Văn hóa con người Hà Giang

Là tỉnh vùng cao biên giới, có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, quá trình hình thành nền văn hóa của vùng đất cực Bắc Tổ quốc gắn bó chặt chẽ với điều kiện tự nhiên và xã hội. Đây cũng là vùng đất có lịch sử văn hóa lâu đời, là địa bàn sinh sống của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số, như: Pà Thẻn, Lô Lô, La Chí, Pu Péo, Phù Lá... 

Mỗi dân tộc đều sở hữu các giá trị văn hóa độc đáo riêng, gắn với các phong tục, tập quán và lễ hội truyền thống. Cùng với đó, những đặc trưng trong chữ viết, tiếng nói, hình thức văn học dân gian truyền miệng, trang phục, kiến trúc, công cụ sản xuất cũng tạo ra văn hóa đặc trưng cho Hà Giang.

Trải qua thăng trầm lịch sử và điều kiện tự nhiên đặc thù, những giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc ở Hà Giang được thể hiện ở văn hóa vật chất, các quan hệ ứng xử xã hội và đời sống tinh thần. Khác biệt tạo nên sự đa dạng, nổi bật nổi bật trong bức tranh văn hóa đó là Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn. 

Đặc biệt, sắc thái văn hóa của người dân tộc Mông tạo ra sự riêng biệt cho vùng đất này. Những di sản vật thể của người Mông thể hiện trong quá trình chinh phục tự nhiên, canh tác, tạo sinh kế trên đá, xây dựng nhà cửa với kiến trúc trình tường, bờ rào đá... Trong điều kiện sống tại vùng núi cao từ 800 - 1.700m so với mực nước biển, ngươi Mông sáng tạo ra phương pháp thổ canh hốc đá, canh tác nương đá để sản xuất. Họ cũng rất giỏi nghề đan lát, dệt vải lanh, đặc biệt là nghệ thuật múa khèn.

Nền văn hóa Hà Giang đa dạng, có sức hút đặc biệt thông qua nhiều lễ hội truyền thống. Trong đó, nhiều lễ mang hội thương hiệu du lịch Hà Giang, điển hình như: Lễ hội hoa Tam giác mạch, Lễ hội Khèn Mông, Lễ hội bàn Vương, Lễ hội Quỹa Hiéng (lễ hội Qua năm), Lễ hội Chợ tình phong lưu Khâu vai... 

Mỗi lễ hội đều mang những nét riêng của từng tộc người, điều kiện tự nhiên và môi trường sống đã tạo nên tính độc đáo riêng có. Kho tàng văn hóa Hà Giang còn thể hiện sinh động với 131 di sản văn hóa vật thể, 446 di sản văn hóa phi vật thể. Nổi bật là các di sản của các dân tộc rất ít người có số dân dưới 10.000 người như: Bố Y, Lô Lô và Pu Péo, Cờ Lao... 

Tất cả những giá trị văn hóa đó đã tạo nên bức tranh văn hóa Hà Giang hài hoà, thống nhất vừa có những nét khác biệt riêng.

Trong Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030, Hà Giang được định hướng phát triển thành Khu Du lịch quốc gia. Trước bối cảnh thương mại hóa, việc giữ gìn, bảo tồn bản sắc văn hóa độc đáo của các dân tộc chính là “chìa khóa” tạo nên giá trị, sức hấp dẫn cho du lịch Hà Giang. 

Với chủ trương “lấy văn hóa để phát triển du lịch, lấy du lịch để bảo tồn, phát triển văn hóa”, thời gian qua, tỉnh Hà Giang đã cụ thể hóa chủ trương của Đảng về công tác văn hóa, tăng cường chỉ đạo các ngành tổ chức kiểm kê di sản, kiểm tra đánh giá thực trạng các di tích, danh thắng đã được xếp hạng trên địa bàn để tu bổ, tôn tạo. Nhờ đó, địa danh sau khi được tu bổ đã trở thành điểm du lịch hấp dẫn, thu hút khách tham quan.

