Triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và yêu cầu đổi mới thể chế

Đại hội Đảng bộ đặc khu Vân Đồn lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 diễn ra đúng thời điểm cả nước bắt đầu thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đánh dấu một bước chuyển đổi lớn về thể chế, tổ chức bộ máy và định hướng phát triển. 

Theo Nghị quyết của Quốc hội, từ ngày 1-7-2025, huyện Vân Đồn được chuyển thành đặc khu Vân Đồn trên cơ sở sáp nhập toàn bộ 12 xã, thị trấn trước đây thành các đơn vị hành chính trực thuộc đặc khu. Điều này đồng nghĩa với việc bộ máy chính quyền cơ sở được tinh gọn, chuyển từ mô hình 3 cấp (tỉnh - huyện - xã) sang 2 cấp (tỉnh - đặc khu), nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Ngay khi vận hành mô hình mới, Đảng ủy và Ủy ban nhân dân đặc khu Vân Đồn đã khẩn trương kiện toàn tổ chức bộ máy, nhân sự và cơ sở vật chất để bảo đảm hoạt động thông suốt. Trong đó, đặc biệt quan trọng là hệ thống hạ tầng giao thông giữ vai trò then chốt, tạo nền tảng vững chắc và trực tiếp thúc đẩy bước phát triển đột phá của Vân Đồn.

Trong bức tranh phát triển tổng thể của đặc khu, hạ tầng giao thông giữ vai trò nền tảng cho bước phát triển đột phá của Vân Đồn. Những năm qua, Quảng Ninh đã ưu tiên nguồn lực rất lớn đầu tư cho Vân Đồn, biến nơi đây trở thành một trong những địa phương có hệ thống giao thông đồng bộ, hiện đại hàng đầu miền Bắc. 

Đặc khu hiện có đủ các loại hình giao thông: đường hàng không với Sân bay quốc tế Vân Đồn (sân bay tư nhân đầu tiên của cả nước), đường cao tốc kết nối liên hoàn từ Hà Nội, Hải Phòng qua Hạ Long tới thẳng Vân Đồn và Móng Cái, cùng các tuyến đường thủy cả nội địa lẫn quốc tế qua cảng nước sâu Ao Tiên. 

Các công trình như cao tốc Hạ Long - Vân Đồn - Móng Cái và Cảng hàng không Vân Đồn đi vào hoạt động đã rút ngắn đáng kể thời gian di chuyển: từ Hà Nội hay Hải Phòng đến Vân Đồn chỉ còn khoảng 2 - 3 giờ, tạo sự liên kết vùng thông suốt và mở ra cơ hội giao thương, hợp tác quốc tế mạnh mẽ hơn. 

Đây chính là lợi thế hạ tầng nổi trội giúp Vân Đồn thu hút làn sóng đầu tư lớn thời gian qua, với hơn 60 dự án ngoài ngân sách quy mô hàng chục nghìn tỷ đồng đã được triển khai, bao gồm nhiều khu đô thị, du lịch, nghỉ dưỡng cao cấp và sắp tới là tổ hợp dịch vụ du lịch phức hợp (casino Vân Đồn).

Bên cạnh giao thông, Vân Đồn đặc biệt coi trọng phát triển hạ tầng xã hội đồng bộ và chất lượng cao, vừa đáp ứng nhu cầu dân sinh, vừa thu hút nguồn nhân lực và du khách. 

Những năm qua, lĩnh vực giáo dục - y tế - văn hoá trên địa bàn đạt nhiều kết quả tích cực: 100% số trường công lập đạt chuẩn quốc gia (trong đó 10 trường đạt chuẩn mức độ II, cao hơn bình quân chung của tỉnh), công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân được đảm bảo, đời sống văn hóa tinh thần ở đô thị và các xã đảo ngày càng phong phú.

Trong giai đoạn tới, đặc khu định hướng ưu tiên đầu tư các công trình xã hội có tính dẫn dắt, lan tỏa, đạt đẳng cấp khu vực và quốc tế, nhằm đưa Vân Đồn trở thành trung tâm dịch vụ chất lượng cao của vùng. 

Theo Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ đặc khu, Vân Đồn sẽ tập trung xây dựng các cơ sở y tế, giáo dục, văn hóa - thể thao chất lượng cao, tầm cỡ vùng ngay trên địa bàn. 

Trước mắt, kế hoạch 2025 - 2030 dự kiến xây mới một số công trình tiêu biểu: trung tâm hội nghị và quảng trường biển quy mô lớn, bảo tàng biển, rạp chiếu phim hiện đại..., hình thành các trung tâm văn hoá, thể thao mới phục vụ cư dân đặc khu và thu hút du khách. 

Song song, lĩnh vực giáo dục được chú trọng đổi mới toàn diện; đặc khu sẽ triển khai mô hình trường học thông minh gắn với chuyển đổi số, xây dựng trường đạt chuẩn quốc tế và trường nghề chất lượng cao, khuyến khích xã hội hóa giáo dục để thu hút các cơ sở giáo dục tư thục chất lượng trên địa bàn.

