Cách đây tròn 1 thế kỷ, ngày 21-6-1925, Báo Thanh niên - tờ báo do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập - ra số đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của dòng báo chí Cách mạng Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Báo chí Cách mạng Việt Nam trở thành vũ khí sắc bén, đồng hành cùng dân tộc trong cuộc đấu tranh lật đổ ách thống trị và các cuộc xâm lược của thực dân, đế quốc để giành lại và bảo vệ nền độc lập, tự do, thống nhất của Tổ quốc.

Trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, Báo chí Cách mạng Việt Nam không ngừng đổi mới, phát triển mạnh mẽ, đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của xã hội, trở thành cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, góp phần tích cực vào những thành tựu của công cuộc đổi mới, đưa đất nước vững bước trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, từng bước hiện thực hóa mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Với truyền thống vẻ vang được hun đúc qua 1 thế kỷ và bản lĩnh chính trị vững vàng, trong bối cảnh hiện nay, dù phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức, nhưng Báo chí Cách mạng Việt Nam vẫn đang nỗ lực chuyển mình, bắt kịp những bước tiến của thời đại để viết tiếp những trang sử hào hùng vì một Việt Nam hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc trong kỷ nguyên vươn mình.

I. BÁO CHÍ CÁCH MẠNG RA ĐỜI TỪ YÊU CẦU CỦA CÁCH MẠNG GIẢI PHÓNG DÂN TỘC

Điểm khởi đầu của nền Báo chí Cách mạng Việt Nam

Vào đầu những năm 20 của thế kỷ XX, người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập ra tổ chức Thanh niên Cộng sản Đoàn làm nòng cốt cho tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội) - tổ chức yêu nước Việt Nam đầu tiên đi theo con đường cách mạng vô sản. 

Cùng với việc mở lớp, kết nạp đoàn viên mới, Người chủ trương xuất bản Báo Thanh niên. Ngày 21-6-1925, tờ báo đầu tiên của Cách mạng Việt Nam - Báo Thanh niên - đã ra số 1. Đây được xem là điểm khởi đầu cho sự ra đời của dòng báo chí cách mạng Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu cầu bức thiết từ quá trình phát triển cách mạng Việt Nam theo đường lối cách mạng vô sản.

Ngay từ khi ra đời, Báo Thanh niên đã xác lập rõ chức năng tuyên truyền hoạt động tư tưởng của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, góp phần truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, hướng dẫn, cổ vũ, khơi dậy lòng yêu nước, khích lệ tinh thần đấu tranh, hướng người đọc đi theo đường lối cách mạng vô sản; tạo những nền tảng quan trọng cho sự ra đời của các tổ chức cộng sản vào cuối năm 1929 và thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3-2-1930.

Phát huy sức mạnh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc

Tháng 2-1930, Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản quyết định thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Hội nghị thông qua một số văn kiện quan trọng, trong đó quyết định Trung ương và địa phương sẽ ra báo của Đảng Cộng sản Việt Nam thống nhất. Theo đó, cùng trong tháng 8-1930, Trung ương cho ra mắt Tạp chí Đỏ (tiền thân của Tạp chí Cộng sản) và Báo Tranh đấu.

Đến tháng 10-1930, khi Đảng Cộng sản Việt Nam đổi tên thành Đảng Cộng sản Đông Dương, Trung ương Đảng cho ra Báo Cờ vô sản và Tạp chí Cộng sản (thay cho Tạp chí Đỏ). Các xứ ủy, tỉnh ủy, nhiều huyện ủy và chi bộ cũng ra báo...

Trong giai đoạn này, các đồng chí lãnh đạo của Đảng đặc biệt quan tâm đến công tác báo chí. Nhiều đồng chí còn là những cây bút xuất sắc của báo chí cách mạng. 

Đây là một trong những nhân tố bảo đảm cho báo chí cách mạng giữ vững tính Đảng và chất lượng nội dung, phục vụ tích cực công tác xây dựng Đảng; giúp người đọc hiểu rõ chủ nghĩa Mác - Lênin, quy luật phát triển tất yếu của xã hội Việt Nam, cũng như những luận điểm của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam; nắm bắt kịp thời, rõ ràng các chủ trương của Đảng về những hoạt động cách mạng cụ thể trong từng thời kỳ.