Thực hiện chiến lược xây dựng du lịch xanh, bản sắc, Hà Giang tập trung phát triển du lịch dựa trên giá trị tự nhiên gắn với khai thác giá trị di sản Công viên Địa chất toàn cầu làm mũi nhọn, du lịch văn hóa làm nền tảng. Tỉnh tập trung xác định ưu thế và đối tượng ưu tiên bảo tồn đó là cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ Cao nguyên đá Đồng Văn và sự đa dạng trong văn hóa của đồng bào 19 dân tộc. 

Hà Giang đã ban hành nhiều chính sách bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, như: các nghị quyết chuyên đề về bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa; xóa bỏ hủ tục; bảo tồn, khôi phục, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông; giáo dục kỹ năng sống và đưa văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số trong trường học...

Từ chủ trương “lấy văn hóa để phát triển du lịch, lấy du lịch để bảo tồn các giá trị văn hóa”, công tác bảo tồn đã tạo ra cho Hà Giang những sản phẩm du lịch đặc trưng, hấp dẫn, có tính cạnh tranh cao. Nổi bật, là các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ các làng văn hóa du lịch cộng đồng. Toàn tỉnh hiện có 35 Làng văn hóa du lịch cộng đồng, trong đó, nhiều làng nhận Giải thưởng của ASEAN và công nhận OCOP 3 sao. 

Tỉnh đầu tư xây dựng, hoàn thiện chất lượng dịch vụ tại 106 điểm du lịch. Quy hoạch vùng du lịch theo 3 không gian chính là không gian du lịch đồi núi thấp; không gian du lịch đồi núi đá phía Bắc và không gian du lịch đồi núi đất phía Tây. Các không gian được gắn với sản phẩm du lịch thương mại, nông nghiệp, sinh thái, tâm linh, du lịch cộng đồng và nghỉ dưỡng.

Tích cực bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống, ngành văn hóa Hà Giang phối hợp với các địa phương tổ chức những lớp thêu hoa văn trang phục, truyền dạy làn điệu dân ca, dân vũ và kỹ thuật sử dụng nhạc cụ truyền thống. 

Xác định nòng cốt trong bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa dân tộc là đội ngũ nghệ nhân dân gian, do đó, Hà Giang quan tâm thành lập, duy trì trên 190 Hội nghệ nhân dân gian với trên 9.000 hội viên. Thành viên chủ chốt là những người cao tuổi, người có uy tín rất am hiểu phong tục, tập quán các dân tộc, họ lưu giữ, trao truyền cho thế hệ trẻ và tích cực vận động nhân dân xóa bỏ mê tín, hủ tục, xây dựng nếp sống văn minh.

Có thể khẳng định, việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch là hướng đi phù hợp, đưa du lịch Hà Giang vươn mình mạnh mẽ. Thời gian tới, tỉnh tiếp tục quan tâm, đầu tư phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc gắn với phát triển kinh tế - xã hội, tạo tính bền vững của các giá trị văn hóa, bản sắc riêng phục vụ phát triển du lịch.

Giải pháp bảo tồn văn hóa con người Hà Giang

Được sự thống nhất, thông qua của Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII nhiệm kỳ 2020 - 2025, Đảng bộ tỉnh Hà Giang ban hành Nghị quyết số 07-NQ/ĐH, ngày 17-10-2020, Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Hà Giang lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2020 - 2025. Mục tiêu phát triển bản sắc văn hóa dân tộc được Đảng bộ tỉnh đề ra trong nghị quyết.

Hà Giang bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc, gắn với phát triển kinh tế - xã hội. Bảo tồn, giữ gìn, phát huy những bản sắc văn hóa của các dân tộc gắn với phát huy tiềm năng, lợi thế của từng địa phương trên địa bàn Hà Giang.

Phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn những bản sắc văn hóa của nhân dân các dân tộc Hà Giang không bị mai một, lưu giữ văn hóa bản sắc, tiếp nối những giá trị truyền thống, đang đứng trước nguy cơ của thời kỳ đổi mới, hội nhập kinh tế, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, mạng xã hội phát triển, giao lưu văn hóa quốc tế.

