tự chủ nhiều hơn cho các địa phương. 

Trong những năm vừa qua, xu hướng chuyển giao quyền hạn và trách nhiệm từ cấp trung ương xuống cấp địa phương đã diễn ra như một cuộc cách mạng trên phạm vi toàn cầu. 

Mục đích của việc tăng cường quản trị địa phương là nâng cao năng lực, trách nhiệm giải trình của địa phương, nâng cao chất lượng các dịch vụ công, giảm bớt quan liêu và hướng tới phục vụ người dân tốt hơn. Các chính quyền địa phương được trao quyền với kỳ vọng về thúc đẩy kinh tế.

Việc phân cấp cho các chính quyền địa phương có thể diễn ra theo nhiều hình thức và mức độ khác nhau như phân cấp chính trị, phân cấp hành chính hay phân cấp tài chính. 

Là hình thức phân cấp sâu sắc nhất, phân cấp chính trị trao cho các địa phương quyền hạn và trách nhiệm lớn nhất, trong khi phân cấp hành chính chủ yếu liên quan đến việc chuyển giao một số chức năng như xây dựng kế hoạch, cung cấp dịch vụ công từ chính quyền trung ương cho chính quyền địa phương. 

Hai hình thức phân cấp này sẽ không phát huy được hiệu quả đầy đủ nếu địa phương không được phân cấp về tài chính, cho phép các địa phương phát triển, quản lý các nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng và cung cấp các dịch vụ công.

Các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB) và UNDP cho rằng, quản trị địa phương hiệu quả sẽ giúp đạt được mục tiêu kép là xóa đói giảm nghèo và thúc đẩy sự thịnh vượng chung. 

Các chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu quả, liêm chính hoạt động với nguyên tắc lấy người dân làm trung tâm, đề cao sự hài lòng của người dân với các dịch vụ công. 

Ở các quốc gia từng bị chia rẽ hoặc tiềm ẩn nguy cơ xung đột như ở châu Phi, quản trị địa phương thông qua trao quyền cho từng địa phương còn là chiến lược giảm bớt mâu thuẫn xã hội, củng cố các cộng đồng dựa trên lợi ích chung, từ đó cải thiện ổn định chính trị như tiền đề phát triển kinh tế.

Là một hình mẫu về quản trị địa phương hiệu quả, thành phố Porto Alegre (Brazil) thực hiện quá trình xây dựng kế hoạch ngân sách có sự tham gia của người dân từ năm 1989. 

Đối mặt với tình trạng bất bình đẳng sâu sắc khi khoảng 1/3 cư dân thành phố sống ở các khu ổ chuột thiếu các dịch vụ cơ bản, thành phố đã hình thành cơ chế cho phép người dân địa phương tham gia vào quá trình ra quyết định phân bổ ngân sách chung. 

Nhờ vậy, những người dân nghèo, người dân ở các khu vực khó khăn được tiếp cận dịch vụ nước sạch và các dịch vụ thiết yếu khác, từng bước cải thiện điều kiện sinh hoạt.

Chương trình Minh bạch xã hội Ethopia là một mô hình thành công khác, tập trung vào quyền tiếp cận thông tin của người dân. Chính quyền địa phương cung cấp đầy đủ thông tin về các chương trình, dự án, từ đó tăng cường sự tham gia của người dân vào các quá trình quản trị địa phương. 

Nhờ vậy, chính quyền phải nâng cao trách nhiệm giải trình còn người dân cảm thấy hài lòng hơn với các dịch vụ công.

Hai ví dụ trên cho thấy, quản trị địa phương tập trung vào xây dựng thể chế, tăng cường dân chủ trực tiếp và hỗ trợ các sáng kiến cộng đồng. 

Đặc biệt, các địa phương thành công cũng chú trọng ứng dụng công nghệ để cải thiện tính minh bạch và công khai, ngăn chặn các hành vi tiêu cực của cán bộ địa phương.

Cần tiếp cận thận trọng

Tuy nhiên, quản trị địa phương ở nhiều quốc gia đang phát triển chưa đạt được mục tiêu kỳ vọng khi chính quyền địa phương mặc dù được trao quyền nhiều hơn nhưng không giải quyết được các nút thắt phát triển, thậm chí trở thành chướng ngại đối với chính nỗ lực phát triển kinh tế. 

Khi quản trị địa phương kém hiệu quả, tình trạng tham nhũng, tiêu cực lan tràn, các thủ tục quan liêu gia tăng, niềm tin của người dân với chính quyền địa phương sa sút, từ đó làm suy yếu động lực tăng trưởng và buộc chính quyền trung ương lấy lại quyền kiểm soát. 