Một số sự kiện, thông tin chính - Ngày 21-6-1925, Báo Thanh Niên - cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội, do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập - xuất bản số đầu tiên. - Năm 1926, Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc lập ra Báo Kông Nông; Báo Lính Kách mệnh (năm 1927). - Ngày 1-10-1929, Báo Búa liềm - cơ quan Trung ương của Đông Dương cộng sản Đảng ra số đầu tiên. - Ngày 5-8-1930, Tạp chí Đỏ, tiền thân của Tạp chí Cộng sản - tạp chí lý luận chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam - được thành lập do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và trực tiếp phụ trách. - Ngày 15-8-1930, Báo Tranh đấu - cơ quan Trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam ra số đầu tiên. - Tháng 8-1941, xuất bản Báo Việt Nam độc lập. - Tháng 1-1942, xuất bản Báo Cứu quốc. - Tháng 10-1942, xuất bản Báo Cờ giải phóng. .... - Trong giai đoạn 1930 - 1945, ngoài một số tờ báo tiêu biểu nêu trên, còn nhiều tờ báo cách mạng như Báo Cờ Vô sản, Tạp chí Bôn-sê-vích, Báo Đỏ,... của các tổ chức cộng sản và các đoàn thể cứu quốc, các xứ ủy, tỉnh ủy, huyện ủy, chi bộ như: Lao động, Thợ thuyền, Nông dân, Nhà quê, Bạn nghèo, Dân cày,... thổi bùng lý tưởng giải phóng dân tộc, cổ vũ nhân dân vùng lên chống ách cai trị của thực dân phong kiến.

Báo chí thời kỳ này cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát động cao trào cách mạng của công nông chống đế quốc, phong kiến. Bên cạnh đó, báo chí còn tập trung chống chủ nghĩa cải lương của giai cấp tư sản và chủ nghĩa dân tộc tư sản. Phản ánh tình hình các cuộc đấu tranh diễn ra hằng ngày, cũng như tổng kết những cuộc đấu tranh lớn có tổ chức để chuẩn bị điều kiện, đón thời cơ, đưa cách mạng tiến lên một cao trào mới...

Đặc biệt, từ sau khi Mặt trận Việt Minh được thành lập (tháng 5-1941), công tác báo chí càng được chú trọng, với sự ra đời của nhiều tờ báo, tạp chí như: Báo Việt Nam độc lập (tháng 8-1941), Báo Cứu quốc (tháng 1-1942), Báo Cờ giải phóng (tháng 10-1942) cùng nhiều báo của các kỳ bộ, tỉnh bộ Việt Minh, các đoàn thể cứu quốc ở Trung ương như: Công nhân, Thanh niên, Học sinh, Văn hóa, Tự vệ,... phục vụ tích cực cho xây dựng lực lượng vũ trang, kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, đẩy mạnh cao trào cách mạng, hình thành sức mạnh tổng hợp, góp phần làm nên cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, giành lại chính quyền từ tay phát xít Nhật và thực dân Pháp, lập nên nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.

II. CÙNG LÀM NÊN THẮNG LỢI CỦA CUỘC CÁCH MẠNG DÂN TỘC DÂN CHỦ, THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC

Đóng góp xứng đáng trong cuộc kháng chiến chống Pháp

Ngay sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, khi thực dân Pháp quay lại xâm lược nước ta, dân tộc ta buộc phải bước vào cuộc chiến đấu mới vô cùng gian khổ, ác liệt. 

Để phát huy vai trò to lớn của báo chí trong tuyên truyền chính sách, giác ngộ, nâng cao trình độ nhận thức của nhân dân, động viên, cổ vũ toàn dân tộc tham gia kháng chiến, kiến quốc, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm chỉ đạo xây dựng hệ thống báo chí cách mạng công khai, trong đó có việc thành lập Thông tấn xã Việt Nam và Đài Tiếng nói Việt Nam. Cùng với đó, hàng loạt các báo, tạp chí khác lần lượt được ra đời như: Kèn gọi lính, Sao vàng, Sự thật, Quân đội Nhân dân, Nhân Dân, Tiền Phong...

Mặc dù trong suốt cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, hệ thống báo chí của Đảng, Nhà nước, của Mặt trận Việt Minh, các tổ chức, đảng phái yêu nước,... phải di chuyển lên các vùng chiến khu; những người làm báo phải sống và làm việc trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn, nhưng Báo chí Cách mạng vẫn có mặt khắp nơi, kể cả ở vùng sâu, vùng xa hay những nơi địch kiểm soát ngặt nghèo nhất. 

Nhiều nhà báo vừa làm nhiệm vụ thông tin vừa trực tiếp cầm súng ra trận; không ít người đã anh dũng hy sinh trên chiến trường. Các báo, tạp chí, đài phát thanh bám sát thực tiễn cuộc sống, cùng chia sẻ gian khổ, hiểm nguy với nhân dân, bộ đội, phục vụ kịp thời các nhiệm vụ chính trị của cuộc kháng chiến. 

Sức tác động của Báo chí Cách mạng không chỉ bó hẹp trong các vùng tự do mà còn được mở rộng ra các vùng tạm chiếm lân cận, tới các thành phố lớn trong cả nước, góp phần củng cố niềm tin, động viên, cổ vũ đồng bào, chiến sĩ hăng hái tham gia cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. 