Đảng bộ tỉnh Hà Giang đã có những định hướng phát triển cho địa phương: bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc các dân tộc xây dựng con người Hà Giang phát triển toàn diện; nhân rộng đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông, mô hình Hội Nghệ nhân dân gian, truyền dạy văn hóa truyền thống trong các trường học; đầu tư, nâng cấp các thiết chế văn hóa cơ sở.

Hà Giang có 19 dân tộc anh em, bản sắc văn hóa truyền thống rất đa dạng, phong phú, mỗi dân tộc mang một sắc màu văn hóa riêng, tạo ra những giá trị tinh thần và vật chất có sức ảnh hưởng trong tuyên tuyền, quảng bá hình ảnh văn hóa dân tộc, con người Hà Giang, tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, tìm hiểu giao lưu văn hóa giữa các dân tộc trong tỉnh và trong và ngoài nước. 

Tạo đòn bẩy trong nền kinh tế - xã hội tiếp thu những thành tựu khoa học - kỹ thuật, ứng dụng những mô hình, khoa học - công nghệ trong phát triển văn hóa, thu hút khách du lịch đến với Hà Giang không chỉ vì cảnh đẹp, thiên nhiên hùng vĩ, như lạc vào thế giới đầy sắc màu được tạo nên bởi hoa văn thổ cẩm rực rỡ, những làn điệu dân ca dặt dìu và tập quán, tín ngưỡng xã hội lâu đời của đồng bào các dân tộc nơi đây, các di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc Hà Giang được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia... 

Những hành động bảo tồn di sản văn hóa mà tỉnh Hà Giang đang thực hiện không chỉ góp phần thắp sáng ngọn lửa tình yêu của đồng bào, đặc biệt là các thanh thiếu niên người dân tộc thiểu số với nghề, với các loại hình văn hóa truyền thống của dân tộc; mà còn giúp duy trì nhiều nghề văn hóa truyền thống, nhiều nét văn hóa tưởng như đang dần mai một, không thể duy trì, lưu truyền các thế hệ; đồng thời tạo sinh kế cho đồng bào dân tộc, góp phần nâng cao đời sống cho người dân trong phát triển những giá trị văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc của Hà Giang.

Hà Giang một tỉnh miền núi, biên giới của đất nước dân tộc thiểu số chiếm tỷ lệ cao, Đảng, Nhà nước, các ban, sở, ngành địa phương đặc biệt coi trọng và bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống và xây dựng, phát triển những giá trị mới về văn hóa, văn học, nghệ thuật của các dân tộc thiểu số. 

Bảo tồn và phát triển ngôn ngữ, chữ viết của các dân tộc. Đi đôi với việc sử dụng ngôn ngữ, chữ viết phổ thông, khuyến khích thế hệ trẻ thuộc đồng bào các dân tộc thiểu số học tập, hiểu biết và sử dụng thành thạo tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình. 

Phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch, biên chế đội ngũ tổ chức lực lượng sáng tác, sưu tầm, nghiên cứu văn hóa, văn học nghệ thuật là người dân tộc thiểu số. Ưu tiên tài trợ các tác giả dân tộc thiểu số có tài năng sáng tạo các tác phẩm về đề tài dân tộc và miền núi. 

Đào tạo đội ngũ trí thức thuộc đồng bào các dân tộc thiểu số và tạo điều kiện để trí thức, cán bộ dân tộc thiểu số trở về phục vụ quê hương. Phát huy tài năng các nghệ nhân dân gian. Đầu tư và tổ chức điều tra, khảo sát, sưu tầm, nghiên cứu, phổ biến các giá trị văn hóa, văn học, nghệ thuật các dân tộc thiểu số.

Xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa, mở rộng mạng lưới thông tin ở vùng dân tộc thiểu số. Thực hiện tốt chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở vùng dân tộc thiểu số, sớm giảm tỷ lệ hộ đói nghèo, ổn định và cải thiện đời sống, xóa mù chữ, nâng cao dân trí, xóa bỏ hủ tục.