Đề xuất cơ chế đặc thù phát triển đặc khu Vân Đồn

Để Vân Đồn thực sự “cất cánh” trở thành đặc khu động lực, việc xây dựng và triển khai cơ chế, chính sách đặc thù là yếu tố then chốt; qua nghiên cứu các văn kiện và báo cáo, có thể tổng hợp một số đề xuất cơ chế đặc thù nổi bật như sau:

Một là, cơ chế thu hút đầu tư chiến lược: đặc khu cần có chính sách ưu đãi cao hơn mặt bằng chung cả nước về thuế, đất đai, thủ tục,... đối với các tập đoàn lớn, có công nghệ tiên tiến và cam kết đầu tư lâu dài. 

Cùng với đó, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu đầu tư công khai và bộ tiêu chí đánh giá năng lực, hiệu quả, trách nhiệm xã hội của nhà đầu tư, bảo đảm chọn lọc đúng những nhà đầu tư có chất lượng.

Hai là, cơ chế phát triển tài chính - ngân sách: trong giai đoạn 2026 - 2030, tỉnh có thể xem xét cơ chế ngân sách thưởng vượt thu, hoặc cho phép đặc khu được giữ lại phần lớn các khoản thu tăng thêm so với dự toán để chủ động bố trí cho các dự án trọng điểm.

Ba là cơ chế phát triển và quản lý đất đai: đây là lĩnh vực cần cơ chế đặc thù rõ rệt nhất để Vân Đồn phát huy lợi thế quỹ đất rộng. 

Đề xuất xây dựng chính sách quản lý đất đai riêng cho đặc khu Vân Đồn, theo định hướng chuyển mạnh từ tư duy “quản lý hành chính đất đai” sang “quản trị tài nguyên đất đai theo nguyên tắc thị trường, công khai, minh bạch, hiệu quả cao”.

Bốn là, cơ chế phát triển nguồn nhân lực: yếu tố con người là 1 trong 3 “đột phá chiến lược” được đặc khu đề ra. Vân Đồn kiến nghị Trung ương và tỉnh cho phép thực hiện các chính sách linh hoạt nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ nơi khác về đặc khu làm việc. 

Trọng tâm thu hút là nhân lực trong các ngành dịch vụ cao cấp (quản trị du lịch, resort, casino), logistics, công nghệ cao, y tế chất lượng cao, tài chính - đầu tư.... 

Theo đó, đề xuất dành các ưu đãi đặc biệt về tiền lương, đãi ngộ cho chuyên gia, quản lý giỏi làm việc tại Vân Đồn; thí điểm cơ chế “đặc khu trả lương cao hơn trần chung” để cạnh tranh nhân tài.

Năm là, thí điểm Khu thương mại tự do (FTZ): một đề xuất mang tính đột phá thể hiện trong các văn kiện là xây dựng Khu thương mại tự do Vân Đồn - mô hình khu kinh tế phi thuế quan hiện đại. 

Tỉnh Quảng Ninh đã kiến nghị Trung ương ban hành cơ chế, chính sách cho phép hình thành và triển khai khu thương mại tự do tại đặc khu Vân Đồn. 

Đây sẽ là khu vực có ranh giới xác định, áp dụng các chính sách thuế quan đặc biệt, hải quan thông thoáng, cho phép hàng hóa, dịch vụ, vốn và lao động lưu chuyển tự do hơn so với bên ngoài. 

Khu thương mại tự do Vân Đồn có thể gắn với khu vực cảng biển nước sâu và sân bay để phát triển thành trung tâm trung chuyển hàng hóa quốc tế, kết hợp phát triển dịch vụ logistics, tài chính và du lịch mua sắm. 

Mô hình này nếu được chấp thuận sẽ là thí điểm đầu tiên ở Việt Nam, tạo nên lợi thế khác biệt cho Vân Đồn thu hút các nhà đầu tư toàn cầu trong lĩnh vực thương mại, xuất nhập khẩu. 

Tất nhiên, việc triển khai cần lộ trình và khung pháp lý chặt chẽ, song nếu thành công, FTZ Vân Đồn sẽ góp phần đưa đặc khu sánh ngang các trung tâm thương mại tự do trong khu vực ASEAN.

Những cơ chế đặc thù nêu trên, trải rộng từ thu hút đầu tư, tài chính ngân sách, đất đai đến nhân lực, thương mại,... thể hiện quyết tâm kiến tạo hệ thống thể chế vượt trội cho Vân Đồn. 

Mục tiêu xuyên suốt là giúp đặc khu tự chủ, linh hoạt và cạnh tranh hơn hẳn so với mặt bằng chung, từ đó khai phóng các tiềm năng còn “ẩn giấu” và tạo xung lực mới cho phát triển. 

Đây chính là bước chuẩn bị cần thiết về “thể chế hiện đại” - 1 trong 3 trụ cột (cùng với hạ tầng chiến lược và bản sắc vững bền) mà Đại hội Đảng bộ đặc khu Vân Đồn lâng thứ nhất đã đề ra để đặc khu bứt phá trong nhiệm kỳ tới./.