Đặc biệt, với sự ra đời của Thông tấn xã Việt Nam và Đài Tiếng nói Việt Nam, báo chí đã đến được với đông đảo bạn bè trên thế giới, giúp nhân dân thế giới ngày càng hiểu rõ cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta, tranh thủ được sự đồng tình, ủng hộ của các lực lượng hòa bình, tiến bộ trên thế giới đối với sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam. 

Điều đó góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ, đánh bại quân xâm lược thực dân Pháp dưới sự bảo trợ can thiệp của đế quốc Mỹ. Trong bài nói tại Đại hội lần thứ II Hội Nhà báo Việt Nam (năm 1959), Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định báo chí “đã đóng góp vào cuộc kháng chiến thắng lợi”.

Phát huy vai trò tích cực trong giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

Hòa bình lập lại, hoạt động báo chí, nhất là báo chí ở miền Bắc, tiếp tục có sự khởi sắc, phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng. Để tạo hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí, ngày 20-5-1957, Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ban bố Luật số 100 SL/L002 quy định chế độ báo chí - luật báo chí đầu tiên ở nước ta. 

Luật đã khẳng định: “báo chí dưới chế độ ta, bất kỳ là của một cơ quan chính quyền, đảng phái chính trị, đoàn thể nhân dân hoặc của tư nhân cũng đều là công cụ đấu tranh của nhân dân, phải phục vụ quyền lợi của Tổ quốc, của nhân dân, bảo vệ chế độ dân chủ nhân dân, ủng hộ chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”.

Thực hiện nhiệm vụ đó, Báo chí Cách mạng đã phát huy vai trò tích cực trong việc tuyên truyền các đường lối, chính sách của Đảng trong giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa. Không ngừng bám sát, đi sâu vào thực tiễn để phát hiện, tuyên truyền tinh thần vượt qua khó khăn, thách thức, hăng hái thi đua lao động sản xuất, xây dựng cuộc sống mới xã hội chủ nghĩa và con người xã hội chủ nghĩa. 

Bên cạnh đó, phê phán những hành vi xuyên tạc các chính sách của Đảng và Nhà nước trong các hoạt động xã hội, tư tưởng - văn hóa; các tư tưởng thù địch của Mỹ - Diệm nhằm xóa bỏ tổng tuyển cử và chia cắt lâu dài đất nước. Ngoài ra, tập trung tuyên truyền cho nhân dân thế giới biết cuộc chiến tranh phi nghĩa mà đế quốc Mỹ gây ra trên đất nước ta; đồng thời tranh thủ sự ủng hộ của nhân dân thế giới đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta...

Để thực hiện tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ của báo chí trong giai đoạn đặc biệt này, các báo tiếp tục chú trọng củng cố xây dựng và tăng cường lực lượng. Nhiều phóng viên, biên tập viên có trình độ nghiệp vụ, tuổi đời còn trẻ được cử vào chiến trường, đến những nơi ác liệt nhất để lấy tin, viết bài, kịp thời phản ánh tình hình chiến sự nói riêng cũng như cuộc chiến đấu chống Mỹ, cứu nước của quân và dân ta nói chung, với tinh thần “Tất cả để đánh thắng giặc đế quốc Mỹ xâm lược”...

Trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và chống đế quốc Mỹ, những người làm báo đã vượt lên mọi khó khăn, không quản hy sinh, có mặt trên tất cả các mặt trận để kịp thời phản ánh mọi diễn biến của cuộc chiến đấu. Hàng nghìn lượt cán bộ, phóng viên báo chí đã sát cánh cùng bộ đội, dân công chiến đấu, phục vụ chiến đấu trên các mặt trận. Hàng trăm nhà báo - liệt sĩ đã anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của Báo chí Cách mạng nước nhà.

Tại miền Nam, tinh thần đấu tranh của báo chí cũng luôn được nêu cao, nhất là sau khi chế độ Ngô Đình Diệm bị lật đổ và khi quân Mỹ tràn vào miền Nam, bộc lộ rõ bản chất xâm lược. Thông tấn xã giải phóng, Đài Phát thanh giải phóng, Báo Nhân Dân (cơ quan của Đảng nhân dân cách mạng miền Nam Việt Nam), Báo Giải phóng,... được thành lập. 

Dù luôn phải đối mặt với sự phá hoại, khủng bố của kẻ thù, nhưng các nhà báo cách mạng miền Nam vẫn kiên cường, không quản hy sinh, có mặt trên tất cả các mặt trận để kịp thời phản ánh mọi diễn biến của cuộc chiến đấu, động viên quân và dân nêu cao ý chí đấu tranh chống quân xâm lược... 