“Không ít dân tộc thiểu số Hà Giang có những văn hóa bản sắc truyền thống, phong tục tập quán lạc hậu, hủ tục đã bị kéo dài gây nhiều hệ lụy cho đồng bào dân tộc Hà Giang”. Đứng trước những nguyên nhân cần thiết phải có sự thay đổi tạo sự chuyển biến trong xóa bỏ những phong tục, hủ tục lạc hậu gây tốn kém lãng phí, tiền bạc, của cải trước những hủ tục đám cưới, ma chay, nghi lễ có sự mê tín, dị đoan trong nhân dân các dân tộc Hà Giang. 

Đảng bộ tỉnh Hà Giang đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TU, ngày 1-5-2022, về việc thực hiện xóa bỏ hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh trong nhân dân các dân tộc tỉnh Hà Giang giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030. 

Trong bảo tồn bản sắc văn hóa đáp ứng nhu cầu của nhân dân đồng bào các dân tộc, Đảng, Nhà nước cần chú trọng đến việc xóa bỏ những hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu trong việc cưới xin, việc tang, lễ hội, nghi thức trong đời sống hàng ngày, xóa bỏ hủ tục đồng thời gắn với bảo tồn, phát huy các phong tục, tập quán tốt đẹp có giá trị, tính văn hóa, truyền thống lịch sử. 

Việc bảo vệ, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc tỉnh Hà Giang trước thời kỳ đổi mới với một số giải pháp tăng cường giữ gìn bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa như sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo, quán triệt của cấp ủy đặc biệt cấp ủy cơ sở kiểm tra, giám sát việc triển khai nghị quyết, hướng dẫn nội dung tuyên truyền, phổ biến về đường lối, chủ trương, chính sách của Trung ương, Đảng bộ tỉnh về bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc Hà Giang thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Hai là, tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật Nhà nước, nghị quyết của Hội đồng Nhân dân, quyết định của Ủy ban nhân dân tỉnh, sự vào cuộc các cấp, sở, ban, ngành trong việc đầu tư phát triển kinh tế gắn với phát triển văn hóa bản sắc dân tộc, đưa văn hóa dân tộc vào trong phát triển kinh tế tạo nguồn thu nhập, việc làm, sinh kế từ văn hóa.

Ba là, ứng dụng công nghệ thông, mạng xã hội quảng bá hình ảnh, bản sắc văn hóa các dân tộc, cách làm, mô hình trong ứng dụng khoa học - công nghệ, kỹ thuật trong quá trình phát triển văn hóa gắn với du lịch, danh lam thắng cảnh, sản phẩm từ bản sắc văn hóa dân tộc trở thành sản phẩm hàng hóa, kinh doanh. Phát triển các khu du lịch, nhà nghỉ, homestay mang bản sắc văn hóa, hướng nhân dân sử dụng công nghệ thông tin trong quảng bá hình ảnh văn hóa dân tộc, khuyến khích cá nhân có sáng kiến, ý tưởng nâng cao phát triển bản sắc văn hóa.

Bốn là, chăm lo đời sống nhân dân, nghệ nhân dân gian góp phần vào việc truyền thụ tinh hoa bản sắc văn hóa, tạo điều kiện vật chất cơ sở cho phát triển văn hóa dân tộc vùng thiểu số. Phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch những thanh niên trí thức dân tộc thiểu số tham gia bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Nghiên cứu, mở học tập các nghề, chữ viết, biên soạn quyển sách cổ, chữ viết, sách trang phục truyền thống, tài trợ đề tài nghiên cứu về văn hóa dân tộc tộc thiểu số và miền núi.

Năm là, xóa bỏ những phong tục, tập quán, hủ tục lạc hậu gây tốn kém cho nhân dân góp phần phát huy những giá trị bản sắc văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc Hà Giang trước thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế./.