Nếu điều này xảy ra, quốc gia sẽ bị rơi vào một vòng lặp, đánh mất cơ hội đổi mới chính trị và phát triển kinh tế, thậm chí làm mất đi tính chính đáng của chính quyền.

Martinez-Vazquez và Francois Vaillancourt trong nghiên cứu Những trở ngại đối với phân quyền: Bài học từ các quốc gia đang phát triển cho rằng, thiết kế thể chế thiếu sót, năng lực thể chế yếu kém và sự phản kháng chính trị là những nguyên nhân chính khiến quản trị địa phương không hiệu quả. 

Dựa trên nghiên cứu ở 15 quốc gia đang phát triển, 2 tác giả nhận thấy hạn chế về năng lực cả ở chính quyền trung ương và chính quyền địa phương, khiến cho quá trình phân cấp, phân quyền thiếu thực chất. 

Chính quyền trung ương kém hiệu quả không kiểm soát được chính quyền địa phương, còn chính quyền địa phương không đủ năng lực để gánh vác các quyền hạn và trách nhiệm lớn hơn. 

Hai trường hợp điển hình về quản trị địa phương không hiệu quả trong phát triển kinh tế buộc các quốc gia đang phát triển lựa chọn cách tiếp cận thận trọng.

Trường hợp thứ nhất, chính quyền địa phương mặc dù được trao quyền nhiều hơn nhưng không được cung cấp các điều kiện bảo đảm hoặc nguồn lực tài chính cần thiết. 

Pakistan là một ví dụ khi chính quyền cấp tỉnh không tự chủ được về tài chính, trong khi phụ thuộc quá nhiều vào phân bổ tài chính trung ương. 

Tình trạng tương tự xảy ra ở các quốc gia đang phát triển ở châu Phi, khiến người dân nghĩ rằng, quản trị địa phương là một khẩu hiệu chính trị hơn là nỗ lực thực chất, bởi lẽ họ không chứng kiến sự phát triển của kinh tế địa phương và sự cải thiện các dịch vụ thiết yếu như nước sạch, y tế, giáo dục. 

Các chính quyền địa phương thì phàn nàn rằng, chính quyền trung ương đòi hỏi nhưng không hỗ trợ quản trị địa phương. Tình trạng này càng tệ hơn nếu như các chính trị gia và quan chức chính phủ trung ương không muốn chia sẻ quyền lực cho chính quyền địa phương vì những lý do ích kỷ.

Trường hợp thứ hai, chính quyền địa phương không có đủ năng lực đảm nhận những chuyển giao về quyền hạn và trách nhiệm từ chính quyền trung ương. 

Điều này có thể do sự yếu kém về năng lực cố hữu của cán bộ địa phương, quá trình phân cấp, phân quyền đột ngột, hoặc do sự chuyển giao những nhiệm vụ phức tạp trong khi chính quyền địa phương chưa sẵn sàng đảm nhận. 

Tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng nếu như chính quyền địa phương bị các nhóm thân hữu, các nhóm mang nặng tư tưởng địa phương cục bộ hoặc các doanh nghiệp lớn thao túng. 

Những nhóm lợi ích cục bộ này sẽ cản trở các chính sách phát triển kinh tế bao trùm, chính sách hướng tới người nghèo trong khi tìm cách tham nhũng và trục lợi chính sách để mang lại lợi ích tối đa cho mình.

Trong dài hạn, tăng cường quản trị địa phương là xu hướng và nền tảng cho tăng trưởng kinh tế. Thực tiễn thành công ở các quốc gia đang phát triển cho thấy, quản trị địa phương càng hiệu quả, tăng trưởng kinh tế càng bền vững. 

Những trường hợp thất bại là do có những chướng ngại mang tính hệ thống đối với quản trị địa phương, đặc biệt là năng lực và tính liêm chính của cán bộ cả ở cấp trung ương và địa phương. 

Việc tiếp cận thận trọng đối với quản trị địa phương là cần thiết bởi nó đòi hỏi mức độ phân cấp, phân quyền nhất định trong khi cần có sự chuẩn bị toàn diện về xây dựng thể chế, nâng cao năng lực cán bộ, thiết lập các cơ chế ràng buộc trách nhiệm giải trình. 

Khi các điều kiện đó được bảo đảm, quản trị địa phương không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương mà còn đóng góp vào phát triển kinh tế quốc gia./.