Cùng với báo chí cách mạng ở miền Bắc, báo chí cách mạng tại miền Nam đã góp phần quan trọng làm nên thắng lợi của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, đỉnh cao là cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975, xóa bỏ chế độ thuộc địa kiểu mới mà đế quốc Mỹ dựng lên ở miền Nam nước ta, đưa non sông về một mối.

Một số sự kiện đáng chú ý - Năm 1945, 2 cơ quan báo chí quan trọng là Đài Tiếng nói Việt Nam và Thông tấn xã Việt Nam được thành lập. - Ngày 27-12-1945, thành lập Đoàn Báo chí Việt Nam. - Tháng 4-1949, lớp học về báo chí đầu tiên trong lịch sử nước ta được Đoàn Báo chí kháng chiến mở để đào tạo cán bộ báo chí. - Đầu năm 1950, Đoàn Báo chí cách mạng kháng chiến được chấn chỉnh thành Hội Những người viết báo Việt Nam. - Ngày 2-6-1950, Chính phủ chính thức quyết định thành lập Hội Những người viết báo Việt Nam (Hội Nhà báo Việt Nam) và Hội gia nhập ngay Mặt trận Liên Việt. - Tháng 7-1950: Tổ chức quốc tế các nhà báo (OIJ) kết nạp Hội Nhà báo Việt Nam làm thành viên chính thức. - Ngày 20-10-1950, báo Quân đội Nhân dân - cơ quan ngôn luận của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng - ra số đầu tiên. - Ngày 11-3-1951, Báo Nhân Dân - cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam - ra số đầu tiên. - Ngày 20-5-1957, Chủ tịch nước ban bố Luật số 100 SL/L002 - luật báo chí đầu tiên ở nước ta. - Ngày 7-9-1970, Truyền hình Việt Nam phát sóng chương trình đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của báo hình ở Việt Nam.

III. TIÊN PHONG, ĐÓNG GÓP TÍCH CỰC VÀO SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI

Tích cực trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội

Ngày 7-7-1976, sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, Hội Nhà báo Việt Nam cùng Hội Những người viết báo yêu nước và dân chủ miền Nam hợp nhất thành Hội Nhà báo Việt Nam. Từ thời điểm này, hệ thống báo chí cách mạng trong cả nước đã trở thành một hệ thống thống nhất.

Nếu như trong những năm tháng chống đế quốc Mỹ cứu nước, chủ đề đặt ra cho báo chí Việt Nam là “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, thì trong những năm đầu đất nước thống nhất, cả nước cùng xây dựng xã hội chủ nghĩa, chủ đề trung tâm được báo chí Việt Nam tập trung phản ánh là “Tất cả vì Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, vì hạnh phúc của nhân dân”.

Theo đó, trong giai đoạn này, báo chí Việt Nam đã có sự phát triển cả về lượng và chất; luôn bám sát và thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, trở thành vũ khí sắc bén của Đảng, Nhà nước trong công tác tư tưởng và công tác tổ chức, góp phần nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn, trước hết là trong việc thực hiện chương trình kinh tế - xã hội và những mục tiêu do Đại hội lần thứ V (năm 1982) của Đảng đã đề ra; trang bị cho nhân dân những thông tin cần thiết để có cái nhìn khách quan, toàn diện về tình hình của đất nước; khẳng định mạnh mẽ những thắng lợi khích lệ mọi người dân phấn khởi, tự hào đồng thời cũng chỉ rõ những khó khăn, yếu kém, phê phán những quan điểm sai lầm trong sản xuất và đời sống. 

Báo chí đã tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, quản lý xã hội, tích cực khắc phục những hành động và định hướng lệch lạc trong khi thực hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Thông qua việc xây dựng những nhân tố điển hình tiên tiến trên báo chí để giáo dục, bồi dưỡng phẩm chất cách mạng, xây dựng nền văn hóa mới và con người mới xã hội chủ nghĩa...

Đặc biệt, khi nền kinh tế Việt Nam xuất hiện những biểu hiện của cuộc khủng hoảng kinh tế; chế độ quản lý tập trung quan liêu bao cấp đã bộc lộ những hạn chế, xã hội bắt đầu xuất hiện những hiện tượng tiêu cực..., bên cạnh việc kịp thời thông tin những sự kiện trong nước và quốc tế, báo chí đã chú trọng thực hiện những bài điều tra kinh tế, trở thành lực lượng xung kích trên mặt trận chống tiêu cực trong quản lý kinh tế, cũng như trong đời sống xã hội. 

Thực hiện Nghị quyết Trung ương 8 khóa V, báo chí Việt Nam đã có nhiều bài viết về đổi mới tư duy kinh tế, về yêu cầu phải đổi mới kinh tế quốc dân. Cụm từ “đổi mới” xuất hiện nhiều trên báo chí thời điểm này thực sự mang lại sức mạnh và có ý nghĩa to lớn trong việc định hình nhu cầu đổi mới đất nước.

Lực lượng tiên phong, trên mặt trận tư tưởng đóng góp tích cực vào sự nghiệp đổi mới

Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (năm 1986), quán triệt tinh thần đổi mới của Đảng, hầu hết các báo tập trung vào việc phổ biến, tuyên truyền, giáo dục, giúp cán bộ và nhân dân hiểu rõ tính chất cấp bách và tất yếu phải đổi mới, cũng như những quan điểm, đường lối và nội dung đổi mới kinh tế của Đảng.

Từ loạt bài “Những việc cần làm ngay” của cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, hàng loạt báo, đài từ Bắc vào Nam đã mở chuyên mục “Hưởng ứng những việc cần làm ngay”, tích cực tham gia đấu tranh chống các hiện tượng tiêu cực; phê bình công khai, có địa chỉ và yêu cầu xử lý nghiêm minh những vụ việc tiêu cực và những cán bộ phạm sai lầm, góp phần vào cuộc vận động làm trong sạch tổ chức bộ máy, lành mạnh hóa các quan hệ xã hội...

Cùng với đó, báo chí đã phát hiện những nhân tố mới, cổ vũ những “điểm sáng”, những tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến; thông tin, tổng kết những kinh nghiệm tốt trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của nhân dân..., làm cơ sở cho việc xây dựng các nghị quyết của Đảng về đổi mới quản lý, sản xuất, kinh doanh, xây dựng cơ chế mới, đưa chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đi vào cuộc sống.

Năm 1991, khi mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu tan rã, hệ thống xã hội chủ nghĩa trên thế giới lâm vào khủng hoảng, các thế lực thù địch coi đây là cơ hội để tăng cường chống phá, tư tưởng của cán bộ, đảng viên và nhân dân ta... 

Trước tình hình đó, báo chí Việt Nam đã vào cuộc và thực hiện xuất sắc vai trò qua việc thông tin trung thực tình hình; đồng thời làm rõ những cơ sở lý luận và thực tiễn, tính tất yếu, khách quan, khoa học của chủ nghĩa xã hội, cũng như việc lựa chọn xây dựng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, từ đó giúp cán bộ và nhân dân vững tâm, tin tưởng vào đường lối đổi mới và sự lãnh đạo của Đảng.

Những dấu mốc quan trọng - Ngày 7-7-1976, Hội Nhà báo Việt Nam cùng Hội Những người viết báo yêu nước và dân chủ miền Nam hợp nhất thành Hội Nhà báo Việt Nam. - Ngày 5-2-1985, Ban Bí thư Trung ương Đảng quyết định lấy ngày 21-6 hằng năm là “Ngày Báo chí Việt Nam”. - Tháng 12-1989, Kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa VIII quyết định thông qua Luật Báo chí, thay thế Luật số 100-L002, ngày 20-5-1957. - Tháng 4-1995, Hội Nhà báo Việt Nam chính thức là thành viên Liên đoàn Báo chí các nước trong Hiệp hội Đông Nam Á (CAJ). - Ngày 6-2-1997, Tạp chí Quê hương điện tử (thuộc Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao) phát hành số đầu tiên, đánh dấu sự ra đời của báo mạng điện tử ở Việt Nam. - Tháng 6-1999, Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa X thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí. - Ngày 21-6-2000, nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Báo chí Việt Nam, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Chính trị đồng ý gọi “Ngày Báo chí Việt Nam” là “Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam”. - Tháng 4-2000, báo chí Việt Nam trực tiếp in và phát hành tại châu Âu với tờ báo thực hiện thí điểm là Le Courrier du Vietnam của Thông tấn xã Việt Nam. - Ngày 21-6-2000, Báo Nhân Dân điện tử chính thức phát hành trên mạng Internet, trở thành nhật báo điện tử đầu tiên của Việt Nam. - Tháng 8-2005, Quy định về đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam được thông qua tại Đại hội lần thứ VIII Hội Nhà báo Việt Nam. - Ngày 5-4-2016, Kỳ họp thứ 11 Quốc hội khóa XIII thông qua Luật Báo chí (sửa đổi) với 9 điểm mới. - Ngày 3-4-2019, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 362/QĐ-TTg Phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, với mục tiêu sắp xếp hệ thống báo chí gắn với đổi mới mô hình tổ chức, nâng cao hiệu quả lãnh đạo, quản lý, phát triển hệ thống báo chí.

Nhận định về vai trò của báo chí trong giai đoạn này, Chỉ thị số 08-CT/TW ngày 31-3-1992 của Ban Bí thư về “Tăng cường sự lãnh đạo và quản lý nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác báo chí, xuất bản” khẳng định: “Báo chí (bao gồm báo viết, báo nói, báo hình) đã thông tin nhanh, phong phú, đa dạng, nhiều chiều theo định hướng chính trị của Đảng, đã phổ biến đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước đồng thời phản ánh nguyện vọng chính đáng và ý kiến xây dựng của nhân dân. Báo chí đã giới thiệu những nhân tố tích cực, khẳng định những thành tựu đổi mới và con đường xã hội chủ nghĩa đã lựa chọn, chống những hiện tượng tiêu cực, tham nhũng, buôn lậu, những hành vi ức hiếp nhân dân, phê phán những quan điểm sai trái, chống những luận điệu thù địch... Phần lớn cơ quan báo chí, xuất bản đã khắc phục một bước tình trạng bao cấp tràn lan, đi vào hạch toán, cố gắng tiếp cận bạn đọc, cải tiến hình thức và nội dung...”.

Đây cũng là cơ sở quan trọng để Báo chí Cách mạng Việt Nam tiếp tục phát triển, phát huy vai trò ngày càng tích cực và có những đóng góp quan trọng trong gần 40 năm đổi mới.

Theo đó, báo chí khẳng định vai trò là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa; phát huy vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận, xây dựng sự đồng thuận xã hội; là diễn đàn tin cậy, thể hiện ý chí, tình cảm, nguyện vọng chính đáng của các tầng lớp nhân dân; nâng cao vai trò giám sát và phản biện xã hội, phát hiện những vướng mắc trong quản lý, tổ chức thực hiện chính sách, đưa ra các kiến nghị xác đáng, giúp Đảng, Nhà nước kịp thời điều chỉnh, hoàn thiện thể chế, pháp luật để phục vụ mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước.

Là lực lượng tiên phong, cổ vũ nhân tố mới, nhân rộng các điển hình tiên tiến, tạo nên những phong trào hành động cách mạng sôi nổi trên mọi lĩnh vực, làm nên những thành tựu to lớn.

Kịp thời phê phán những quan điểm sai trái, âm mưu và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, tạo đồng thuận xã hội, góp phần quan trọng củng cố lòng tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của đất nước ta.

Nhiều nhà báo và cơ quan báo chí thể hiện phẩm chất dấn thân, quả cảm, kiên quyết đấu tranh vì công lý và lẽ phải, theo đuổi tới cùng để góp phần xử lý có hiệu quả những vụ việc tham nhũng, tiêu cực. Báo chí cũng là cầu nối quan trọng tăng cường quan hệ hợp tác, tình đoàn kết, góp phần nâng cao vị thế Việt Nam trong cộng đồng thế giới...

IV. BÁO CHÍ CÁCH MẠNG VIỆT NAM - DIỆN MẠO SAU 1 THẾ KỶ

Những “con số biết nói”

Theo báo cáo công tác báo chí năm 2024 của Ban Tuyên giáo Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương), Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo Việt Nam, tính đến cuối năm 2024, cả nước có 884 cơ quan báo chí, gồm 812 báo, tạp chí và 72 đài phát thanh truyền hình. Trong 812 báo, tạp chí có 137 báo (73 báo địa phương và 64 báo trung ương); 675 tạp chí (323 tạp chí khoa học, 275 tạp chí thuộc tổ chức hội, 77 tạp chí thuộc cơ quan bộ, ngành, tôn giáo).

Trong 72 cơ quan hoạt động phát thanh truyền hình có 2 đài quốc gia (Đài Tiếng nói Việt Nam - VOV và Đài Truyền hình Việt Nam - VTV); 64 đài phát thanh - truyền hình tỉnh, thành phố; có 3 đài/đơn vị được cấp giấy phép biên tập kênh truyền hình nước ngoài để biên tập 49 kênh truyền hình nước ngoài. Bên cạnh đó, cả nước còn có 9.863 đài truyền thanh cấp xã, bao phủ 96% tổng số xã, phường, thị trấn; 666 cơ sở truyền thanh - truyền hình cấp huyện.

Đáng chú ý, báo cáo năm 2024 của Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết, doanh thu báo chí in, báo chí điện tử đã đạt khoảng 8.080 tỷ đồng; doanh thu lĩnh vực phát thanh, truyền hình đạt 12.524 tỷ đồng. Đây là cơ sở quan trọng để các cơ quan báo chí tự bảo đảm hoặc bảo đảm một phần chi thường xuyên và chi đầu tư.

Tiếp tục phát huy vai trò xung kích

Tính đến năm 2024, cả nước có khoảng 41.000 người làm việc trong lĩnh vực báo chí, trong đó 21.000 phóng viên, biên tập viên được cấp thẻ nhà báo. Đội ngũ những người làm công tác báo chí đã có sự trưởng thành, vững vàng, ngày càng nâng cao về năng lực, phẩm chất chính trị, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, giữ vững đạo đức nghề nghiệp; đã và đang nỗ lực từng bước làm chủ công nghệ làm báo hiện đại, không ngừng đổi mới, sáng tạo để đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ.

Phát huy truyền thống của nền Báo chí Cách mạng Việt Nam mà các thế hệ cha anh đã dày công vun đắp, những người làm báo hôm nay tiếp tục phát huy vai trò xung kích, không quản ngại khó khăn, gian khổ, dũng cảm xông pha, có mặt ở những “điểm nóng”, thực hiện tốt trách nhiệm, sứ mệnh người làm báo cách mạng; tích cực tuyên truyền, phổ biến chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đưa đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống; chủ động trong công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch và ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. 

Tích cực học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Quan tâm phát hiện, cổ vũ, động viên gương người tốt, việc tốt, các điển hình tiên tiến trong mọi lĩnh vực. Tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền biển, đảo; hăng hái thâm nhập thực tế vùng cao, vùng sâu, vùng xa, kịp thời đưa tin về những sự kiện nóng, các vấn đề dư luận xã hội quan tâm, thiên tai, bão lũ... 

Xung kích trong công tác phòng, chống tham nhũng với nhiều cách tiếp cận đa dạng, chính xác, góp phần phát hiện sai phạm, tạo sức mạnh dư luận, hỗ trợ hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, tăng cường niềm tin của nhân dân với Đảng, Nhà nước và chế độ ta...

Đặc biệt, thời gian gần đây, nhiều cơ quan báo chí dành nhiều các thời lượng, xây dựng các chuyên trang, chuyên mục, tổ chức các cuộc tọa đàm, trao đổi để thông tin, tuyên truyền, phân tích về kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam; làm nổi bật các thông điệp, các nội dung chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm về đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, về chuyển đổi số, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tháo gỡ điểm nghẽn thể chế, phòng, chống lãng phí, sắp xếp, tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả... 

Trong đó, báo chí đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền góp phần tạo sự thống nhất cao về nhận thức và hành động trong toàn Đảng và cả hệ thống chính trị trong triển khai thực hiện tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”; xem đây là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, là cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, là công việc cần quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt và cần cả sự hy sinh lợi ích cá nhân để phục vụ lợi ích chung của đất nước...

Bước phát triển trong kỷ nguyên số

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và xu hướng toàn cầu hóa tác động đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội, trong đó có lĩnh vực báo chí, để thích ứng với những thay đổi về công nghệ, môi trường truyền thông và nhu cầu thông tin của xã hội, thời gian qua, Báo chí Cách mạng Việt Nam đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội để phát triển theo hướng hiện đại. Nhiều cơ quan báo chí chuyển đổi thành cơ quan báo chí đa phương tiện, đa loại hình, đa nền tảng, hiện diện trên môi trường Internet...

Theo báo cáo năm 2024 của Bộ Thông tin và Truyền thông, so với năm 2023, năm 2024, mức độ trưởng thành chuyển đổi số báo chí ở mức xuất sắc, tốt, khá đều tăng. Trong đó, mức xuất sắc tăng 6,27%, đạt 9,93; mức tốt tăng 14,99%, đạt 23,05; mức khá tăng 6,31%, đạt 19,5; mức yếu giảm 24,35%.

Đặc biệt, thực hiện Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 6-4-2023 (Quyết định số 348/QĐ-TTg), nhiều đơn vị báo chí đã thực sự nỗ lực nghiên cứu, xây dựng cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại. 

Trong đó chú trọng việc tích hợp các công nghệ mới, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), chuỗi khối (Blockchain),... để nâng cao năng lực xử lý thông tin, sản xuất nội dung, tối ưu hóa quản lý tòa soạn và cá nhân hóa trải nghiệm người đọc. Các loại hình báo chí như báo chí di động, báo chí mạng xã hội, báo chí dữ liệu, báo chí AI phát triển ngày càng mạnh mẽ... 

Nhiều cơ quan báo chí đã áp dụng AI vào việc sản xuất các nội dung đa phương tiện, xây dựng bản tin có biên tập viên ảo, tóm tắt nhanh tin bài gốc hay sử dụng chatbot chuyên biệt trong một số lĩnh vực..., đáp ứng tính nhanh nhạy của thông tin và mang đến những trải nghiệm mới, được độc giả đón nhận.

V. TIẾN BƯỚC VÀO KỶ NGUYÊN MỚI

Một số thách thức trong chặng đường mới

Chặng đường 1 thế kỷ xây dựng và phát triển, báo chí Việt Nam để lại nhiều dấu ấn quan trọng và có những đóng góp to lớn không thể phủ nhận. Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển mới hiện nay, công tác báo chí đang phải đối mặt với không ít, hạn chế, thách thức cần giải quyết.

Theo đó, một số cơ quan báo chí chưa thực sự chú trọng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, rèn luyện bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, phóng viên; một số cơ quan báo chí, một bộ phận những người làm báo xa rời tôn chỉ, mục đích, thiếu trách nhiệm, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, vi phạm pháp luật, làm suy giảm vai trò, uy tín của báo chí.

Một số nội dung trên báo chí không bảo đảm tính định hướng, giáo dục, còn chạy theo thị hiếu tầm thường, thiếu tính nhân văn, không phù hợp với thuần phong, mỹ tục của dân tộc. Trong khi đó, báo chí chưa có nhiều nội dung, chương trình thật sự hấp dẫn, có tính phát hiện, định hướng; tính xây dựng, phản biện xã hội của một số chương trình, nội dung chưa cao, chưa sắc bén và thuyết phục. Công tác quản lý báo chí chưa theo kịp thực tiễn, chưa đáp ứng sự phát triển của báo chí.

Trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, thói quen tiếp nhận thông tin của độc giả thay đổi và mức độ cạnh tranh ngày càng cao, hoạt động kinh tế báo chí chịu nhiều ảnh hưởng; nguồn thu của các cơ quan báo chí từ quảng cáo, phát hành tiếp tục sụt giảm mạnh, tạo thêm sức ép đối với hoạt động báo chí, nhất là những đơn vị có mức độ tự chủ cao.

Đặc biệt, quá trình toàn cầu hóa cùng với sự bùng nổ về công nghệ số, AI, mạng xã hội, Big Data, Internet vạn vật (IoT),... mang đến nhiều cơ hội nhưng cũng tạo ra không ít thách thức đối với mỗi người làm báo, các tòa soạn và cơ quan quản lý báo chí.

Đồng hành cùng dân tộc trong kỷ nguyên mới

Để Báo chí Cách mạng Việt Nam tiếp tục hoàn thành sứ mệnh của mình, phát huy vai trò đồng hành cùng dân tộc trong kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng, tại Hội thảo quốc gia “100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp vẻ vang của Đảng và dân tộc” tổ chức ngày 30-5 tại Hà Nội, đồng chí Trần Cẩm Tú - Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng - đề nghị báo chí phải bám sát quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng; theo sát hơi thở của cuộc sống, của thời đại; tuyên truyền thường xuyên, liên tục về những việc lớn, quan trọng, cấp bách mà hiện nay toàn Đảng và cả hệ thống chính trị đang tập trung tổ chức thực hiện như: cuộc cách mạng về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; sự phát triển của kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên phát triển mới; đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; hội nhập quốc tế trong tình hình mới; công tác xây dựng và thực thi pháp luật đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước.

Đồng thời, tuyên truyền, phản ánh thông tin có chiều sâu, bảo đảm khách quan, kịp thời, sâu sắc về các hoạt động chuẩn bị cho Đại hội đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội XIV của Đảng. Phản ánh kịp thời tâm tư, nguyện vọng của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Sau Đại hội, các cơ quan báo chí tập trung tuyên truyền đưa nghị quyết vào cuộc sống để biến nghị quyết thành hành động thiết thực.

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí tích cực, quyết liệt tiến hành đổi mới, sắp xếp, tinh gọn hệ thống cơ quan báo chí theo hướng tinh - gọn - mạnh; tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, tính hấp dẫn, sức thuyết phục trong công tác thông tin, tuyên truyền của hệ thống báo chí. 

Mỗi cơ quan báo chí hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, chú trọng tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận về đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trên các ấn phẩm, nền tảng, loại hình báo chí, nhất là trên Internet, mạng xã hội, góp phần bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước.

Những người làm báo phải đặc biệt coi trọng vấn đề đạo đức nghề nghiệp; phải thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí. Chú trọng nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, năng lực công tác cho những người làm báo chí, truyền thông.

Các tòa soạn xây dựng đội ngũ cán bộ, phóng viên, biên tập viên các cơ quan báo chí có bản lĩnh chính trị vững vàng, giỏi nghiệp vụ, có đạo đức nghề nghiệp trong sáng, thực sự là những tấm gương tiêu biểu, mẫu mực, đi đầu trong mọi mặt trận, đặc biệt là trên mặt trận thông tin, tuyên truyền đấu tranh phòng chống diễn biến hòa bình, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

Cùng với đó, báo chí cần đẩy mạnh nghiên cứu, khai thác, ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ, chuyển đổi số báo chí gắn với cải cách bộ máy hành chính, xây dựng cơ quan báo chí chuyên nghiệp, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và hội nhập quốc tế./.

Thành Nam - Duy Anh - Khôi Nguyên - Tiến Thắng - Công Minh (thực hiện